Müqavilənin pozulması və Fəth müjdəsi

Hudeybiyyə müqaviləsinin bağlanmasından iyirmi iki ay keçmiş və bu müddətdə Məkkə tərəfdən hər hansı problemlə qarşılaşmamışdılar. Səkkizinci ilin şaban ayı idi. Sübh çağı Allah Rəsulu Hz.Aişə validəmizə:

– Ey Aişə, – deyə səslənir, – Huza tərəfdə mühüm bir hadisə baş verdi.

Dayandığı yerdə belə bir xəbər eşidən Aişə validəmiz də narahat olur:

– Ya Rəsulullah! – deyə səslənir, – qılınclar Qureyşin qol-qanadını qırdığı halda, onun Səninlə bağladığı müqaviləni pozmağa cəsarət edəcəyini düşünürsən?

Doğru deyirdi. Ağılı başında olan bir insan öz gücsüzlüyünü gördüyü halda, durduğu yerdə problem çıxarıb başına iş açmazdı. Ancaq Qureyşdə o ağıl qalmamışdı ki, bunu düşünsün; sabahı nə olacağını fikirləşmədən addım atırdılar. Bir də məsələnin qəza-qədər tərəfi var idi və Allah Rəsulu (s.ə.s.) bunu vurğulayaraq Aişə validəmizə:

– Allahın diləyib istədiyi bir işə görə Qureyş müaviləni pozdu, – deyə cavab verir.

–Ya Rəsulullah! Axırı xeyirli olacaqmı?

İfk hadisəsi ilə bağlı nazil olan ayədə də bildirildiyi kimi, şər kimi görünən məsələlər nəticədə, neçə-neçə xeyirlərin qapısını açırdı. Aişə anamız da başlanğıcda Rəsulullahı əndişələndirən bu işin xeyirli olub-olmadığını soruşur. Cavab gecikmir:

– Bəli, xeyirli olacaq!^[1] – cavabını verir.

Aradan üç gün keçir. Allah Rəsulu əshabına sabah namazını qıldırdıqdan sonra Huza qəbiləsindən Amr ibn Salim və qırx atlı hüzura gəlir. Məscidi-Nəbəvidə şeir oxuyaraq başlarına gələn müsibəti anlatmağa çalışır, Allah Rəsulundan yardım istəyirlər.

Demə, Qureyş Bəni-Bəkr, Bəni-Nüfasə və Vətr ilə əlbir olub Hudeybiyyə müqaviləsi ilə rahat nəfəs alan və sülh şəraitində yaşayan huzalılara gecənin qaranlığında basqın etmiş, əksəriyyəti qadın, uşaq və qoca olmaqla iyirmi üç nəfərin canına qıymışdılar. Bu basqında Qureyş əyanlarından Safvan ibn Ümeyyə, İkrimə ibn Əbu Cəhil, Hüveytib ibn Abdiluzza, Şeybə ibn Osman və Miqrəz ibn Hafs iştirak etmişdi.^[2]

Qan  gözlərini elə tutmuşdu ki, canlarını qurtarmaq üçün Hərəm bölgəsinə sığınanlara da aman verməmişdilər. Qəddarlıq, zülüm o dərəcəyə çatmışdı ki, hətta öz aralarından bəziləri etiraz səslərini ucaltmış, bir azca vicdanı olanlar baş verənlərlə razılaşmadıqlarını uca səslə bildirmişdilər.

Səhərin açılması ilə baş verənlərin dəhşəti ortaya çıxınca Qureyş etdiyinə min dəfə peşman olmuşdu. Çünki bu, açıq-aşkar Hudeybiyyə müqaviləsinin pozulması demək idi. Artıq ox yaydan çıxmışdı. Özlərini qurtarmaq və ya təmizə çıxartmaq üçün ağlasığmaz bəhanələr uydurmağa başlamışdılar.

Allah Rəsulunun (s.ə.s.) mövqeyi

Bu tərəfdə, Mədinədə Allah Rəsulu deyilənləri dinlədikdən sonra:

– Sənə yardım ediləcək, ey Amr ibn Salim, – buyurur və Huza başçısını  arxayın edir.

Ancaq çox üzgün idi. Əksəriyyəti qadın, uşaq və qoca olan iyirmi üç nəfərin qəfil gecə basqını ilə xaincəsinə öldürülməsinə necə dözmək olardı? Hələ üstəlik bunu edənlər: "Sizinlə və sizin müttəfiqlərinizlə on il müddətində müharibə etməyəcəyik," – deyə söz verən, qarşılıqlı şəkildə anlaşaraq atəşkəsə imza atan insanlardırsa?!

Görünür, Qureyş bu cür əməllərdən əl çəkmək niyyətində deyildi. Bu vaxt səmada bir bulud peyda olur və göy gurultusu qopur. Vəhydən başqa bir bəyana iltifat etməyən Allah Rəsulu bu hadisədən bir məna çıxarır və:

– Bu bulud Bəni-Kabın zəfər müjdəsini verir, – buyurur. Kainatda təsadüfün yeri yox idi, demək ki, bu, ilahi qəzəbin bir göstərcisi idi.

Daima Hicazda sülhün bərqərar olmasına çalışan Rəsulullah digər sahələrdəki talançılığın qarşısını almaq məqsədilə səriyyələr təşkil edib əshabını müxtəlif bölgələrə göndərərkən Məkkənin  gözlənilməz şəkildə belə bir addım atması və nəticə olaraq baş verən hadisə barədə:

– O insanlara mütləq yardım edəcəyəm. Əgər bu gün Bəni-Kaba kömək etməsəm, Allah da Mənə yardım etməz! And olsun ki, Mən onları özümü, ailəmi və evimi qoruduğum kimi qoruyacağam, – deyir və hər kəsin qarşısında qərarlı olduğunu bildirirdi.

Onlara sığınan bu insanlara mütləq əl uzatmaq lazım idi. İlk növbədə hücum edən insanların kimliyini dəqiqləşdirmək lazım idi. Buna görə də Rəsulullah (s.ə.s.) Amr ibn Salim və yoldaşlarından soruşur:

– Siz bu işdə kimdən şübhələnirsiniz və bunu kimin edə biləcəyini düşünürsünüz?

– Bəni-Bəkr, – deyə cavab verirlər.

– Yaxşı. Onların hamısı?

– Xeyr! Əsasən, Bəni-Nüfasənin başçısı Nəvfəl ibn Müaviyə, – deyirlər.

Rəsulullah (s.ə.s.):

– Bunlar Bəni-Bəkrin bir qoludur. Mən indi Məkkəyə bir adam göndərib bu hadisə barədə soruşacağam və onları üç variantdan birini seçmək məcburiyyətində qoyacağam.

Daha sonra Damra adlı bir səhabəni hüzuruna çağırır və bu hadisə haqqında onun da fikrini öyrənir.^[3] Rəsulullahın təlimatını alan Hz.Damra Məkkəyə gəlib Qureyşlə danışacaq, onlar da son söz olaraq:

– Biz Ona qarşılıqlı olaraq müqaviləni ləğv etdiyimizi elan edirik, – deyəcək, bununla yenə də müharibəni seçən tərəf olacaqdı.

Qureyşin peşmanlığı

Qureyş zahirdə: "Bizim bu işdə əlimiz yoxdur," – deyib qəbul etməsə də, içinə qor düşmüş, işin içindən daha az ziyanla çıxmaq üçün yollar axtarırdı.

Haris ibn Hişam və Abdullah ibn Əbi Rəbiə əndişə içində Əbu Sufyanın yanına gəlirlər:

– Bu xətanı necə olursa-olsun, düzəltmək lazımdır. Əgər məsələni yoluna qoyub sülh bağlamasaq, Məhəmməd əshabı ilə mütləq buraya gələcək və belimizi bükəcək!

Onları dinləyən Əbu Sufyan dərin düşüncələrə dalır:

– Vallah, bu elə bir işdir ki, nə mən onun içindəyəm, nə də kənarda qala bilərəm – deyə sözə başlayır.

Bu vaxt qureyşlilərin digər əyan-əşrəfi də bura toplaşır. Əbu Sufyan lider olaraq ən kritik anlardan birini yaşayırdı və üzünü məkkəlilərə tutub çarəsizlik içində sitəm dolu sözlərinə davam edir:

– Bu yalnız mənim üzərimə yüklənəsi bir məsuliyyət deyildir! Vallah, bu məsələdə nə mənimlə danışıb məsləhət ediblər, nə də onu təsdiq etmişəm! Allaha and olsun ki, əgər hislərim məni aldatmırsa, Məhəmməd mütləq bizə müharibə elan edəcək. Çox təəssüf ki, hislərim həmişə doğru çıxmışdır! Məhəmmədin yanına gedib Onunla danışaraq müqavilənin təzələnməsini və müddətinin də uzaldılmasını istəməkdən başqa çarəmiz yoxdur.

Qureyşi peşmanlıq bürümüşdü. Dünənə qədər işi-peşəsi meydan oxumaq olan və bundan başqa bir yol düşünməyən insanlar məsələnin ciddiliyini dərk etdikcə sustalır, Əbu Sufyanın dedikləri ilə razılaşırlar.

– Vallah, düz deyirsən, – deyirlər və nəhayət, Əbu Sufyanı Allah Rəsulu ilə danışıb müddəti uzatması və müqaviləni də təzələməsi üçün Mədinəyə göndərmək qərarına gəlirlər. Çox keçmədən Əbu Sufyan köləsi ilə birlikdə Mədinə yolunu tutur.^[4]

Bu tərəfdə isə Allah Rəsulu (s.ə.s.) Mədinədə üzünü əshabına tutub:

– Hal-hazırda Əbu Sufyan müqaviləni yeniləmək və müddəti uzatmaq məqsədilə buraya gəlir. Ancaq əliboş və qəzəbli dönəcək, – deyir. Vəziyyət çox gərgin idi. Burada tərəflərə çatdırlan məlumatlar hadisələrin istiqamətləndirilməsində mühüm faktor idi. Allah Rəsulu da əshabına məhz bu məlumatları verirdi.

Əbu  Sufyan Mədinədə

Əbu Sufyan artıq Mədinədə idi. Dünənə qədər düşmənçilik etdiyi, canlarına qıydığı insanlara indi xahiş-minnət edəcək və gərginliyi yumşaltmağa çalışacaqdı. Bunun üçün əvvəlcə qohumluq əlaqələrindən istifadə etmək istəyir. Qızı Ümmü Həbibə validəmizin yanına gəlir. Rəsulullahın döşəkçəsinə oturmaq istəyəndə gözləmədiyi halda Ümmü Həbibə validəmiz döşəkçəni atasının altından çəkir. Doğmaca qızı idi, amma açıq-aydın Rəsulullahı atasından üstün tuturdu. Əbu Sufyan təəccüblə  soruşur:

– Ay qızım! Sən məni o döşəkçəyə layiq görmədin, yoxsa o döşəkçəni mənə qısqandın?

Ümmü Həbibə validəmizin cavabı Əbu Sufyanı daha da sarsıdır:

– Əksinə, səni ona layiq görmədim, çünki o, Rəsulullahın oturduğu döşəkçədir! Sən isə müşriksən! Ona görə də Rəsulullahın döşəkçəsinə oturmağını istəmədim!

Əbu Sufyan hələ də sarsıntı içində idi:

– Qızım, məndən ayrılalı çox dəyişmisən.

– Tam əksinə. Allah məni İslamla şərəfləndirdi. Sən isə görüb eşitməyən bir daşa təmənna edir, qarşısında baş əyirsən!

Əbu Sufyan üçün qızının qapısı bağlı görünürdü. Peyğəmbərimizin hüzuruna getmək istəyir. Məsciddə idi və yaxınlaşır:

– Ya Məhəmməd, mən Hudeybiyyə müqaviləsində yox idim. Sən indi gəl bu sazişi təzələ və müddətini də uzat.

Heç nə olmamış kimi birbaşa müqavilənin təzələnməsi və müddətin uzadılma təklifini eşidən Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi və səlləm) ona:

– Həqiqətən, sən bunun üçünmü gəldin, ey Əba Sufyan?

– Bəli!

– Bundan əvvəl bir hadisə çıxarmamısınız ki?

– Allah eləməsin, – deyir Əbu Sufyan, – biz hələ də Hudeybiyyədə imzalanmış müqaviləyə sadiqiq, onu nə pozar, nə də dəyişdirərik.

Məsələni o üzə-bu üzə çevirir və bu cümlələrdən başqa bir söz demirdi. Huza müsibətini dinləyincə yoldaşlarını danlayan, Məkkədə yoldaşları ilə vəziyyəti götür-qoy edən, sonra da son sözlərini deyib Rəsulullahın elçisi Hz.Damrəni Mədinəyə yollayan və ardınca da müqavilənin pozulmasından əndişəyə düşərək Mədinəyə sırf sazişi bərpa etmək üçün gələn, elə bil, həmin Əbu Sufyan deyildi. Müqaviləni pozduqları halda, hələ də Hudeybiyyə anlaşmasına sadiq olduqlarını deyirdilər. Allah Rəsulu (s.ə.s.):

– Əslində hələ ki biz Hudeybiyyə müqaviləsinə sadiqiq. Onu nə dəyişdirdik, nə də pozduq, – deyir

Dəqiqədə bir Hudeybiyyə müqaviləsindən bəhs edən və huzalılara etdiklərini dilinin ucuna da gətirməyən Əbu Sufyanın bu davranışını bəyənməmişdi və daha artıq danışmağı faydasız hesab edir. Məsələni daha da uzatmamaq üçün məscidi tərk edir Rəsulullah.

Qapılar Məkkənin qüdrətli lideri Əbu Sufyanın üzünə bağlanırdı. Dərhal Hz.Əbu Bəkrin yanına gəlir. Eyni şeyləri ona da söyləyir və Rəsulullahı  bu işə razı salmasını istəyir. Ancaq bu qapı da bağlı idi. Həmin gün Əbu Sufyan Hz.Ömər, Hz.Osman, Hz.Əli, Sad ibn Ubadə başda olmaqla ənsar və mühacirlərin böyükləri ilə də danışır, amma istəyinə nail ola bilmir.^[5]

Sonuncu dəfə yenə Hz. Əlinin yanına gəlir:

– Ya Əbal-Həsən, görürəm ki, bu işlərin öhdəsindən gələ bilməyəcəyəm, işlər getdikcə qarışır! Barı sən mənə bir yol göstər!

– Vallah, sənin üçün bir çıxış yolu görmürəm, – deyə Hz.Əli sözlərinə başlayır. Sonra da onun Bəni-Kinanənin rəhbəri olub-olmadığını soruşur:

– Bəli, mən onların rəhbəriyəm, – deyir. Buna cavab olaraq ona məsləhət görür:

– Onda, haydı, qalx və insanlara Bəni-Kinanəni himayənə aldığını elan et və sonra da öz yurduna qayıt!

