“Kim dara düşən borcluya möhlət verər və ya (borcunu) bağışlayarsa, Allah-Təala onu öz kölgəsindən başqa heç bir kölgə olmayan qiyamət günü ərşin kölgəsinə qoyar”. 

(Müslim, Zühd, 74; Tirmizi, Büyu, 65; İbn Macə, Sədəqə, 14)

İslamiyyət möminlərin həyatın hər sahəsində insanlara kömək, dayaq olmasını, onların düşdüyü çətin vəziyyətini fürsət bilib yıxılana balta çalmamasını istəyir. Çünki hədisin ifadəsi ilə “Allah bir din qardaşının ehtiyacını təmin edən müsəlmandan köməyini əsirgəməz. Kim bir müsəlmanın çətinliyini aradan qaldırarsa, Allah da onun qiyamət günü bir çətinliyini aradan qaldırar”. (Buxari, Məzalim, 3; Müslim, Birr, 58)

Peyğəmbərimiz ticarət əlaqələrində insanlara əziyyət verməyən nəzakətli ticarətçilərə “Satanda, alanda və alacağını istəyəndə müsamihəli davranan (müştərilərinin işini asanlaşdıran) şəxslərə Allah mərhəmət etsin” (Buxari, Büyu, 16) deyə dua etmiş və keçmiş ümmətlərin başına gələn bir hadisəni danışmışdır: “Əvvəlki ümmətlərdən bir adam (vəfatından sonra) hesaba çəkilir. Bir dənə də olsa, xeyir əməli olmur. Ancaq bu adam ticarətlə məşğul olar, güzəşt edər, işçilərinə dara və çətinliyə düşən insanlarla yaxşı rəftar etməyi tapşırardı. Elə bu davranışına görə də Əziz və Cəlil Allah buyurdu: “Biz darda qalanlara müsamihə göstərməyə (güzəşt etməyə) ondan daha layiqik, onu əfv edin!”” (Müslim, Müsaqat, 30)

Səhabə Həzrət Qatadə (r.a) (özü nəql edir) borc verdiyi bir nəfəri  axtarır ki, pulunu alsın. Borclu isə ondan gizlənir. Daha sonra onu tapır, ancaq borclu “Vəziyyətim yaxşı deyil, dardayam”, – deyə üzrxahlıq edir. Qatadə də: “Allaha and içərsən?” – deyə soruşur. Borclu: “Vallah”, – deyə and içir. Əbu Qatadə də: “Mən Rəsulullahın (s.ə.s) “Kim qiyamət günü Allahın onu dardan qurtarmağını istəyirsə, darda olana möhlət versin və ya borcunu tamamilə bağışlasın”, – buyurduğunu eşitmişəm”, – deyir.  (Müslim, Qəsəmə, 32)

Digər tərəfdən Peyğəmbərimiz duasının qəbul olunmasını istəyənlərə də borclunun yükünü yüngülləşdirməyi məsləhət görür (Əhməd ibn Hənbəl, Müsnəd, II, 23).

Bundan başqa Allah Rəsulu “Kim borcunu qaytara bilməyənə möhlət verərsə, sədəqə savabı qazanar. Kim borc vaxtı çatsa da, onu almağı təxirə salarsa, hər gün bir sədəqə savabı qazanar”, (Buxari, Büyu, 17; Müslim, Zühd, 74) – buyuraraq bu cür əməllərin necə xeyirli iş olduğunu xəbər vermişdi.

Qurani-Kərimdə buyurulur: “Əgər sizə borclu olan şəxs çətin vəziyyətdə olarsa, ona vəziyyəti yaxşılaşıncaya qədər möhlət verin! Bilmək istəyirsinizsə, (borcu) ona sədəqə olaraq bağışlamağınız daha yaxşıdır!” (“Bəqərə” surəsi, 2/280)    

Ayə və hədislərdən görünür ki, borcunu qaytarmağa çalışan, amma verə bilməyən dara düşmüş çarəsiz insanlara anlayışla yanaşmaq, möhlət vermək və yardım etmək böyük mükafat və savab gətirən gözəl davranışdır. Əsas məsələ borcunu qaytarmağa imkanı olmayanlara Allah rizasını qazanmaq kimi uca niyyətlə yaxşı münasibət göstərməkdir. İslam tərbiyəsində yetişən ata-babalarımızdan imkanlı olanlar ramazan aylarında paltarlarını dəyişər, tanımadıqları məhəllələrin dükanlarına gedər və onlardan borc dəftərlərini verməyi tələb edərdilər. Borcluların borclarını verib adlarını dəftərdən siləndən sonra “Allah qəbul etsin” duası ilə oranı tərk edərdilər.

Mövla hamımızı həyatı belə gözəlliklərlə bəzəməyi nəsib etsin…