– Bunun mənə bir faydası olacaqmı? – soruşur Əbu Sufyan.

Ümidsiz idi, amma başqa çarəsi də yoxdu. Çıxılmaz vəziyyətdə idi. Hz.Əli də bunu anlayırdı:

– Xeyr. Ancaq sənin üçün başqa bir yol görmürəm! – deyə cavab verir.

Uhudda meydan oxuyan, Allah Rəsulunu öldürmək üçün planlar quran və Xəndəkdə Rəsulullhaın üstünə hücum çəkən Əbu Sufyan çökmüşdü. Bir ümid deyib yenə məscidə gəlir:

– Ey insanlar, xəbəriniz olsun ki, mən insanların arasını düzəltmək üçün onları himayəmə aldım. Və bu məsələdə heç kimin əhdimi pozacağını sanmıram! – deyir.

Ardınca da sonuncu dəfə Allah Rəsulunun hüzuruna gəlir:

– Ya Məhəmməd, insanların arasını düzəltmək üçün onları himayəmə aldım!

Bu gün bunları deyirsə, o demək deyil ki, gələcəkdə sözünün arxasında duracaqdı. Sözünün ağası olmayan bir adama bundan sonra etibar etmək müşkül məsələ idi. Lap Əbu Sufyan sözünün üstündə dursa belə, məkkədəkilərə etibar yox idi. Ona görə də Allah Rəsulu (s.ə.s.) üzünü ona tutub:

– Bunu yalnız sən söyləyirsən, ey Əba Hanzala, – deyir. Bu, Rəsulullahın son sözü olur.

Sabahkı hadisələrin ağırlığı altında ikiqat olan Əbu Sufyanın geri dönməkdən başqa çarəsi yox idi və dəvəsinə minib Məkkə yolunu tutur.^[6]

Xəbərə hakimlik və Rəsulullahın müşavirələri

Əbu Sufyanın gedişindən bir müddət sonra Rəsulullah (s.ə.s.) üzünü  Aişə validəmizə tutaraq:

– Yola çıxmaq üçün hazırlığa başla və bunu da gizli saxla, – deyə tapşırıq verir.^[7]

Dönüş nöqtəsi idi və hər hansı yanlışılığa yol verməmək üçün diqqətli olmaq lazım gəlirdi. Allahın vəd etdiyi Məkkəyə gedəcəkdi Rəsulullah. Bu zaman qan tökülməsini istəmirdi; Məkkəyə elə getməyi planlaşdırırdı ki, düşmən qarşı çıxa bilməsin. Bu amacla bütün yolları bağlayacaq və Mədinədən bir xəbərin də məkkəlilərə çatmasına imkan verməyəcəkdi. Çünki müharibədə xəbərləşmə ən vacib məsələ idi. Ən çətin savaşlarda belə kiçik bir xəbər işin gedişini tamamilə dəyişdirir, imkansızı mümkün edirdi. Ona görə də Məkkəyə girənə qədər xəbərə, xəbələşməyə hakim olmalı idilər. Bununla bağlı əhəmiyyətli keçidlərin hamısına adamlarını yerləşdirmiş və bunlara ümumi nəzarəti də Hz.Ömərə tapşırmışdı.

Hz.Ömər keşikçilərə baş çəkir, yolda qarşılarına çıxan hər kəsi sorğu-sual etməyi və məqsədini öyrənmədən yol verməməyi tapşırır, əldə etdiyi bütün məlumatları Rəsulullaha çatdırırdı.

Bu qədər həssas tədbirlər görən Allah Rəsulu (s.ə.s.) bu məxfiliyi təmin etməsi üçün  Müsəbbibül-Əsbab olan Allaha dua edirdi:

– Allahım! Qureyşin qulaqlarını və gözlərini bağla ki, onlar bizi heç gözləmədikləri bir vaxtda və qəflətən görsünlər! Qapıya qədər gəldiyimizi qarşılarına çıxarkən anlasınlar!

Nəhayət, bir gün evindən çıxıb qapısının qarşısında oturur. Belə vaxtlarda özü çağırmayınca heç kim yaxınlaşmaz və ehtiramla gözləyərdi. Fikirli görünürdü və birdən:

– Əbu Bəkri çağırın, – deyir.

Görünür, onunla nəsə müzakirə edəcəkdi. Çox keçmədən Əbu Bəkir gəlir və xeyli söhbət edirlər. Sonra da sadiq dostuna sağ tərəfində yer göstərir. Bu dəfə də:

– Öməri çağırın, – deyir.

O da bir göz qırpımında özünü yetirir və Hz.Əbu Bəkrin yanında oturur. Hz.Ömərlə də xeyli söhbət edir. Ancaq Hz.Ömər təbiətcə daxili həyəcanını səsində əks etdirən adam idi:

– Ya Rəsulullah! – deyir, – onlar küfrün başçılarıdır! Həm də onlar Səni sehirbaz, kahin, yalançı və iftiraçı deyə damğalamaq istəyən adamlar deyilmi?!

 Nəhayət, Allah Rəsulu ona da sol tərəfində yer göstərir. İndi sağında Hz.Əbu Bəkir, solunda Hz. Ömər dayanmışdı. Sonra əshabına müraciət edir:

– Sizə bu iki yoldaşınızın vəziyyətindən danışımmı?

– Bəli, ya Rəsulullah! Danış, – deyə cavab verirlər.

Əvvəlcə  üzünü Hz.Əbu Bəkrə tutub:

– Şübhəsiz, Hz.İbrahim Allaha qarşı ən yumşaq yağdan daha da yumşaq idi, – deyir.

Sonra da Ömərə baxaraq:

– Şübhəsiz ki, Hz.Nuh Allah haqqı məsələsində daşdan da sərt idi. Ancaq iş Ömərin dediyi kimidir! Bunun üçün də çiyin-çiyinə verib hazırlaşın!

Bəli, qarşıda yeni bir cihad görünürdü, amma əshab bu cihadın kimlə və haraya qarşı ediləcəyini və Rəsulullahın  Hz. Əbu Bəkir və Hz.Ömərlə nə barədə danışdığını öyrənmək istəyirdi. Ona görə də Allah Rəsulu gedən kimi Hz.Əbu Bəkrin yanına gəlirlər:

– Ya Əba Bəkir, biz Rəsulullahın sizinlə nə danışdığını Ömərdən soruşmağa çəkinirik. Nə barədə danışdığınızı bizə də deyə bilərsən?

Əbu Bəkir danışmağa başlayır:

– Məndən: "Məkkə ilə döyüşmək barədə nə düşünürsən?" – deyə soruşdu. Mən də: "Ya Rəsulullah, onlar sənin qövmündür," – dedim və mənim fikrimlə razılaşacağını düşündüm.

Ancaq O (s.ə.s.), Öməri çağırdı və ona da eyni sualı verdi. Ömər isə: "Onlar  küfrün başçılarıdır," – deyib Məkkə müşriklərinin Allah Rəsuluna indiyə qədər söylədiklərini bir-bir sadalamağa başladı. Sonra da: "Allaha and olsun ki, məkkəlilərin burnu ovulmadıqca ərəblər boyun əyməzlər!" – dedi və sizə də məkkəlilərlə döyüşməyi əmr etdi.

O vaxta qədər yalnız döyüşə hazırlaşdıqlarını bilən, ancaq bu müharibənin kimlərlə aparılacağı mövzusunda müxtəlif fikirlər səsləndirən və geniş məlumatı olmayan səhabələr də  işin mahiyyətini anlayır. Demək ki, artıq Hudeybiyyədən dönərkən Cəbrailin gətirdiyi müjdə həyata keçəcəkdi. Bu xəbər, xüsusilə, mühacirləri sevindirir. Evlərinə, uşaqlıq xatirələrinə, qohumlarına, vətənlərinə, ən  əsası isə bir daha ayrılmamaq üzrə Beytullaha  dönəcəkdilər!

Fərdi təşəbbüs

Peyğəmbərimizin Məkkəyə yürüş edəcəyi məlum olandan sonra Xatib ibn Əbi Bəltəa on dinar müqabilində bir qadınla Məkkədəki yaxınlarına məktub göndərir. İşin maraqlı tərəfi isə bunu Rəsulullah və əshabdan gizli tutur:

– Mümkün qədər gizli saxla, – deyə tapşırır və xəbərdarlıq edir, – əsas yollarla getmə, çünki oralarda keşikçilər var.

Bundan sonra məktubu Hz.Xatibdən alan Sarrə əvvəlcə onu saçlarının arasında yerləşdirir. Daha sonra da yola çıxır və Hz.Xatibin xəbərdarlığını da nəzərə alaraq ikinci dərəcəli yollardan istifadə etməklə Məkkə istiqamətinə hərəkət edir. Mahaccanın solundan Füluka, oradan da Aqiqa doğru irəliləyir.

Belə baxanda hər şey yolunda idi, kimsə görməmişdi. Ancaq heç kimin Allamül-Ğuyubdan – hər şeyi bilən Allahdan gizlənmə imkanı yoxdu. Yenə Mədinə Cəbrailin gəlişi ilə şərəflənir, məktubun xəbərini gətirirdi Allahın mələyi.

Məsələni bütün təfərrüatı ilə Hz.Cəbraildən öyrənən Allah Rəsulu dərhal Hz.Əli və Hz.Zübeyri çağırır:

– Dərhal yola düşün, – deyir, – Xatibin verdiyi məktubu və bizim Məkkəyə hücum məqsədilə bir yerə toplanmağımızın xəbərini Qureyşə çatdırmaq üçün yola çıxan o qadına çatın!

Allah Rəsulu bununla kifayətlənməyib həmin qadının Xah bağçalarında tapa biləcəklərini də deyir.

Əmri alan Hz.Əli və Zübeyr tələsik yola çıxır və qadını Allah Rəsulunun təsvir etdiyi yerdə yaxalayırlar. Çətinliklərin geridə qaldığını zənn edən Sarrə özünü bir anda yetirən atlıları görən kimi təşvişə düşür. Çatan kimi məktubu soruşurlar. Ancaq qadın, elə bil, ağzına su almışdı. Bunu görən Hz.Əli və Hz.Zübeyr qadını minikdən düşürdür və yükünü yoxlamağa başlayırlar, ancaq bir şey tapa bilmirlər. Hər yeri ələk-vələk edirlər, amma məktubdan əsər əlamət yox idi. Bu vaxt Hz.Əli çox ciddi şəkildə qadına səslənir:

– Allaha and olsun ki, Rəsulullah olmayan sözü deməz, biz də yalan söyləmirik! Buna görə də sən gəl öz xoşunla bu məktubu bizə ver, ya da biz nəyin bahasına olur-olsun, onu axtarıb tapacağıq!

Qadının ürəyi ağzına gəlir. Ətrafda ona kömək edəsi bir insan da yox idi, məsələ düşündüyündən də ciddi idi. Məktubu öz xoşu ilə verməsə, mütləq ortalığa çıxacaqdı! Əvvəlcə:

– Məndən uzaq durun, – deyir və saçlarının arasında gizlətdiyi məktubu çıxarıb Hz.Əliyə verir.

Məktubu götürən kimi Mədinəyə yollanan Hz.Əli və yoldaşları birbaşa Rəsulullahın hüzuruna gəlir. Məktubu alan Allah Rəsulu (s.ə.s.) əvvəlcə onu oxudur. Orada Rəsulullahın məkkəlilərin üstünə gələcəyi barədə xəbər var idi. Dərhal Hz.Xatibi hüzuruna çağırtdırır və ona:

– Ya Xatib, – deyə səslənir, – səni bu işə nə vadar etdi?

Onsuz da etdiyi xətanın xəcaləti ilə boynu bükülmüş Hz.Xatib Rəsulullahın hüzurunda şam kimi əriyir:

– Ya Rəsulullah! – deyir, – Allaha and olsun ki, mən Allah və Rəsuluna imanla doluyam! Nə inancımı dəyişdim, nə də başqa bir şeyin dalınca düşdüm. Arvad-uşağım məkkəlilərin arasındadır və mən də başqa bir yaxını olmayan insan kimi onları xəbərdar etmək istədim!

Hz.Xatibi dinləyən Allah Rəsulu:

– O, sizə həqiqəti deyir, – buyurur. Yanlış olan isə məsləhətləşmədən təkbaşına atılan addım idi. Hamı üçün əhəmiyyətli olan bir məsələdə təkbaşına qərar vermiş və düşünmədən hərəkət etmişdi!

Elə bu sırada Hz.Ömər üzünü  ona tutub:

– Allah sənin canını alsın, – deyə çımxırır, – Rəsulullahın bütün yollarda nəzarətçilər qoyduğunu görə-görə sən necə olur ki, Qureyşə məktub yazıb onları xəbərdar etməyi düşünə bilirsən? – deyir və Rəsulullaha dönərək, – mənə izin ver, ya Rəsulullah, bu adamın boynunu vurum. Çünki o, münafiq olmuşdur.

Ancaq Rəsulullah belə düşünmürdü, şəfqətlə Hz.Ömərə dönür və:

– Haradan bilirsən, ey Ömər, – deyə sözə başlayır, – bəlkə də, Allahın Bədir günü Bədir əshabına baxıb: "Bundan sonra siz istədiyinizi edin. Mən sizi əvf etdim!" – demədiyini haradan bilirsən?

İşin həqiqəti ortaya çıxınca dərhal geri addım atması ilə tanınan Hz.Ömər Rəsulullahın bu sözlərindən sonra göz yaşlarını saxlaya bilmir. Çünki Hz.Xatib də Bədir səhabələrindən idi. Görünür, məslənin başqa tərəfləri də vardı ki, Hz.Ömər bunların hamısından xəbərdar deyildi. Çox keçmədən Cəbrail gəlir və buna kimi durumlarda necə davranmaqdan bəhs edən ayələr gətirir.^[8]

Beləliklə, Bədirin aslanlarından olan Hz.Xatib səmalardan yeni bir hökmün enməsinə vəsilə olur. Bununla da ümumi məsələlərdə təkbaşına addım atmamağın ən böyük nümünəsi ortaya qoyulmuş olurdu.

Allah Rəsulunun (s.ə.s.) bu yerdə bir tədbiri də vardı. Səhabə Əbu Qatadə ibn Rəbini kiçik bir süvari dəstəsinin başında Şam yolu üzərindəki Batni-İzam deyilən istiqamətə göndərir, hazırlanan ordunun bu istiqamətdə hərəkət edəcəyi barədə rəy formalaşdırır. Beləliklə, Məkkə istiqamətində hərəkət edəcəyi ilə bağlı deyilənlərin doğru olmaması təəssüratını oyadır. Bu zaman hər tərəfə elçilər göndərib xəbər salır:

– Allah və Rəsuluna iman edən hər kəs ramazan ayının girməsi ilə Mədinədə hazır olsun!

Artıq əshab dəstə-dəstə Mədinəyə axışırdı. Qərargah Əbu İnəbə quyusunun başında qurulmuşdu. Gələnlər burada yerləşir, hərəkət əmrini gözləyirdi. Bu arada Hassan ibn Sabit kimi insanlar şeirləri ilə əshabı coşdurur və Allah düşmənlərinə qarşı gözlənilən mücadilələrdə müsəlmanların əhvali-ruhiyyəsini daha da yüksəltmək üçün əlindən gələni edirdi.

Mədinədən hərəkət

Hicrətin üstündən səkkiz il keçirdi. Möminlər Rəsulullahın dəvəti ilə Mədinədə toplanmağa başlayır. O günə qədər müsəlman olan hər kəs bu dəvəti qəbul etmiş, dərhal silahını götürüb Mədinəyə gəlmişdi.

Ramazan ayı yeni girmişdi, bir çərşənbə günü idi. Təbii ki, hər kəs oruc tuturdu. Rəsulullah əvvəlcə üzünü camaata tutub:

– Arzu edən orucuna davam etsin, kim istəyirsə, orucunu poza bilər, – deyə səslənir. Özü isə orucunu pozmur.

Bu vaxt Zübeyr ibn Avvamın başçılığı altında iki yüz nəfərlik bir süvari birliyini öncül qüvvə kimi göndərir. Ardınca da əshabı ilə birlikdə əsr namazını qılıb hərəkət əmrini verir. Onunla birlikdə sel olub Məkkəyə axın edən ənsar, mühacir və digər qəbilələrdən təşkil olunmuş on min nəfərlik bir ordu irəliləyirdi.^[9] Yol uzun olduğu üçün atları ehtiyatda saxlayır, dəvələrin üstündə gedirdilər. Heç dincəlmədən Sulsul adlı yerə qədər gəlirlər və səmada görünən bir buluda işarə edən Allah Rəsulu (s.ə.s.):

– Mən bu buludun Bəni-Kab zəfərini müjdələdiyini görürəm, – buyurur.

Havalar olduqca isti idi və Arca gəlib çıxdıqda Allah Rəsulu bir qədər sərinləmək üçün başından su töküb üzünü yuyur. Bu yol eyni zamanda hicrət zamanı seçdiyi yol idi.

Sonra da Talub istiqamətində irəliləməyə başlayırlar. Səfər davam edərkən Allah Rəsulu yüz atlı ayırıb daha öndə getməyi tapşırır. Çox keçmədən bu atlılar bir həvazinli casusla qarşılaşır və onu yaxalayıb Allah Rəsulunun hüzuruna gətirirlər. Adamı sorğu-suala tutan Allah Rəsulu həvazinlilərin onlara qarşı əsgər toplaması barədə məlumat alınca:

– Allah bizə yetər. O, nə gözəl vəkildir, – buyurur və Xalid ibn Vəlidi çağıraraq başqa yerlərə məlumat çatdırmasın deyə bu casusu nəzarətə götürməyi əmr edir.

Bu arada azacıq irəlidə balalarını əmizdirən bir it diqqətini cəlb edir. Balalarını başına toplayıb əmizdirən it narahat olur, yaxınlaşan insanlara dişlərini göstərirdi. Bu mənzərədən təsirlənən Rəsulullah əvvəlcə əshabdan Cəmil ibn Süraqanı hüzuruna çağırır, hamı keçib gedənə qədər itin başı üstə gözləməyi və onların bir zərər görməməsi üçün insanları oradan uzaqlaşdırmağı tapşırır.

Səfər əsnasında hələ də orduya qoşulanlar olurdu. Hətta gəlib müsəlman olanlar da var idi. Qəribə idi ki, əshabın çoxu kiminlə döyüşə getdiyini bilmirdi. Üç variant var idi: Qureyş, Həvazin və Saqif.

Kab ibn Malik kimi səhabələr belə Allah Rəsulundan gedilən istiqaməti öyrənməyə çalışır və sabah kiminlə əlbəyaxa olacaqlarını bilmək istəyirdilər.

Qudeyddə Süleymlə qarşılaşırlar. Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi və səlləm) bayraqları çıxartdıraraq qəbilələr arasında paylayır. Hər qəbilə öz bayrağı altında toplanır. Döyüşə bu nizamla girəcəkdilər. Orduda otuzdan yuxarı bayraq var idi.

Cuhfəyə çatanda yükünü çiyninə alıb Mədinəyə gələn Rəsulullahın əmisi Hz.Abbasla qarşılaşırlar. Allah Rəsulunun üzündə təbəssüm görünür. Əvvəlcə Hz.Abbasın yükünü Mədinəyə göndərir, ardınca ona:

– Mən necə peyğəmbərlərin sonuncusuyam, sən də, ey əmi, hicrət edənlərin sonuncususan, – deyə iltifat göstərir.

Bu iltifat eyni zamanda Məkkənin müsəlmanlaşacağını və bununla hicrət qapısının bağlanacağını ifadə edirdi.

Məkkə yaxınlığındakı Mərrüz-Zəhran adlı vadiyə çatanda hava qaralmış, işa vaxtı olmuşdu. Orduya istirahət əmri verilir. Ancaq burada Rəsulullahın bir tapşırığı də vardı: hər bir mömin gedib çır-çırpı toplayacaq və bir tonqal qalayacaqdı. Keşikçilərin yenə də Hz.Ömər başçılıq edirdi. Bu vaxt bəzi səhabələr "əraq" adlanan misvaq ağacının meyvələrini toplamağa başlayır. Bunu görən Allah Rəsulu:

– Sizə onların qaralmışını tövsiyə edirəm, çünki ən dadlıları qaralmışlardır, – deyir. Bunun cavabında səhabələr:

– Ya Rəsulullah! – deyirlər, – bu meyvənin yaxşısı ilə pisini ancaq çobanlar ayıra bilir. Siz heç qoyun otardınızmı?

– Bəli, – deyir Allah Rəsulu, – hər bir peyğəmbər mütləq qoyun otarmışdır. Mən də Əcyadda ailəmin qoyunlarını otardım!

Əbu Sufyanın gəlişi

Hələ Qureyşin baş verənlərdən xəbəri yox idi. Etdiklərinin bir gün hesabını verəcəklərini təxmin edirdilər, amma bunun necə və nə zaman olacağı barədə heç bir təsəvvürləri yox idi. Bu səbəbdən uzun müddət Mədinədən heç bir məlumat əldə edə bilməmək onları əməlli-başlı narahat edir. Nəhayət, vəziyyəti öyrənmək məqsədilə Əbu Sufyanla Hakim ibn Hizamı Mədinə istiqamətinə göndərmək qərarına gəlirlər:

– Əgər Məhəmmədlə qarşılaşsan, bizim adımızdan Ondan aman istə! – deyirlər.

İki yoldaş yola çıxar-çıxmaz ilk olaraq Büdeyl ibn Vərqa ilə qarşılaşırlar. Ona da təklif edirlər ki, onlara yol yoldaşı olsun. Nəhayət, üçü bir yerdə Mədinə istiqamətində irəliləməyə başlayır. Qaranlıq gecədə Mərrüzi-Zəhranda yerləşən Əraq mövqeyinə çatanda gözlərinə inanmır, gördükləri mənzərə qarşısında sarsıntı keçirirlər. Çünki qarşıda dəniz kimi bir ordu, çadırlar və bu çadırların yanında alovlanan tonqallar görünürdü. Xüsusən, at kişnərtiləri ilə dəvə böyürtülərini eşitdikdə qorxuya düşürlər. Artıq yolun sonuna gəlmişdilər.

Bu tərəfdə isə Allah Rəsulu yenə bəzi səhabələrini hüzuruna çağırır, o anda Əbu Sufyanın Əraq bölgəsində olduğunu xəbər verir, yaxalanıb hüzura gətirilməsini əmr edir. Səhabələr onlara yaxınlaşanda Əbu Sufyan və iki yoldaşı bu mənzərəni seyr edə-edə vəziyyəti müzakirə edirdi.

Gözləmədikləri anda mühasirəyə alınır, əsir götürülərək keşikçilərə rəhbərlik edən Hz.Ömərin yanına aparılırlar. Hz.Ömər sevinclə Rəsulullahın hüzuruna qaçır. Onun bu halını görən Hz.Abbas da yola düşür, Hz.Ömərdən qabaq hüzura çatmaq üçün addımlarını yeyinləşdirir. Bilirdi ki, Hz.Ömər işin asanlıqla, qısa yolla həll edilməsinə çalışacaq. Buna görə də Məkkə illərindən yaxın dostu olan Əbu Sufyana aman vermək və bununla onun da iman etməsini asanlaşırmaq istəyirdi. Nəticə də, belə olur. Allah Rəsulu və əshabının gücünü, Rəhbərə itaətdəki həssaslığı, ibadətlərindəki əzmkarlığı görən Əbu Sufyanda gözlənilən dəyişiklik başlayır, o andan başqa bir Əbu Sufyan olur. Onsuz da onun üçün bütün yollar dalana dirənmişdi. Başqa bir çarəsi qalmamışdı və Məkkənin qüdrətli rəisi Əbu Sufyan artıq yeni bir dönəmə qədəm qoyurdu. Uzun danışıqlardan sonra titrək səslə:

– Mən şəhadət edirəm ki, Allahdan başqa ilah yoxdur və yenə mən şəhadət edirəm ki, Məhəmməd də Allahın Rəsuludur! – deyir.

Bu vaxt onunla birlikdə yola çıxan Hakim ibn Hizam da müsəlman olur, Rəsulullahdan insanların təhlükəsizliyini təmin etməyi xahiş edirlər. Uzaqgörən Hz.Abbas yenə irəli atılır və Əbu Sufyan kimi bir liderə xüsusi iltifat göstəriləməsindən və bunun əhəmiyyətindən bəhs edir. Daha sonra Allah Rəsulu:

– Əbu Sufyanın evinə girən təhlükəsizlikdədir, – buyurur.

İstəkləri nəzərə alaraq bu iltifatın əhatəsini daha da genişləndirir; Hakim ibn Hizamın evinə, öz evlərinə və Kəbəyə sığınanlara da toxunulmayacağını elan edir.

Elə bu vaxt şeytan gəlir, Əbu Sufyanı vəsvəsəyə salmağa çalışır. Ətraf qəbilələri də dolaşmaq, son dəfə böyük bir ordu toplayıb Allah Rəsulunun üstünə getmək keçir ürəyindən. Ancaq çiyninə toxunan əl onu xəyallardan ayırır:

– O zaman da Allah səni zəlil və rüsvay edər və biz yenidən qalib gələrik – deyir Rəsulullah (sallallahu əleyhi və səlləm).

Diksinib geri baxanda Allah Rəsulunu görür. Xəcalət çəkir. Öncə:

– Mən şəhadət edirəm ki, Sən Rəsulullahsan! – deyir.

Çünki bunu yalnız özü bilirdi. Heç kimə açmamış və səsli də düşünməmişdi. Bunu ancaq Allah və Onun Rəsulu bilə bilərdi.

 – Allahdan tövbəmin qəbulunu diləyir və düşdüyüm bu hala görə də Ona istiğfar edirəm!

Bu ana qədər Sənin Allahın Rəsulu olmağın barədə şübhələrim vardı və öz-özümə beləcə söylənirdim. Artıq heç bir şübhəm qalmadı. Allaha and olsun ki, məni belə düşünməyə sövq edən şey də ancaq nəfsimdir!^[10]

Bir-birinin ardınca o qədər hadisə ilə qarşılaşmışdılar ki! Məkkəlilərə danışmağa çox şey vardı, qayıtmaq üçün Hakim ibn Hizamla birlikdə izin istəyirlər. Ancaq Hz.Abbasın Allah Rəsuluna bir təklifi də vardı:

– Ya Rəsulullah! – deyir, – mən Əbu Sufyanın yenidən geri dönməyəcəyindən əmin deyiləm. Onları bir müddət də burada saxlasan, Səninlə birlikdə əsgərləri görüb bir az da məsələni qavrasalar, yaxşı olar.

Əbu Bəkir də eyni fikirdə idi və bunun ardınca Allah Rəsulu (s.ə.s.) Məkkəyə doğru yola çıxmış Əbu Sufyanı geri qaytarmağı əmr edir. Hz.Abbas qaçıb onlara yetişir. Onu görən kimi:

– Yoxsa bu bir xəyanətdir, ey Haşimoğulları? – deyə Əbu Sufyan əndişəsini dilə gətirir. Hz.Abbas cavabında:

– Bunu bil ki, peyğəmbərin arxasında cərgəyə duranlar əsla xəyanət etməzlər. Fəqət sənin sabaha qədər gözləyib Allahın əsgərlərini və yenə Allahın müşriklər üçün hazırladığı "mükafat"ları öz gözünlə görməyini istəyirik!

Rəsmi keçid           

Həmin  günün sabahı Mərruz-Zəhranda carçının səsi yayılır:

– Hər bir qəbilə dərhal yol hazırlıqlarına başlasın və silah-sursatlarını da heyvanlarına yükləyib başçıları ilə birlikdə öz bayraqlarının ətrafında toplansın!

Bu əmrlə İslam ordusu hərəkətə gəlir və qəbilələr başçıları ilə birlikdə bayraqlar altında  toplanır. İndi növbə Əbu Sufyanın şəxsində Qureyşə göndəriləcək ən təsirli ismarışa gəlmişdi. Müsəlmanlar bölüklər şəklində onları seyr edən Əbu Sufyanın qarşısından keçəcəkdilər.

İlk sırada yerləşən min nəfərlik dəstənin^[11] başında Xalid ibn Valid dururdu. İki bayraq daşıyırdılar. Əbu Sufyanın önünə çatanda Hz.Xalid təkbir gətirməyə başlayır, min nəfərlik dəstəsi də təkrar edir: bunu üç dəfə edirlər. Qaranlıq gecədə   səmada parlayan ulduzlar kimi on iki min tonqalla diz çökən Mərruz-Zəhran indi də təkbir səsləri ilə inləyirdi. Ürək titrədən bir mənzərə idi. Əbu Sufyan bunların kim olduğunu Hz.Abbasdan soruşur, o da cavabını verir. Aldığı cavablar Əbu Sufyanın heyrətini daha da artırır. Belə ki, insanlardakı dəyişikliyin sürətini, ruhi-mənəvi yüksəlişi və qazanılan uğurları qavramaqda çətinlik çəkirdi.

Əbu Sufyanın qarşısından artıq arda-arda zəfər ordusu keçirdi. Beş yüz nəfərlik birliklə keçən Hz.Zübeyrin ardınca, üç yüz nəfərlə Əbu Zərr, dörd yüz nəfərlə Əsləm, beş yüz nəfərlə Bəni-Kab, min nəfərlə Müzeynə, səkkiz yüz nəfərlə Cüheynə, iki yüz nəfərlə Kinanə və nəhayət, üç yüz nəfərlik dəstə ilə Əşca qəbiləsi gəlir.

Əbu Sufyan hər dəfə içində Rəsulullahın başçılıq etdiyi birliyin nə zaman keçəcəyini soruşurdu. Nəhayət, Allah Rəsulunun da içində olduğu min nəfərlik birlik görünür. Bayrağı Sad ibn Ubadə götürmüşdü. Ordunun nizam və intizamına nəzarət edən Hz.Ömərin gur səsi eşidilirdi. Ənsar və mühacirlərin hər bir qoluna aid bayraqlar birliyə rəngarəng görünüş verirdi. Əsgərlərin təhchizatı tam təkmil idi. Bunları görən Əbu Sufyan:

– Bu orduya kimin gücü çatar ki? – deyir.

Əlindəki bayraqla ordunun önündə gedən Sad ibn Ubadə Əbu Sufyanın yanından keçərkən ona dönüb ucadan deyir:

– Bu gün dastan yazılan gündür! Bu gün müqəddəs Hərəmdə savaş halal olacaq və nəticə olaraq Qureyş zəlil olacaqdır!

Bu sözlər Əbu Sufyanı təşvişə salır və Hz.Abbasa dönüb:

– Ey Abbas, – deyə səslənir, – bu gün məni qorumağın üçün nə qədər önəmli gündür!

Elə bu zaman Qasvanın üstündə oturmuş Allah Rəsulu gəlir. Sağında Hz.Əbu Bəkir, solunda da Üseyd ibn Hudayr... Hz.Abbas həyəcanla Əbu Sufyana səslənir:

– Bu da Rəsulullah!

Əbu Sufyan Hz. Abbasa:

– Bu gün qardaşın oğlunun işi yenilməz səltənətə çatmışdır, – deyir.

Hz.Abbas yenə:

– Ey Əba Sufyan, – deyə səslənir, – O, səltənət deyil, peyğəmbərlikdir!

Ancaq Sad ibn Ubadənin dedikləri Əbu Sufyana çox toxunmuşdu.

Buna görə də Allah Rəsuluna:

– Ya Rəsulullah, – deyir, – Sən qövmünü öldürməyi əmr etdin? Sad ibn Ubadənin dediklərini eşitdinmi?

– Nə söylədi ki, – deyə suala sualla cavab verir Allah Rəsulu (s.ə.s.).

Əbu Sufyan fürsətdən istifadə edib Ubadənin dediklərini bir-bir danışır. Sonra da əlavə edir:

– Halbuki Sən insanların ən yaxşısı, qohumlarına ən sayğılı yanaşanı və ən mərhəmətlisisən. Elə isə Allah xatirinə Səndən qövmünə yaxşı davranmağı diləyirəm!

Yenə şəxsi bir təşəbbüs vardı və Allah Rəsulu əvvəlcə:

– Sad yanılmışdır, ey Əba Sufyan, – deyə səslənir.

Əndişələrin yersiz olduğunu bildirmək lazım idi və əslində o gün Məkkənin əsl dəyərinə qovuşacağı gün idi. Və əlavə edir Rəsulullah (s.ə.s.):

– Əksinə, bu gün mərhəmət günüdür! Bu gün Allahın Kəbənin şanını yüksəldəcəyi gündür! Bu gün Kəbəyə örtük çəkiləcək gündür! Və yenə bu gün Allahın Qureyşi ucaltdığı gündür!

Daha sonra Allah Rəsulu xəbər göndərib Hz.Sadı vəzifəsindən azad edir, yerinə də Hz.Sadın oğlu Qeys ibn Sadı təyin edir. Görünür, ümumiyə aid bir məsələdə özbaşına qərar veriləməsinin – işin gedişatına təsir edən fərdi bir addım atılmasının necə böyük bir hadisə olduğunu göstərmək istəyirdi. Hətta belə bir dəyişikliyin səbəbini anlaya bilməyən Hz. Sad xəbərin doğru olub-olmadığını araşdırmaq istəyir, Allah Rəsulu da başındakı sarığı göndərir və bununla da əmri şəxsən özü verdiyini ifadə edir.

Sarsılan Məkkə 

Artıq böyük fəth üçün hər şey hazır idi. Mərruz-Zəhrandan hərəkətə başlayır, Məkkəyə girirlər. Bu sırada Hz.Abbas Allah Rəsuluna (s.ə.s.) yaxınlaşaraq təklif edir ki, Məkkədə Peyğəmbərin Qureyşə aman vermə xəbərini yaysın və onları İslama dəvət etsin. Başlanğıcda bu təklifə müsbət yanaşan, hətta Məkkəyə getməsi üçün də öz miniyini Hz.Abbasa verən Allah Rəsulu:

– Qureyşin Saqif qəbiləsinin Urvə ibn Məsuda etdiyi kimi, ona da bir yamanlıq edəcəyindən qorxuram, – deyib qərarından vaz keçir və əmisini də geri çağırtdırır.

Hələ də baş verənlərdən xəbərsiz olan məkkəlilərə ilk xəbəri yenə Əbu Sufyan çatdırır. Ancaq onun Məkkəyə gəlişi gedişi kimi deyildi. Çatan kimi var gücü ilə səslənir:

– Ey Qureyş xalqı! Budur, Məhəmməd buradadır! Həm də qarşısına çıxa bilməyəcəyiniz qədər böyük bir ordu ilə gəlmişdir!

Qorxduqları başlarına gəlmişdi. Bütün ümidlər tükənmiş, Qureyşin sonu çatmışdı. İki addımlıqdakı orduya bu saatdan sonra nə edə bilərdilər ki? Çarəsizlik içində çabalayarkən təklif yenə də Əbu Sufyandan gəlir:

– Ən yaxşısı, siz də gəlin müsəlman olun, öz təhlükəsizliyinizi təmin edin! Bütün olanların üstündən xətt çəkib dərhal o biri tərəfə keçmək elə də asan məsələ deyildi. Buna iradə lazım, ürək gərəkdi! Ancaq başqa yol da görünmürdü. Müsəlmanları görüb onlarla uzun-uzadı bir yerdə olan Əbu Sufyanı daha çox danışdırmaq lazım gəlirdi. Maraqla dinləyir, o da danışırdı. Növbə Allah Rəsulunun aman vermə xəbərinə gəlir və o:

– Kim Əbu Sufyanın evinə sığınsa, o, təhlükəsizlikdədir! – deyirdi ki, ətrafdakılardan biri özünün saxlaya bilməyib:

– Allah canını alsın, Əbu Sufyanın evinə neçə nəfər sığar ki? – deyə etirazını bildirir. Əbu Sufyan davam edir:

– Hər kim qapısını örtüb öz evinə sığınsa, o da təhlükəsizlikdədir! Kəbəyə sığınanlar da təhlükəsizlikdədir, onlara da toxunulmayacaq!

Ərindəki bu dəyişilikliyi həzm edə bilməyən və gördüyü mənzərə qarşısında çılğınlaşan Hind isə Əbu Sufyana yaxınlaşır və alçaldıcı tərzdə bığlarından tutub məkkəlilərə səslənir:

– Dünənə qədər igid və qəhrəman olan bu qocalmış adamı öldürün. Bir qövm üçün o, necə pis gözətçi, necə pis rəhbərdir!

Təbii ki, ömür boyu düşmənçilik etdiyi və indi də qapısının ağzına qədər gələn insanlardan  yardım diləmək elə də asan iş deyildi və Hind bu qədər qısa vaxtda dəyişən ərini qınayırdı. Hamının gözü qarşısında ərlə arvad arasında münaqişə başlamışdı. Ərini itirdiyini – yəni müsəlman olduğunu düşünən Hind hirsindən özünə yer tapa bilmirdi. Çünki o, hələ Əbu Sufyanın gördüklərinə şahid olmamış və hislərindən arınaraq sağlam ağılla düşünməmişdi. Ancaq yenə də insanlara təsir etmə gücü vardı. Belə ki, o, məkkəlilərin etibar etdiyi Utbənin qızı idi! Buna görə Əbu Sufyan əli ilə xanımı Hindi işarə edərək məkkəlilərə:

– Təəssüflər olsun! – deyir.

O gün əksinə hərəkət etmə imkanı və ehtimalı yox idi. Əsəbiləşmişdi. Dünənə qədər çiyin-çiyinə mücadilə etdiyi yoldaşlarına üz tutur:

– Nəbadə bu qadının dediyinə uyub bir xətaya yol verəsiniz! Çünki Məhəmməd yenilməz  ordu ilə qapınızın ağzındadır! – deyir.

Tələyə düşmüş ov kimi idilər. Nə hirslənməyin faydası var idi, nə də müqavimət göstərməyin... Bu əsaslı dəyişikliyi hiss edən Hind bir neçə gündür, gördüyü yuxuları xatırlamağa başlayır. Üç gün idi dalbadal Məhəmmədül-Əmini yuxuda görürdü: Rəsulullah onu qurtuluşa çağırırdı. Son dəfə isə Allah Rəsulu onu cəhənnəmin kənarından çəkib qurtarmışdı. Dəhşətli mənzərələrdi və oyansa da, yuxunun təsirindən çıxmamışdı:

– Görəsən, bu, nə deməkdir? – deyə öz-özünə soruşur, gördüklərinə izah etməyə çalışırdı.

Əksəriyyəti gözləməyi və nəticəyə görə hərəkət etməyi üstün tutsa da, İkrimə ibn Əbi Cəhil, Süheyl ibn Amr və Safvan ibn Ümeyyə kimi insanlar müqavimətə hazırlaşır. Öz aralarında:

– Məhəmmədin asanlıqla Məkkəyə girməsinə imkan vermərik, – deyə insanları müqavimət göstərməyə çağırırdılar.

 Müqavimət həvəsinə düşən Hüzeyl, Əsləm, Bəni-Bəkir və qureyşlilərdən bəziləri artıq hazırlıqlara başlamışdılar. Ətraf qəbilələrin müsbət cavab verməsi işlərinin xeyrinə idi. Çünki nəticə etibarilə çox riskli olan belə bir müqavimətdə əvvəlcə səhra bədəvilərini irəli çıxarmağı düşünür və onların göstərəcəyi müqavimətdən asılı olaraq davam edib-etməmə nöqtəsində  qərar vermək istəyirdilər.

Böyük fəth başlayır

Bir tərəfdə əshab Mərrüz-Zəhrandan hərəkətə başlamış və Zi-Tuva adlı yerə çatmışdı. Burada toplanaraq böyük fəthin ilk addımlarını atmaq istəyirdilər. Ramazan ayının on üçü, cümə günü idi. Günəş doğmadan Allah Rəsulu (s.ə.s.) Qasvaya minmiş, tərkinə də Usaməni alaraq yaşıl birliyinə qoşulmuşdu. Hər kəs Onun ətrafında toplanmaq və neçə il bundan əvvəl çıxarıldığı şəhərə girərkən yanında olmaq istəyirdi.

Əshab arasında indidən zəfər əhvali-ruhiyyəsi hökm sürürdü. Məkkənin fəth edilməsi qarşıda duran bir vəzifə idi və Allah Onun adına bir zəfər də yazdırmaq üzrə idi. Ancaq O, təvazödən ikiqat olmuşdu. O qədər əyilmişdi ki, saqqalı-şərifi az qala Qasvanın yəhərinə  dəyirdi.

– Allahım, ən vacibi axirət yurdunun həyatıdır! – deyirdi.

Bəlkə də, bununla O: "Dünyada nə cür uğurlar əldə edilir-edilsin, əsas müvəffəqiyyət axirət üçün faydalı olan addımlardır," – demək istəyirdi. Başına uzun sarıq sarımış və ucunu da çiynindən aşağı sallamışdı.

 Qan tökülməsini qətiyyən istəmir, tez-tez əshabına xəbərdarlıq edirdi. Yalnız  müqavimət göstərənlərlə döyüşmək izni vardı. Ona görə də Məkkəyə girişi də gözlənilməz şəkildə olur. Əshabını yenə dəstələrə ayıraraq Məkkəyə müxtəlif istiqamətlərdən girməyi əmr edir.

Məkkəyə üst tərəfdən daxil olurdu Allah Rəsulu! Bu vaxt qadınlar əllərindəki örtükləri atların boyunlarına vurmaqla sevinclərini izhar edirdilər. Bunu görüb Hz.Əbu Bəkrə müraciət edərək:

– Hassan nə demişdi? – deyə soruşur.

Arifə işarə bəs idi və o anda gördüyü mənzərəni tərənnüm edən şeir oxuyur Əbu Bəkir! Bu şeiri hələ Məkkə fəthindən öncə Hassan ibn Sabit yazmışdı. Şeirdə Məkkəyə Kədadan girdikləri zaman qadınların sevincdən baş örtüklərini atların boyunlarına vurmaları təsvir olunurdu.

Allah Rəsulu (s.ə.s.) özü ilə gələn dəstəa:

– Məkkəyə Hassanın göstərdiyi yerdən girin, – deyir.

Bu vaxt Hz. Zübeyri də hüzuruna çağırır, bayrağı Hacuna sancıb Onu gələnə qədər gözləməyi əmr edir. Belə ki, Məkkənin fəthi kimi mühüm dönüş nöqtəsində Allah Rəsulu (s.ə.s.) iyirmi beş il bir yastığa baş qoyduğu və hicrətdən əvvəl Hacuna əmanət etdiyi Xədicə validəmizin məzarını ziyarət edir, başı üstə durub dualarla Rəbbinə yalvarır.

Bu vaxt eyni anda dörd tərəfdən böyük fəth başlamışdı. Allah Rəsulu (s.ə.s.) səkkiz il əvvəl iki nəfərlə tərk etdiyi Məkkəyə indi yolda qoşulanlarla birlikdə on iki min insanla girirdi. Əzahır adlı yerə gələndə gözünə sağa-sola qaçışan insanlar və qılınc parıltıları sataşır və:

– Bu qılınclar nədir belə! Məgər mən sizə döyüşməyi qadağan etməmişdimmi?

– Ya Rəsulullah, bunlar Xalid ibn Vəlid və onun yoldaşlarıdır! – deyə cavab verirlər, – məkkəlilər onun girdiyi tərəfdə müqavimət göstərdilər. Əgər məcburiyyət qarşısında qalamasydı, vallah, döyüşməzdi! Ya Rəsulullah! O, nə Sənin əmrinə qarşı çıxmaq, nə də əmrini pozmaq istəmişdir! Sadəcə ona qarşı çıxanlarla döyüşür!

Üzülür, amma başqa çarə də yox idi. Bu qədər tədbir görülməsinə baxmayaraq,  məkkəlilər yenə problem çıxarmış və Xalid də bu problemi həll etmək üçün qılınca sarılmışdı. Hətta bu əsnada Hakim ibn Hizam Məkkə müşriklərini döyüşdən vaz keçməyə çağırır, onlara Allah Rəsulunun aman fərmanını xatırladaraq evlərinə girib qapılarını da möhkəm bağlamağı tövsiyə edir. Bu vaxt Allah Rəsulu (s.ə.s.):

– Allahın təqdiri xeyirlidir, – deyir.

Əzahiri aşıb Məkkə evlərini görəndə dayanır və minnət hisləri ilə Allaha həmd etməyə başlayır. Sonra da üzünü Hz.Cabirə  tutub:

– Ey Cabir, biz burada qalacağıq. Burada bir vaxtlar Qureyş küfr naminə birləşib bizə qarşı mövqeyini müəyyənləşdirirdi!^[12]

Allahın qüdrəti böyükdür. O gün məkkəlilərin Allah Rəsulu və əshabı haqqında verdiyi hökmlə bu gün Rəsulullahın onlar üçün verəcəyi hökmə eyni məkan şahidlik edirdi. Aradakı fərqi isə sabah hamı görəcəkdi.

Qasvanın üzərində irəliləyərkən "Fəth" və "Nəsr" surələrini oxuyur:

– Məhz bu, Allahın Mənə vəd etdiyi şeydir! – deyirdi.

Həmin gün Ona yaxınlaşıb:

– Ya Rəsulullah! Sabah harada qalacaqsan? – deyə soruşanlar da olur.

Öz evinə gedəcəyini təxmin etmiş, təxminlərini təsdiqləmək istəyirdilər. Çünki bu, digər mühacirlər üçün də bir yol olacaqdı. Ancaq Allah Rəsulu (s.ə.s.):

– Aqil bizə ev-eşik saxladı ki? – deyir.

Belə ki, Əbu Talibin böyük oğlu Aqil Allah Rəsulunun (s.ə.s.) evi də daxil olmaqla qalan hər şeyini başqasına satmışdı. Qalmaq üçün digər təklifləri də qəbul etmir və Məkkəni tərk edənə qədər yalnız Hacundakı çadırında qalır.

Artıq fəth sona çatmışdı. Hz. Xalidin girdiyi tərəfdən başqa, heç yerdə müqavimət olmamış və ortaya qoyulan strategiya nəticəsində Məkkə asanlıqla təslim olmuşdu. "Aman" elanında da ifadə edildiyi kimi, böyük əksəriyyət evlərinə çəkilmişdi. Əbu Sufyan və Hakim ibn Hizamın evləri ilə Kəbəyə sığınanlar da vardı. Həyəcan və maraqla gözləyirdilər. Görəsən, Allah Rəsulu məkkəlilərlə necə davranacaqdı? Xüsusən, o günə qədər Allah Rəsuluna düşmənçiliyi ilə tanınanlar, küfrə bayraqdarlıq edənlər də vardı. Öldürüləcəklərinə şübhələri yox idi, buna görə qaçmağa yer axtarırdılar.

Kəbəyə giriş

Artıq ortalıq sakitləşmiş, Məkkədə dərin səssizlik hökm sürürdü. Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi və səlləm) çadırında qüsl alır, Allahın lütfünə bir şükür olaraq əvvəlcə səkkiz rükət namaz qılır və ardınca da dəvəsini gətirməyi əmr edir. Qasva çadırın qapısına qədər gətirilir, ancaq Rəsulullah zirehi və dəbilqəsini geyinmək üçün yenidən çadıra girir. Silahına da qurşanaraq yaraq-yasaqlı Kəbəyə yönəlir.

Bu əsnada əshab Handəmə ilə Hacun arasında gedib-gəlir və Allah Rəsulu üçün təhlükəsiz  yol hazırlamağa çalışırdılar. Kəbə bayrama hazırlaşırdı.

Rəsulullahın getdiyi yolun hər iki tərəfinə düzülmüş uşaqlar Onu sevinclə salamlayır. Xüsusən də, qız uşaqları əllərinə götürdükləri baş örtüklərini atlılara doğru yelləyirlər.

Allah Rəsulunun (s.ə.s.) yolu Kəbəyə idi. Peyğəmbərimiz əhlullahın (Allah əhli) Ona əkiz olaraq qəbul etdiyi və andığı məkana – Kəbəyə doğru irəliləyir. Bu vaxt yolu Hz. Xalidlə kəsişir və ona:

– Mən döyüşməyi qadağan etdiyim halda, sən niyə qılınc işlətdin? – deyə soruşur.

– Döyüşü əvvəl onlar başladılar, – deyir Hz.Xalid, – bizə ox yağdırıb qılınc çəkdilər! Halbuki mən mümkün qədər savaşdan uzaq olmağa çalışırdım. Onları insanların girdiyi dinə – İslama dəvət etdim, amma bunu rədd etdilər. Bu vəziyyətdə onlarla vuruşmaqdan başqa çarəm qalmadı. Onsuz da bu döyüşdə uca Allah bizə zəfər qazandırdı və onlar qaçıb dağıldılar, ya Rəsulullah!

– Onda onları təqib etməkdən vaz keç! – buyurur Allah Rəsulu, sonra da əshabına:

– Silahlarınızı yığışdırın, – deyə səslənir.

Bu ümumi əmrdən yalnız huzalılar istisna təşkil edir. Belə ki, onlara da iyirmi üç adamını öldürən Bəni-Bəkirlə haqq-hesab çəkmək üçün əsrə (ikindi vaxtı) qədər vaxt verilir.

Artıq Mədinədəki minbər (Rəsulullah) Məkkədəki mehrabla (Kəbə) qovuşmuşdu – Allah Rəsulu Kəbəyə gəlmişdi. Rəsulullah onu görcək əlindəki əsası ilə uzaqdan salamlayır və ardından da təkbir gətirməyə başlayır. Allah Rəsulunun (s.ə.s.) təkbirini eşidən hər kəs avazı çıxdıqca təkbir gətirir. Məkkədə yer-göy titrəyir. Bu sırada dağlara qaçan müşriklər Məkkədəki bu təkbir səslərindən diksinir, bu mənzərədən olduqca təsirlənirlər. Hər dəqiqə maraqları daha da artır və hadisələri daha yaxından izləmək istəyirlər. Nəhayət, Allah Rəsulu mübarək barmağını dodağının üstünə qoyub:

– Susun, – deyir.

Təvaf başlayırdı. Qasvanın yüyənini Məhəmməd ibn Məsləmə tutmuşdu, çünki Rəsulullah dəvəsinin üstündə təvafa başlayırdı. Əvvəlcə Allah Rəsulu Həcərül-Əsvədin yanına gəlir və yenə onu uzaqdan istilam (İstilam – Kəbəni təvaf edərkən əlləri Həcərül-əsvədin üstünə qoyub onu öpmək deməkdir. Ancaq həcc mövsümündəki izdihamda bu o qədər də mümkün olmur. Buna görə də Həcərül-əsvədə uzaqdan işarə edib sağ əlin içini öpürlər.) etdikdən sonra da təvafa başlayır.

 O gün Kəbənin ətrafında hər birinin üstü qurğuşunla örtülmüş üç yüz altmış ədəd büt var idi. Müşriklər qurbanlarını bunların yanında kəsər, bu bütlərin qarşısında diz çöküb istəklərini dilə gətirərdilər. Kəbə artıq İslamla bütünləşmişdi, buna görə də onun Hübəl, İsaf və Nailə adlı bütlərdən də təmizlənməsi lazım idi. Necə ki Allah Rəsulu bütlərin yanından keçərkən əlindəki yayla işarə edir, işarə etdiyi büt də üzü üstə yerə aşırdı. Bunu edərkən də "Artıq haqq gəldi və batil də ortadan qalxdı. Onsuz da batil yoxluğa məhkumdur"^[13] məallı ayəni oxuyurdu.

Hər şaftda  (təvaf dövrəsində) Həcərül-Əsvədi salamlayırdı. Və nəhayət, Kəbəni yeddi dəfə təvaf edir.

Dəvəsindən düşmək istəyir. Ayağını qoyub düşməyə bir yer tapa bilmir və əshabı əlləri ilə Onun düşməsinə kömək edir. Düşən kimi Məqami-İbrahimə yönəlir. Zirehi və dəbilqəsi hələ də əynində idi. Burada iki rükət namaz qılır və sonra da Zəmzəm tərəfə gedir.

– Əgər Abdulmuttaliboğulları mənə basqın etməsəydi, buradan bir tuluq su çəkərdim, – deyir.

Hz.Abbas^[14] dərhal bir qab su çıxardıb Rəsulullaha verir. Allah Rəsulu (s.ə.s.) sudan içir və dəstamaz alır. Bu vaxt əshab Allah Rəsulunun ətrafında halqalanmış, dəstamaz suyundan götürməyə çalışırdılar. Suyu üz-gözlərinə sürtür, bundan savab umurdular.

Daha sonra Allah Rəsulu Hubəlin dağıdılmasını əmr edir. Məkkəlilərin "ilah" deyib qarşısında müntəzir dayandığı Hubəl artıq daş parçaları yığınından ibarət idi. İndi də hüzuruna Hz.Əlini çağırır. Dərhal özünü hüzura yetirib əmr gözləyən Hz.Əliyə:

– Yerə çömbəl! – deyə səslənir.

Hz.Əli Allah Rəsulunun dediyi kimi yerə çöməlir. Rəsulullah Hz.Əlinin çiyinlərinə çıxır. Sonra ona:

– İndi ayağa qalx, – buyurur.

Hz.Əli ayağa qalxmağa başlayırdı ki, Rəsulullah şəfqəti buna razı olmur.

– Otur! – deyə əmr edir.

Hz.Əli yenidən yerə çömbəlib oturur. Bu dəfə Allah Rəsulu özü yerə çömbəlir və Hz.Əliyə:

– Əli! İndi sən Mənim çiynimə çıx, – deyir.

Bu da bir əmr idi və Hz.Əli artıq Allah Rəsulunun çiyinlərində idi. Peyğəmbərimiz onu yuxarı – Kəbənin üstünə tərəf qaldırır.

Nəhayət, Hz.Əlini Kəbənin üstünə çıxarır və bir kənara çəkilərək:

– Onların ora qoyduğu böyük bütü aşağı at, – deyərək orada olan bütlərin təmizlənməsini əmr edir.

 Ancaq Allah Rəsulunun (s.ə.s.) göstərdiyi mis büt dəmirlərlə Kəbənin üstünə bərkidilmişdi, heç cür tərpənmirdi. Bu dəfə Allah Rəsulu Hz.Əliyə ilə necə sökməyi öyrədir:

– Onu belə söküb at, – buyurur.

Bundan sonra Hz.Əli üçün bütü söküb atmaq asanlaşır.

İndi Kəbə əsl görkəmini, əsl halını alırdı və burada ibadət edilməsini felən göstərən Allah Rəsulu artıq bir kənara çəkilərək oturmuşdu. Hz.Əbu Bəkir hər ehtimala qarşı əlində qılınc Onun keşiyini çəkirdi.

Bütün bunları diqqətlə seyr edən məkkəlilər heyrət içində idilər:

– Bu vaxta qədər biz belə göz üstündə tutulan bir rəhbəri nə gördük, nə də eşitdik, – deyir, bir tərəfdən də bunu edənləri ağılsız adlandırırdılar.

Bu əsnada Rəsulullahın gözü yaxında duyanan Əbu Sufyana sataşır və ona səslənir:

– Sən Hinddən: "Sən bu işin, həqiqətən, Allah tərəfindən olduğunu düşünürsənmi?" – deyə soruşdun, o da: "Bəli, həqiqətən də, bunlar Allah tərəfindəndir," – deyə cavab verdi. Belə deyilmi?

Həqiqətən də, belə olmuşdu. Hind də dalbadal yaşadığı sarsıntılar nəticəsində ağlını başına yığıb yumşalmış və əri Əbu Sufyan kimi təslim olmaq qərarına gəlmişdi. Hətta bir anlıq evlərində olan və üstünə yaylıqlar bağladığı bütə yaxınlaşmış, əlindəki kəsərlə ona vuraraq bu günə qədər onları necə aldatdığını soruşmağa başlamışdı. Bütün bunlar barədə fürsət düşdükcə öz aralarında danışırdılar, amma bunu bir Hind, bir də Əbu Sufyan bilirdi. Sanki, Allah Rəsulu (s.ə.s.) Əbu Sufyanı kamil imana çatması üçün yaxından izləyirdi və onun hər hərəkətindən xəbərdar olduğunu göstərirdi. Əbu Sufyan:

– Mən şəhadət edirəm ki, Sən Allahın qulu və Rəsulusan, – deyə səslənir, – adına and olsun ki, mənim bu sözümü bir Allah və bir də Hind eşitmişdi.

Süheyl ibn Amrdan gələn xəbər

Bu əsnada Süheyl ibn Amrın müsəlman olduğu üçün illərlə işgəncə verdiyi böyük oğlu Abdullah Rəsulullahın hüzuruna yaxınlaşır:

– Ya Rəsulullah, – deyir, – bu gün atam Süheyl ibn Amr da gəlsə, onu da əfv edərsənmi?

 Allah Rəsulu illərdir, Süheyl ibn Amrın gəlişini gözləyidi. Hələ Məkkəyə girməzdən bir neçə gün əvvəl dörd nəfərin İslamı qəbul etməyə hazırlaşdığını xəbər vermişdi ki, biri də o idi. Halbuki o dəqiqələrdə Süheyl İkrimə ibn Əbi Cəhil və Safvan ibn Ümeyyə ilə birlikdə Allah Rəsuluna qarşı mübarizə aparma planını cızmaqla məşğul idi.

Nəhayət, qarşılarına Hz.Xalid kimi bir igidin çıxdığını görüncə müqavimətin mənasızlığını anlayıb dağılışmışdılar. İkrimə ibn Əbi Cəhil və Safvan ibn Ümeyyə Məkkə kənarına çıxsa da, Süheyl ibn Amr Məkkədə gizlənmək qərarına gəlir. Ancaq onun kimi daim öndə olan bir insan belə əhəmiyyətli bir gündə gizlənməməli idi və məhz Süheyl ibn Amr bu mərdliyi seçib oğlu Abdullaha: "Mənim üçün Məhəmməddən aman istə. Çünki mən bu gün əmin deyiləm ki, öldürülməyəcəyəm," – deyə xəbər göndərərək, Rəsulullahın qənaətini öyrənmək istəyir.

 Hz.Abdullahın gətirdiyi xəbərlə təbəssüm edən Allah Rəsulu (s.ə.s.) ətrafdakıların da eşidəcəyi səs tonu ilə:

– Süheyl ibn Amr da Allahın amanı ilə təhlükəsizlikdədir! – buyurur.

Danışdıqlarının burada qalmayacağını bilirdi və illərdən bəri gələcəyini gözlədiyi Süheyl haqqında bu sözləri də əlavə edir:

– Bu gün kim Süheyl ibn Amrla qarşılaşarsa, ona pis nəzərlə baxıb incitməsin. Həyatıma and olsun ki, Süheyl ağıllı və şərəfli insandır. Onsuz da Süheyl kimi insanların İslamdan uzaq olub cahil qalması yolverilməzdir. Görünür, indiyə qədər qəbul etdiyi məfkurənin ona heç bir fayda vermədiyini çoxdan anlamışdır!

Bunları eşidən Abdullahın sevinci yerə-göyə sığmır. Dərhal atasının yanına gəlir və eşitdiklərini bir-bir danışır.

Süheyl aradakı fərqi çox aydın görürdü. Nəbəvi iltifat qarşısında mum kimi əriyirdi. Bu  sözlər tökülür dodaqlarından:

– Vallah, O, böyük və kiçik, bütün yaxşılıqların sahibidir!

Bir müddət irəli-geri gəzişir və sonra da qərarını verib dəvətin gəldiyi yerə – Kəbəyə yönəlir. Gələcək və o əngin Rəsulullah şəfqətini daha yaxından görüb hüzurda silahını təslim edəcəkdi.

Kəbənin içi

Bu arada Allah Rəsulu (s.ə.s.) Hz.Bilalı hüzuruna çağırır. Tapşırır ki, Osman ibn Talhanın yanına getsin və Kəbənin açarlarını alıb gətirsin. Açarı çox çətinliklə anasından alan^[15] Hz. Osman dərhal Kəbəyə qaçır. Rəsulullahın hüzuruna çatanda sürüşüb yıxılır və anasından zorla aldığı açar bir kənara düşür. Ancaq bunda da bir xeyir var idi. Belə ki, indiyə qədər Kəbənin açarlarını özlərində saxlayan Bəni-Talha ailəsi özlərindən savayı heç kimin Kəbəni aça bilməyəcəyini düşünür və ailələrini bir növ müqəddəs sayırdılar. Və indi Rəsulullahın bir hərəkəti ilə bu yanlış fikir də yerlə-yeksan olur.

   Rəsulullah (s.ə.s.) açarın düşdüyü yerə gəlir və onu libasının ucu ilə yerdən götürür. Sonra da gedib şəxsən özü Kəbənin qapısını açır: bununla Kəbə ilk dəfə Sahibinin üzünə açılırdı.

Ancaq Kəbənin içi rəsmlərlə dolu idi və Allah Rəsulu (s.ə.s.) Hz.Ömərə bunların hamısını yox etməyi tapşırır, Kəbə şirk əlamətlərindən tamam-kamal təmizlənməmiş içəri girmir. İndi əshabda da xoş bir təlaş vardı. Kimi Zəmzəm suyu daşıyır, kimi də əlinə bir parça alıb Kəbənin içini təmizləyirdi.

Təmizlik işi qurtarınca içəri girən Allah Rəsulu (s.ə.s.) Hz.İbrahim, Hz.İsmayıl və Hz.Məryəmə aid edilən rəsmləri görür. Bəlkə də, əshab onlara ehtiramlarına görə toxunmamışdı. Ancaq Allah Rəsulu (s.ə.s.) qərarlı idi və dərhal Hz.Ömərə müraciət edir:

– Ya Ömər, Mən sənə buradakı bütün rəsmləri yığışdırmağı əmr etmədimmi? Allah onların canını alsın. Hz.İbrahimi ox çəkən ixtiyara bənzədiblər. Allah onları qəhr etsin, halbuki onların hamısı Hz.İbrahimin də, Hz.İsmailin də fal oxu çəkmədiyini çox yaxşı bilirlər. Buradakı bütün rəsmləri təmizləyin. Yaradıb hərəkət etdirməyə gücləri çatmaya-çatmaya rəsmlərini çəkən bu insanları Allah qəhr etsin!

Rəsulullahın bu həssaslığı əshabı da hərəkətə gətirir və əyinlərindəki paltarlarla Kəbəni təmizləməkdə bir-birilə yarışırlar.

Bu dəfə hər şey qaydasında idi. Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi və səlləm) Hz.Üsamə, Hz.Bilal və Osman ibn Talha ilə birlikdə Kəbənin içinə girir. Rəsulullahla birlikdə Kəbəyə girmək yalnız bu üç səhabəyə nəsib olmuşdu. Artıq peyğəmbərin əmri ilə qapı içəridən bağlanmışdı.

Bu arada Allah Rəsulu (s.ə.s.) orada uzun xurma budaqlarından düzəldilmiş göyərçin heykəli tapmış və onu da öz əlləri ilə qırıb atmışdı. Allah Rəsulu (s.ə.s.) Kəbənin hər küncünü gəzərək təkbir gətirir, Allaha şükür edir. Sonra isə iki dirəyin arasında dayanıb iki rükət namaz qılır.

 Bayırda isə əshab maraqla gözləyirdi: görəsən, Rəsulullah içəridə nə edir? Vaxt keçdikcə maraqları artır, səbirləri tükənirdi. Bu zaman Xalid ibn Vəlid kimi səhabələr hər hansı qarşıqlığ və izdihamın olmaması üçün əshabı Kəbə qapısından uzaqlaşdırmağa çalışır. Haqlı idilər, çünki qapı açılan kimi hamı ora yönəlmək istəyir. İndi maraqla Rəsulullahla Kəbəyə girənlərdən soruşurdular:

– Rəsulullah içəridə nə etdi? Namaz qıldımı? Namazını harada qıldı?

 Bir tərəfdə Hz.Bilal ilə Hz.Üsamə bu sualları cavablandırmaqda olsun, Allah Rəsulu əlində açarlar Kəbədən çıxıb həyətə enir və orada da üzü Kəbəyə iki rükət namaz qılır və sonra da:

– Bax qiblə budur, – buyurur.

 Beləliklə, qiblə mövzsunda zehinlərdə yarana biləcək suallara da cavab vermiş olur.

Artıq günorta namazının vaxtı girmiş və Rəsulullah da Hz.Bilalı yenə hüzuruna çağırmışdı. Kəbəni üstünə çıxaraq azan oxumasını istəyirdi. Eyni zamanda bu, Məkkə haqqında deyiləcək son söz mənasına gəlirdi. Artıq Hz.Bilalın səsi illərlə "Əhəd! Əhəd" deyib inlətdiyi Faran dağlarında əks-səda verir, bir ox olub hələ də bunu həzm edə biməyən məkkəlilərin ürəyinə işləyirdi. Hətta bu vaxt Kəbənin həyətində olan Haris ibn Hişam və Attab ibn Əsid bir dəstəla oturub söhbət edirdilər. Atası Əsidi nəzərdə tutan Attab:

– Allah Əsidə nə böyük lütf etmişdir. Bax indi bu səsi eşitsəydi, hirsindən dəli olardı, yaxşı ki, eşitmir.

– Vallah, bilsəm ki, O, haqq yolundadıdır, gedib Ona tabe olardım, – deyə Haris də dillənir.

 Süheyl ibn Amr da Harislə razı olduğunu deyəndə bir başqası söhbətə qoşulur:

– Bu zənci kölənin Kəbə damına çıxıb belə çığırdığını görməkdən qabaq Allah Səidin canını almaqla nə böyük lütf etmişdir, – deyir.

– Bəni-Cumeyhə mənsub olan bir kölə Əbu Talhanın binasının üstünə çıxıb belə çığıra bilərmiş, həqiqətən, çox böyük hadisədir, – deyə Hakəm ibn Əbil As etirazını dilə gətirir.

Onları dinləyən təcrübəli Əbu Sufyan təmkinli idi:

– Mən bu məsələdə heç bir şey deyə bilmərəm. Çünki mən bir şey desəm, bu daşlar belə gedib Ona xəbər verər! – deyir.

Həqiqətən, Əbu Sufyanın dediyi baş verir. Cəbrail gəlir və məsələdən Allah Rəsulunu xəbərdar edir. Bundan sonra Rəsulullah üzünü onlara tutub:

– Sizin filan-filan sözlər danışdığınızı bilirəm, – deyə səslənir.

Sanki. ildırım vurur onları. Əbu Sufyan haqlı çıxmışdı. Xüsusən də, Attab və Hişam özündə deyildi:

– Biz də şəhadət edirik ki, Sən, həqiqətən, Rəsulullahsan, – deyirlər, – bu dediklərimizi bizdən başqa heç kim eşitməmişdi ki, gəlib sənə xəbər versin!

 Bu vaxt Hz.Osman Məkkədən tanıdığı ticarət yoldaşı Saib ibn Abdullahı Rəsulullahın  hüzuruna gətirir və haqqında gözəl sözlər deyib onu tanıtmağa başlayır. Peyğəmbərimiz:

– Mənə Saibi tanıtma! Çünki o, Mənim ortağım idi, – sonra da üzünü ona tutub, – xoş gəldin, ey qardaşım və ortağım, – deyir.

 Bu dəfə Allah Rəsulu özü Saibi tanıtmağa başlayır. Çünki Saib xeyirxah və dostcanlı bir insan idi. Buna görə də Rəsulullah:

 – O, nə ortağını aldadar, nə də onunla çəkişərdi, – sonra təkrar Saibə yönəlib, – ey Saib, cahiliyyə dövründə sən savab qazanmadan bəzi yaxşılıqlar edirdin. Halbuki indi sənə savab qazandıracaq işlər görəcəksən!

 Bu arada Allah Rəsulu (s.ə.s.) üzünü Hz.Ömərə tutub Hudeybiyyə günü baş verənləri xatırladırmış kimi deyir:

– Ey Ömər! Bax o gün Mənim sizə "Mən Allahın Rəsuluyam" deyərkən söyləmək istədiyim bu idi. Vallah, İslamda Hudeybiyyə müqaviləsindən böyük fəth yoxdur! Ancaq o zaman insanların ağlı baş verənləri qavramağa yetməmişdi!^[16]

 Xalqa müraciət

Bu vaxt insanlar Kəbənin həyətində toplaşıb baş verənləri maraqla izləyir, Allah Rəsulunun onlar barədə verəcəyi hökmü gözləyirdilər. İndi sıra məkkəlilərə gəlmişdi. Allah Rəsulu onlara xitab etmək üçün Kəbənin qapısına çıxır. İlk cümləsinə Allaha həmdlə başlayır:

– Vədini yerinə yetirən Allaha həmd olsun, – deyir, – O Allah ki təkdir və heç bir şəriki yoxdur. Əhzab ordularını məğlubiyyətlə baş-başa qoymuş və quluna yardım etmişdir! Ey Qureyş! Bu gün Mənim sizin haqqınızda hansı qərarı verəcəyimi gözləyirsiniz?

 Bir anda Kəbə dərin səssizliyə bürünür. Çünki bu günə qədər etmədikləri yamanlıq qalmamışdı. Yolun sonuna gəldiklərini düşünürdülər. Dəfələrlə yolunu kəsmiş, ağlasığmaz işgəncələrə əl atmış və hər yerdə Ona və əshabına tələlər qurmuşdular. Cürüm, günah işləyən onlar idi və əgər hökmü özləri verməli olsaydılar, belə bir zülmün cəzasını çox yaxşı bilirdilər. Dilləri ağızlarında qurumuş, tərpənmirdi. Başıaşağı, veriləcək hökmü intizarla gözləyirdilər. Bu dərin səssizlik içindən bir səs yüksəlir:

– Xeyir arzulayırıq və Səndən xeyir gözləyirik. Çünki Sən kərim oğlu kərim bir qardaş və kərim bir qardaşın oğlu, kərəm sahibisən və  bu gün də bunu etmək iqtidarındasan!

 Bir anda gözlər səsin sahibinə yönəlir. O, Qureyşin qüdrətli şairi Süheyl ibn Amr idi. Oğlu Abdullahın gətirdiyi xəbərlə gizləndiyi yerdən çıxmış və yeni bir həyata addım atmaq üçün hüzura gəlmişdi. Qədər onu yenə çox kritik nöqtədə sınaqdan çıxarırdı. Yenə sözündəki gücdən istifadə etmiş və çarəsiz məqamda Qureyşin əvfinə fərman gətirəcək addım atmışdı.

Söz Sultanı Rəsulullah Süheylin bu sözləri ilə qəsd etdiyi mənanı, əlbəttə, anlamışdı: Hz.Yusifi xatırladır və Onun o qədər məşəqqətlərə məruz qaldıqdan sonra yenə də qardaşlarını əfv etdiyi kimi bu gün Rəsulullahın da onları bağışlamasını diləyirdi. Onsuz da Rəsulullah başqa cür düşünmürdü. Süheyli də tanımış, məqsədini də anlamışdı. O (s.ə.s.), yaşatmaq  üçün var idi. Bir anda mübarək üzündə təbəssüm saçır və iliklərə işləyən səs tonu ilə saralıb-solan simalara səslənir:

– Mən bu gün sizə qardaşım Yusifin: "Bu gün sizi qınamayacağam, umuram ki, Allah da xətalarınızı əfv edər. Çünki O, mərhəmətlilərin ən mərhəmətlisidir!"^[17] – dediyi kimi deyirəm. Haydı, gedin, hamınız azadsınız!

 Ölüm əmri gözləyən məkkəlilər hər şeyə rəğmən, onlara azadlığın yollarını göstərən bu ifadələr qarşısında başqa bir sarsıntı keçirirdilər. Ola bilməzdi! Rəsulullah (s.ə.s.) kin də saxlamır. Bu qədər xeyirsevərlik ancaq bir peyğəmbərə xas ola bilərdi və bu alicənablıq qarşısında kiçik dillərini udmuşdular. İxtiyar sahibi ola-ola əfv etmək ancaq ilahi qaynaqlı bir sistemdə mükün idi. Bəlkə də, əsas zəfər, əsil fəth indi yaşanırdı. Nəbəvi şəfqətin ab-havasında qəlblər mum kimi yumşalmışdı; Məkkə kütləvi şəkildə İslamı qəbul edirdi.

 Yüz səksən altı ailə ilə çıxdığı Məkkədə indi minlərlə insan İslamla şərəflənmişdi. Rəsulullah Rəbbinə həmd edir. O gün onlara yeni qədəm qoyduqları İslamiyyət haqqında uzun-uzadı məlumat verir, yeni möminləri gələcəyə hazırlayırdı. Rəsulullaha sual verənlər də olur, O da bu suallara cavablandırır. Hətta xütbəsini bitirincə Əbu Şah adlı bir nəfər xütbədə danışılan mövzuları yazılı şəkildə istəyir və O da:

– Bunları Əbu Şaha yazıb verin! – deyib onun bu istəyini yerinə yetirir.

 Artıq Kəbə axın-axın gəlib Allah Rəsuluna beyət edən məkkəlilərin coşqusuna şahidlik edirdi. Allaha iman etdiklərini dilə gətirir və kəlmeyi-tövhidi deyib dünənəcən qılıncla qarşıladıqları Allah Rəsuluna sədaqətlərini bəyan edirdilər. Faran dağlarından gələn sellərin Kəbədə qovuşduğu kimi, o gün məkkəlilər onları imanla qovuşduran Allah Rəsulunun olduğu yerə axın edir və Onun mübarək əlini tutub itaət sözü verməkdə bir-biri ilə yarışırdılar və bu yarış günlərlə davam etmişdi.

O günə qədərki beyətlərdə hicrət ilk şərt idi. Çünki hicrət olmadan İslamı yaşamaq mümkün deyildi. Amma indi Məkkə qapılarını açmış, belə bir əndişə də aradan qalxmışdı. Bir səhabə atasının əlindən tutub hüzura gəlir:

– Ya Rəsulullah, – deyir, – hicrət etmək şərtilə atamın beyətini qəbul et!

Bu, o günə qədər hökm sürən vəziyyətin nəticəsi idi, amma indi dəyişən şərtlərlə birlikdə hökmlər də dəyişmişdi. Buna görə də Rəsulullah:

– Əksinə, Mən onun beyətini cihad şərti ilə qəbul edərəm. Çünki artıq hicrət sona çatdı, – buyurur.

 Görünür, Məkkənin fəthi eyni zamanda bir dönüş nöqtəsi idi. Dünənə qədər qüvvədə olan Mədinəyə hicrət məcburiyyəti ardan qalxacaq və artıq Məkkə də İslama bayraqdarlıq edəcəkdi. Buna görə Rəsulullah üzünü əshabına tutub:

– Fəthdən sonra hicrət yoxdur. Allah yolunda mücadilə etmək və niyyət vardır. Niyyətiniz saf olsun, Allah yolunda cihada çağırıldığınız zaman dərhal bu dəvəti qəbul edin və Allah yolunda yürüməyə tələsin! – buyurur.

Bir də Allah Rəsulunun müjdəsi vardı və üzünü yenidən əshabına tutub:

– Bu gündən sonra bura qiyamətə qədər bir daha küfrün istilasına məruz qalmayacaq!

 Kişilərin beyətindən sonra növbə qadınlara gəlir. Allah Rəsulu Səfa təpəsində duraraq qadınların beyətini qəbul edir. Əbu Sufyanın xanımı – Bədirdə öldürülən Utbə ibn Əbi Rəbiənin qızı Hind də Sultanlar Sultanına beyət etmək üçün gələn qadınlar arasında idi. Hələ bir neçə gün əvvəl Əbtaxda olan Rəsulullahın  hüzuruna gəlmiş və:

– Gətirdiyin mərhəmətdən mənim də fayadalana bilməyim üçün özü üçün seçdiyi dini üstün edən Allaha həmd olsun, ya Məhəmməd! Mən Allaha iman edən  və Onu təsdiq edən bir qadınam, – demişdi.

Üzü örtülü idi və Allah Rəsulu  (s.ə.s.) onun kim olduğunu hələ bilməmişdi. Bu vaxt üzündəki niqabı qaldırmış və:

– Mən Utbənin qızı Hindəm,– deymişdi. Allah Rəsulu (s.ə.s.) iltifat dolu səsi ilə:

– Sən də xoş gəldin! – buyurmuşdu.

 Hindin əndişə etdiyi kimi nə ona əsəbiləşmiş, nə də keçmiş günləri xatirladıb üzünə vurmuşdu. Onun əngin iltifatı qarşısında cəsarətini bir az da toplayan Hind:

– Ya Rəsulullah – deyə səslənmişdi, – Allaha and olsun ki, hələ dünənə qədər yer üzündə mənə ən sevimli gələn çadır sahibləri Sənin əleyhinə oturub-duranlar idi. Ancaq bu gün mənim üçün ən sevimli şey Sənin çadırında olanların izzət və camala qovuşmasından başqa bir şey deyildir!

Məhz həmin gün Hind binti Utbə Rəsulullahın hüzurunda müsəlman olduğunu elan etmiş, bu gün də Peyğəmbərimizə beyət etmək üçün Səfa təpəsinə gəlmişdi. Hz.Ömər yenə Rəsulullahın hüzurunda dayanmış, uzaqdan işarə ilə Allah Rəsuluna beyət edən qadınların sözlərini Ona çatdırırdı. Ancaq Hind yenə də narahat idi. İslamla şərəflənmişdi, amma Uhud günü Hz.Həmzəyə etdiklərini xatırladıb bunun hesabını soruşar deyə Rəsulullahın hüzuruna girməkdən qorxurdu. Ancaq bunların hamısı Rəsulullahın (s.ə.s.) olduğu yerdə əbəs imiş. Peyğəmbərimiz onunla da aradakı pərdəni götürmür və beyətini qəbul edir.

 Məkkə müşrikləri gəlib silahlarını təslim etmişdi və Məkkədə:

– Allaha və axirət gününə inanan hər kəs evindəki bütləri qırsın! – deyə bir səs yayılırdı. Belə ki, Allah Rəsulu (s.ə.s.) dörd tərəfə carçılar göndərmiş və gördükləri hər kəsə bu əmri çatdırmağı tapşırmışdı.

Sonra da Rəsulullah (s.ə.s.) bir neçə səhabəni bəzi bütləri qırmağa göndərir. Xalid ibn Vəlidə Uzzanı və Sad ibn Zeydə də Mənatı qırmaq tapşırılır. Xalid ibn Sad Uranə tərəfə və Hişam ibn As da belə bir iş üçün Yələmləm istiqamətinə yollanır.

İşin əhlinə verilən əmanət           

Kəbənin açarları hələ də Rəsulullahın əlində idi. Onları Sultanlar Sultanının əlində görən Hz.Əli:

– Ya Rəsulullah, – deyir, – Kəbənin örtüyü ilə bağlı işlərlə yanaşı, açarları saxlamaq vəzifəsini də bizə verərdiniz.

Görünür, Rəsulullah eyni qənaətdə deyildi, həm də belə bir istəkdən xoşnud olmur. Ona görə də:

– Mən sizə nemətlərindən istifadə edəcəyiniz bir şeyi deyil, əksinə, öz malınızdan xərcləyərək əda edəcəyiniz bir vəzifəni verirəm, – buyurur.

Görünür, yaxınlardan daha böyük fədakarlıq gözləyir və əmək haqqının paylandığı yerdə onları ən arxa cərgələrdə görmək istəyirdi. Onun dünyasında vəzifə istəyənə deyil, düşünməyənə verilirdi.

Kəbənin həyətində dolaşan nəbəvi nəzərlər yenə Osman ibn Talhanı axtarır, onlardan:

– Osman ibn Talha haradadır? – deyə soruşur. Allah Rəsulunun onu axtardığını eşidən kimi hüzura gələn Hz.Osmana: "Ya Osman, əvvəllər olduğu kimi, yenə də bunu alın və əbədi olaraq bu vəzifəni yerinə yetirin! Bundan sonra bu açarları sizdən hər kim alsa, böyük zülm etmiş deməkdir! Ey Osman! Allah sizi Beytullaha əmanətçi etmişdir. Ona görə də bu vəsilə ilə sizə çatanlardan məqbul çərçivədə istifadə edin və onu yaxşı saxlayın!"

Yenidən açarları alan Hz.Osmanın sevinci yerə-göyə sığmırdı. Getmək istəyirdi ki, Allah Rəsulu (s.ə.s.) yenidən:

– Ya Osman, – deyə səslənir, – nə deyirsən, bu, daha əvvəllər sənə söylədiklərimin gerçəkləşdiyini göstərmirmi?

Bu sözlər Osman ibn Talhaya keçmiş günləri xatırladır. Çünki Məkkə dövründə – hicrətdən əvvəl bir gün Allah Rəsulu ona:

– Bir gün bu açarların mənim əlimə keçəcəyini sən də görəcəksən. Mən o gün onları istədiyim adama verəcəyəm, – demişdi.

Zaman necə də sürətlə keçib getmiş, o gün deyilənlər bu gün həqiqət olmuşdu. Allah Rəsulu da açarları əlinə alaraq istədiyi adama verirdi. Bir qədər düşünən Hz. Osman:

– Bəli, – deyə səslənir, – Mən şəhadət edirəm ki, Sən Allahın Rəsulusan!

Əlbəttə, açarları Osman ibn Talhanın əlindən alası deyildi. Elə Cəbrail gətirdiyi xəbərdə də əmanətləri əhlinə (sahibinə) vermək əmr olunurdu.^[18]  Və Allah Rəsulu (s.ə.s.) açar məsələsinin son nöqtəsini bu cümlələrlə qoyur:

– Açarlar sənin olsun, necə də olsa, bu gün  xeyirxahlıq və vəfa günüdür!

Bu vaxt Huzaa qəbiləsi ilə Hüzeyl qəbiləsi arasında anlaşılmazlıq baş vermiş və Hüzeyl qəbiləsinə hücum edən huzalılar yenə qan tökmüşdülər. Allah Rəsulu (s.ə.s.) bunu eşidər-eşitməz kürəyini Kəbəyə verib üzünü camaata tutur və Allaha həmdü-səna etdikdən sonra:

– Ey Huza camaatı, daha adam öldürməkdən əl çəkin, vallah, artıq həddinizi aşırsınız! Sizin öldürdüyünüz bu adamın diyətini (qan haqqını) də, vallah, Mən ödəyəcəyəm! Bu Hiraş nə qədər qəddar imiş! Əgər mən bir kafirə  müqabil bir mömin öldürməli olsaydım, bu gün Hiraşı öldürərdim! – buyurur.

– Ey insanlar! Allah (cəllə cəlaluhu) səmanı və yeri, günəşi və ayı, bu iki dağı yaratmazdan öncə Məkkəni haram qılmışdır (yəni burada qan tökmək haramdır), onu insanlar haram qılmamışdır. Əksinə haram buyuran Allahdır və bu haramlıq da qiyamət gününə qədər davam edəcək! Allah və axirət gününə iman edən bir insana burada qan tökmək, ağac kəsmək əsla halal deyildir. Bunlar Məndən öncə də heç kimə halal deyildi ki, Məndən sonra da kiməsə halal olsun! Yalnız istisna olaraq Mənə bir saatlıq (o da məkkəlilərə ilahi qəzəb səbəbi ilə) halal edildi! İndi bu haramlıq dünən olduğu kimi, yenə əvvəlki vəziyyətinə qayıtdı. Bütün bunları burada olanlar burada olmayanlara da çatdırsın! Hər kim: "Burada Rəsulullah da döyüşdü," – desə, siz də onlara: "Allah-taala Rəsuluna bunu müvəqqəti halal etdi, ancaq bu halal sizin üçün yoxdur!"  – deyin.

Ey insanlar! İnsanlar arasından Allah haqqına qarşı ən çox təcavüzkar olanlar Hərəmdə adam öldürən və ya qatilindən başqasının həyatına qəsd edən, yaxud da cahiliyyə hisləri ilə intiqam həvəsinə düşüb insanları öldürmə yarışına girənlərdir!

Əgər Mənim bu xitabımdan sonra kim bir başqasını öldürərsə, ölənin valideyni bu iki yoldan birini seçmək ixtiyarına malikdir; ya istəsə, diyətini tam şəkildə alar, ya da qatili qisas olaraq öldürər!

Allah Rəsulu (s.ə.s.) bu xütbəsi ilə insan hüququnu heç sayan anlayışa qarşı mövqeyini açıq şəkildə ortaya qoyur və sonrakı mərhələdə günah işləyənlərə toplumun əmin-amanlığı naminə daha sərt cəzalar tədbiq edəcəyini elan edirdi. Və Rəsulullah özünə aid olmadığı halda, sözügedən cinayətin diyətini yüz dəvə ilə ödəyəcək, beləcə qəbilələr arasında ehtimal olunan qan davalarının qarşısını almış olacaqdı.

Hətta o gün Allah Rəsulu buna bənzər ehtiyacları ödəmək üçün Abdullah ibn Əbi Rəbiə, Safvan ibn Ümeyyə və Huveytib ibn Abdiluzzadan borc istəyəcək, onlar da üst-üstə otuz min dirhəm borc verəcəkdilər. Halbuki o gün onların heç biri hələ müsəlman olmamışdı. Buna baxmayaraq, Allah Rəsuluna etibar edirdilər: borcun geri qaytarılmasına zərrə qədər şübhə etmirdilər. Abdullah ibn Əbi Rəbiə ilə Huveytib ibn Abdiluzza dörd yüz, Safvan ibn Ümeyyə də beş yüz dirhəm borc vermişdi Könüllər Sultanına!^[19]

Ənsara səsləniş

Bir ara Səfa təpəsinə çıxır. Beytullaha bir az da yüksəkdən baxır, əllərini açıb Allaha təzim edir, Rəbbinə yalvarırdı həmdü-səna ilə! Bir müddət beləcə dua edən Peyğəmbərimizin simasında yeni vəhyin əlamətləri görünməyə başlayır: yeni bir ilahi bəyan gəlirdi! Nəhayət, vəhy halı keçincə Rəsulullah:

– Ey ənsar camaatı, – deyə səslənir.

Xüsusilə, ənsara müraciət edirdi. Görünür, gələn vəhy birbaşa ənsarla əlaqədar idi. Onlar da bu vaxt Allah Rəsulundan (s.ə.s.) bir az aşağıda oturmuş, Onun yenidən Mədinəyə dönüb-dönməyəcəyi barədə danışırdılar. Ənsar Rəsulullahın nidasını eşitcək:

– Ləbbeyk (baş üstə), ya Rəsulullah, – deyib hüzura tələsir.

– Siz: "Artıq bu adam öz yurduna gəldisə, bizimlə qayıtmayıb yaxınları ilə qalacaq," – deyirsiniz, elədirmi?

Həqiqətən, elə demiş, bununla Allah Rəsulunun öz doğma yurdunda – fəth edilmiş Məkkədə qalacağı əndişəsini dilə gətirmişdilər. Heç könül istərdimi, Rəsulullahı Məkkədə qoyub  Onsuz Mədinəyə dönsün! Boyun büküb:

– Bəli, dedik, ya Rəsulullah, – deyirlər.

Allah Rəsulu (s.ə.s.):

– Mənim adım yoxdur ki, Mənə "Adam" deyə səslənirsiz? Xeyr, xeyr! Mən Allahın qulu və Rəsuluyam. Sizə və Allaha hicrət etdim! Mənim həyatım sizin həyatınız, ölümüm də sizin ölümünüzdür! – buyurur.

Ənsarın içini titrətmişdi Rəsulullahın sözləri! Hıçqırtı içinə boğulur, ağlayırdılar. Sultanlar Sultanına yaxınlaşır:

– Vallah, ya Rəsulullah, – deyirlər, – o sözləri yalnız Allaha və Rəsuluna hədsiz sevgimizdən söylədik!

Başqa cür də düşünülə bilməzdi; Məkkənin fəthi ilə sevinərkən səkkiz ildir, onlarla bir olan Könüllər Sultanından ayrı qala bilməz, Rəsulullahı dünənəcən canına qəsd edənlərlə bölüşə bilməzdilər! Bu ifadələr səmimiyyətdən qaynaqlanırdı və Sərvəri-Kainat da:

– Həqiqətən, Allah da, Rəsulullah da sizin halınızı üzrlü görür və dediklərinizi təsdiq edir, – buyurur.

Fəthin möminləri 

Məkkənin fəthi ilə birlikdə İsalmiyyət bir çox insanın qəlbinə nüfuz etmişdi; böyük bir mənəvi fəth yaşanırdı. Belə ki, o gün, demək olar, bütün Məkkə gəlib müsəlman olmuşdu. Hətta elələri də vardı ki, heç kim onların müsəlman olacağını ağlına da gətirmirdi. Çünki onlar lap əvvəldən həyatlarını Allah Rəsuluna düşmənçilik üstündə kökləmiş, fürsət düşdükcə İslama bəslədikləri nifrəti dilə gətirməkdən belə çəkinməmişdilər. Hələ elələri də vardı, əks təbliğatın mərkəzində dururdu və onların müsəlman olması düşmən cəbhənin tamamilə məhvi demək idi. Çünki onların qərəzli düşüncələri İslama gəlmələrini əngəlləmiş, həsəd və qısqanclıqdan Rəsulullahın hüzuruna gəlib ilahi bəyanları anlama fürsəti əldə edə bilməmişdilər. Bu məqamda fəth onlar üçün, İslamı tanımada belə bir ab-havanı hazırlayan önəmli dönüş nöqtəsi idi.

Fədalə ibn Ümeyr Allah Rəsulunu Kəbəni təvaf edərkən sui-qəsd təşkil edib öldürmək istəmişdi. Müsəlman kimi görsənir və niyyətini gizli saxlayırdı. Bu məqsədlə Allah Rəsuluna yaxınlaşarkən Rəsulullah (s.ə.s.):

– Sən Fədaləsənmi? – deyə səslənir. Sanki, nə etmək istədiyini anlamışdı. Məcbur qalan Fədalə: "Bəli!" – cavabını verir. Allah Rəsulu (s.ə.s.) yenidən soruşur:

– Yaxşı, bu an ürəyindən nə keçir? Nəyin hesabını aparırsan?

Fədaləni təşviş bürüyür:

– Heç bir şey, – deyir, – Allahı zikr edirdim. Onu yaxşı tanıyan Rəsulullah təbəsüm edir və:

– Əstağfürullah, – deyib mübarək əlini Fədalənin sinəsinə qoyur. Bu, hər adama nəsib olmayan bir lütf idi və o andan Fədalənin qəlbində tamam başqa hislər göyərməyə başlayır. Artıq o, Allah Rəsuluna sui-qəsd hazırlayan Fədalə deyil, Rəsulullah sevgisi ilə dolu, kamil  bir mömin idi. Qəlbində nə qədər mənfi hiss varsa, silinib getmiş, onların yerini Allah və Rəsuluna məhəbbəti doldurmuşdu.

Rəsulullah (s.ə.s.) Kəbədə ikən Hz.Əbu Bəkir atasını qucağına alıb hüzura gəlir. Saç-saqqalı ağarmış, beli bükülmüş, gözləri görməz olan Əbu Kuhafə oğlunun Allah Rəsulu ilə birlikdə səkkiz il sonra yenidən Məkkəyə gəlişini həyəcan və həsrətlə gözləmiş və ata ilə oğulun yolu Kəbədə kəsişmişdi. Həsrətin vüslətə döndüyü dəmlər idi və Hz.Əbu Bəkir sevincindən onu qucağına götürüb Allah Rəsulunun hüzuruna gətirmişdi! Onların gəlişini görən Allah Rəsulu:

– İxtiyarı evdə qoysaydın, Mən ona evində baş çəkərdim, – deyir.

– Ya Rəsulullah, – deyir Hz.Əbu Bəkir, – Sizin deyil, onun sizin ayağınıza gəlməsi daha münasibdir!

Əbu Kuhafəni Allah Rəsulunun qarşısında oturdur. Peyğəmbərimiz mübarək əllərini yaşlı Əbu Kuhafənin çiyinlərinə qoyub:

– Müsəlman ol ki, qurtulasan! – buyurur. Dəvət Rəsulullahdan gəlincə Əbu Kuhafəyə qəbul etmək qalırdı və oradaca müsəlman olur! Hz.Əbu Bəkri də Allah Rəsulunu da bu mənzərə ən azı Məkkənin fəthi qədər sevindirir!^[20] Bir aralarda Allah Rəsulu (s.ə.s.) əmisi Hz. Abbasdan:

– Qardaşın Əbu Ləhəbin oğulları Utbə və Muattib haradadır? Onları görmürəm, – deyə soruşur. Məkkə dövründə, yəni hicrətdən əvvəl  onlar Allah Rəsulunun (s.ə.s.) kürəkənləri idi. Ata Əbu Ləhəbin və Məkkə əhlinin təzyiqinə davam gətirməyib və sırf Allah Rəsuluna hicran, sitəm, dərd olsun deyə qızlarını boşamışdılar. Amma indi vəfa zamanı idi; Sərvəri-Kainat  (s.ə.s.) hər kəs kimi Utbə ilə Muattibə də qucaq açırdı. Hz.Abbas:

– Onlar da qaçan Məkkə müşrikləri ilə gözdən itdilər, – deyə cavab verir.

– Onları Mənim yanıma gətir, – buyurur Rəsulullah. İsrarlı idi və Hz.Abbas atına sıçrayıb  qardaşı oğullarının dalınca gedir. Nəhayət, onları Urnə adlı yerdə tapır və əvvəlcə Rəsulullahın onlar haqqında dediklərini çatdırıb, İslama dəvət edir. Utbə və Muattib qardaşları bunu gözləmirdi və Rəsulullahın mərdliyindən təsirlənib əmiləri ilə birlikdə hüzura gəlirlər. Onların gəlişini görən Allah Rəsulunun üzü bədirlənmiş ay kimi parlayır. Qalxıb qardaşları ayaq üstə qarşılayır! Sonra da əllərindən tutub Mültəzəmə qədər gəlir. Və əllərini açıb dua edir!

Bir müddət orada qalıb geri dönür və Onun üzündəki sevinci görən Hz.Abbas:

– Ya Rəsulullah, Allah (c.c.) Səni həmişə sevindirsin! Üzündə gördüyüm sevinc bambaşqadır!

– Rəbbimdən bu iki əmim oğlunu Mənə bağışlamasını dilədim. O da Mənim bu diləyimə cavab verib onları Mənə bağışladı, – buyurur.

 Həmin gün Məkkədən qaçanlar da vardı: Abdullah ibn Zibara, İkrimə ibn Əbi Cəhil, Safvan ibn Ümeyyə,Vəhşi ibn Harb, Zül-Cövşən, Haris ibn Hişam, Saib ibn Sayfiyy, Adiyy ibn Hiyar, Uqbə ibn Haris və Müaviyə ibn Əbi Sufyan kimi Rəsulullahın şəfqətindən qaçan neçə insan vardı. Ancaq hərəsi bir vəsilə ilə gəlib o şəfqət dolu hüzurun qarşısında hidayətə çatmış və beləliklə, əvvəlki səhvlərini düzəltmək üçün Rəsulullaha təslim olub yeni bir həyat səhifəsi açmışdılar.

Din naminə həssaslıq

Kainatın Sərvəri Allah Rəsulu (s.ə.s.) yalnız Məkkənin fəthi ilə kifayətlənmir, insanların bundan sonra prinsip kimi qəbul edəcəyi yeni hökmləri təbliğ edir, cəmiyyətin mənimsəməsi üçün yol göstərirdi. Belə ki, dinin ortaya qoyduğu qəti hökmlər insanların anlayış və düşüncələrinə görə dəyişiləsi deyildi və zahirən insanın əleyhinə görünsə belə, yerinə yetirilməli idi. Cəmiyyətin varlığı, gələcəyi, insanların maddi-mənəvi səadəti bu hökmlərin sosial həyatda işləkliyindən asılı idi. Çünki bu hökmləri Ahkəmül-Hakimin olan Allah insanlar üçün buyurmuşdu, bütün dərdlərin dərmanı vardı burada. Onu həyatının əsası olaraq qəbul edən toplumlarda firavanlıq, əmin-amanlıq, ondan uzaqlaşıb istədikləri kimi yaşayanlarda isə özbaşnalıq və xaos hakim olurdu.

  Əshabına səslənən Allah Rəsulu (s.ə.s.):

– Həqiqətən, Allah (c.c.) içki və donuz satışı ilə birlikdə ölü heyvan və bütlərin də ticarətini haram buyurdu, – deyir. Səhabələrdən biri ayağa qalxıb:

– Ya Rəsulullah, ölü heyvanın yağı haqqında nə buyurursunuz? Çünki ondan gəmi və dəri yağlamaq üçün və lampalarda istifadə olunur!

 Görünür, əllərində sözügedən maddələrdən bir qədər vardı və bunları qeyri-müsəlmanlara satıb gəlir əldə etməyi düşünmüşdülər! Allah Rəsulu (s.ə.s.) bu sözlərdən cəlallanır. Hər yeni hökmdən istisnalar çıxarıb məsələnin ciddiyyətini azaldan bu düşüncə tərzinin haraya qədər gedəcəyi məlum deyildi. Sərxoş edən içkilərin içilməsi və donuz, ölü heyvan ətinin yeyilməsi, onsuz da haram idi. Məkkənin fəthindən sonra bütlər də tarixə qarışmışdı! İndi isə yeni bir əmr gəlirdi: haram olan bu cür əmtəənin ticarətini etmək də haramdır və Allah Rəsulu məhz bunu elan edirdi. Buna görə də səhabənin sualına cavab olaraq:

– Allah (c.c.) Yəhudiləri qəhr etsin! – deyə söz başlayır. Demək ki, bir dəstə Yəhudi belə bir vəziyyətlə qarşılaşarkən hökmün sahəsini daraltmış, haram olan xüsusları özləri üçün halala çevirmişdilər. Allah (c.c.) onlara ölü ətinin yağlarını haram buyurduğu zaman onu əridib donduraraq satdılar və sonra da pulunu yeməyə başladılar, – deyərək bu cəhətə diqqət çəkir. Bu, camaatını – əshabını hərtərəfli, kamil şəkildə yetişdirmənin adı, ünvanı idi və O (s.ə.s.), əvvəlkilərdən nümunə gətirərək ilahi hökmü öz istəklərinə görə dəyişdirənlərin başlarına necə müsibətlərin gəldiyini də öz əshabına göstərmiş olurdu.

Qarşıya çıxan hər hadisə yeni bir təcrübə demək idi və bu günlərdə başqa bir hadisə də baş vermişdi: İslamı yeni qəbul etmiş bir qadın oğurluq etmişdi! Müsəlman olmuşdu, amma o gün hər kəs İslamı mənimsəməmişdi ki! Qadın Məkkənin tanınmış ailələridən idi. Vərdişini tərgidə bilməmiş və yenə başqasının malına əl uzatmışdı.

Cinayət olan yerdə cəzası da olmalıydı. Cəzasız qalan günah və ya gecikən ədalət cəmiyyət üçün hər zaman partlamağa hazır olan bir bomba demək idi ki, bu qadının etdiyi cinayət də cəzasız qalmamalı idi. Ancaq qadının yaxınları öz ailələrinə mənsub bir nəfərin cəzalandırılmasını qürurlarına sığışdırmır, Rəsulullahın "xüsusi münasibət (müamilə)" göstərməsini istəyirlər! Hüzura gəlib Rəsulullaha şəxsən xahiş etməyə də cəsarətləri çatmır və işi həvalə etmək üçün münasib bir adam axtarırdılar.

Nəhayət: "Rəsulullahın sevimlisi Üsamə ibn Zeyddən başqa heç kim bunu Ona söyləməyə cəsarət etməz," – deyib işi Hz.Üsaməyə tapşırmaq qərarına gəlirlər. O zaman Hz.Üsamə o qədər yaşlı deyildi ki, bu məsələnin nə ilə nəticələnəcəyini əvvəlcədən görə bilsin. Və gəlib məsələni Kainatın Sərvəri Rəsulullaha (s.ə.s.) nəql edir. Amma peşman olur, çünki ilahi əmrinin icrasında "xüsusi münasibət" istəyən bu düşüncə tərzinə cəlallanır Rəsulullah. Özünə aid məsələlərdə mümkün qədər əfv etməyə üstünlük verən Allah Rəsulunun toplumun hüququna aid bir haqqın ləğvi ilə bağlı istəyi eşidəndə halı dəyişir. Üzünü gənc Üsaməyə tutub:

 – Allahın qoyduğu hökmü dəyişdirmək üçünmü vasitəçilik edirsən?! – deyir. Üsamə xəcalətindən rəng alıb rəng verir. Başını aşağı salır:

– Ya Rəsulullah! Allahdan mənim bağışlanmağımı diləyərsənmi? – deyib fərqinə varmadan atdığı səhv addıma görə əfv istəyir.

Ancaq bu yalnız Üsamənin bağışlanması ilə həll ediləsi məsələ deyildi. Bir cinayət baş vermişdi və buna bənzər hadisələrin kökünü kəsmək üçün təsirli addımlar atılmalı idi.

 Buna görə də Allah Rəsulu (s.ə.s.) səhabələrin toplanmasını gözləyir və namaz qılındıqdan sonra onlara dönür, Allaha həmd edib sözə başlayır:

– Şübhəsiz ki, sizdən əvvəlkilərin həlak olmasının əsas səbəbi oğurluq edən kimsəsiz və zəiflərə cəza vermələri, əsil-nəcabətliləri isə bağışlamaları oldu. Allaha and olsun ki, Məhəmmədin qızı Fatimə də oğurluq etsə, heç tərəddüd etmədən ona da lazımi cəzanı verərəm!

Sözünü qurtaran Allah Rəsulu Hz.Bilalı çağırıb qadına düşən cəzanı icra etməyi əmr edir.^[21]

Heç gözləmədikləri bir reaksiya idi və bundan sonrakı ayrı-seçkilik bütün təmənnaları da kökündən qoparıb atmağı ifadə edirdi. Məkkəlilər bir yeni şey də öyrənirlər; Allahın əmri qarşısında boyunlar qıldan incə, güclü-gücsüz, əsilli-kimsəsiz, varlı-yoxsul – hamı eyni idi.