Elçilər və yayılma dövrü

Artıq Mədinədə fərqli və yeni bir mərhələ başlayırdı. Hudeybiyyə müqaviləsinin bağlanması ilə Məkkədən gözlənilən təkhükələr aradan qalxmış və beləliklə, dindən xəbərsiz yaşayanlara İslamın gözəlliklərini çatdırma imkanı əldə edilmişdi. Belə ki, bu günə qədər olan bütün müharibələri məkkəlilər başlatmışdı, hər bir qarşıdurmada onların imzası vardı. Müsəlmanlar hər dəfə də müdafiə mövqeyində olmuş, hava-su qədər dəyərli ilahi bəyanı bu mənasız, qayəsiz sıxıntılar arasında daha geniş kütlələrə çatdırma fürsəti ələ düşməmişdi. Halbuki bir möminin əsas qayəsi Allahın adını möhtac könüllərə çatdırmaq və onların da Allahı tanımasını təmin etməkdi.

Əslində Hudeybiyyə ilə birlikdə Məkkənin fəthi də başlamışdı. Çünki bundan sonra insanlar sülh şəraitində İslamı daha yaxından tanıma, dinin gözəlliklərini görmə imkanı əldə edəcəkdilər. Məkkədən Mədinəyə və Mədinədən də Məkkəyə yeni “yol”lar açılacaq və bu yollarda din naminə yeni səfərlər təşkil ediləcəkdi.

Allah Rəsulu (s.ə.s.) İslamı möhtac könüllərə çatdırmaq üçün bu şansı daha yaxşı dəyərləndirəcək və əshabını da bu istiqamətdə yönəldəcəkdi. Artıq daxildə və xaricdə könülləri fəth etmək zamanı idi. Çünki O yalnız müxatəblərinə, ətrafındakı insanlara deyil, bütün bəşəriyyətə bir peyğəmbər olaraq göndərilmişdi. Buna görə də İslamiyyət kimi bir neməti digər insanlara da çatdırmaq lazım idi. Məhz indi Allah Hudeybiyyə ilə möminlərə bu fürsəti verirdi.

Hicrətdən altı il keçmiş, yeddinci ilə girmək üzrə idi.^[1] Rəsulullah Hudeybiyyədən sonra günlərin birində əshabına səslənir. Öncə Allaha həmdlə təzim edir, ardınca da onlara:

– Ey insanlar, – deyə xitab edir, – şübhəsiz, Allah Məni mərhəmət olaraq və hər kəsə göndərdi. Mənə qarşı vəzifənizi yerinə yetirin ki, Allah da sizə mərhəməti ilə cavab versin! Çünki Mən bəzilərinizi məliklərə elçi göndərəcəyəm. Ancaq nəbadə İsrailoğullarının  İsa ibn Məryəmə etdikləri kimi, siz də Mənə müxalif olasınız!

Səhabələr çaşıb-qalır:

– Ya Rəsulullah, – deyirlər, – həvarilər necə xilaf çıxmışlar?

Rəsulullah (s.ə.s.):

– Mən sizdən yerinə yetirilməsini istədiyim vəzifəyə O da həvariləri dəvət edir. “Yer üzü məliklərinə adamlarını göndər!” – deyə Ona Allahın vəhyi gəldiyi zaman onları lazımi yerlərə yönəldir. Ancaq həvarilərdən yaxın yerlərə göndərilənlər razılıq versə də, uzaq yerlərə göndərilənlər isə bu işə qarşı çıxırlar. Buna görə də İsa əllərini açır və: “Allahım, – deyə yalvarır, – Mən Sənin Mənə vəhy etdiklərini həvarilərə bildirdim. Ancaq onlar bu məsələdə ixtilafa düşdülər!”

“Bunun cavabında Allah da: “Onların öhdəsindən Mən gələrəm,” – deyə vəhy edir.

Səhər açılanda hər bir həvari göndəriləcəkləri yerin dilini öyrənmiş halda yuxudan oyanırlar. Buna görə İsa da onlara: “Bax bu, Allahın sizin üçün təqdir edib qətiləşdirdiyi işdir. İndi vaxt itirmədən gedin,” – deyə əmr edir.

 Allah Rəsulu (s.ə.s.) bu hadisə ilə əshabını hazırlayırdı. Çünki Onun risaləti Hz.İsa kimi yalznız müəyyən bölgəni əhatə edib müəyyən insanlara xitab etmir, bütün insanları ehtiva edirdi.

Elə isə Onun əshabı həvarilərdən daha çox səy göstərməli və Rəsulullaha (s.ə.s.) itaətdə qüsura yol verməməli idilər. Belə də olacaqdı! Onun sözlərini dinləyən əshab:

– Ya Rəsulullah, – deyir, – Allaha and olsun ki, biz heç bir məsələdə Sənə müxalif  olmarıq. Bizi hara istəsən, ora da göndər. Şübhəsiz ki, biz Sənin əmrini tərəddüdsüz yerinə yetirəcəyik!

 Səhabələrinin hazır olduğunu və qəti cavabını görən Allah Rəsulu onların bəzisini seçib ətrafdakı qəbilə rəisləri, dövlət başçıları və hökmdarların yanına göndərməyə başlayır. Məktublar yazır və bu məktubları əshabı ilə lazımi yerlərə göndərir. Bunu eşidən əshabda ayrı bir həyacan hasil olur.

Bizans, Fars və Həbəşistana məktub göndərəcəyini eşidəndə narahatlıq keçirir və bunu da Rəsulullaha çatdırırlar:

– Ya Rəsulullah, – deyirlər, – onlar üzərində möhür olmayan bu məktubları oxumaz!

Doğru söyləyirdilər, təbliğatda qarşı tərəfi tanımaq bu baxımdan çox əhəmiyyətli idi və başlanğıcdan mənfi nəticə ilə qarşılaşmamaq üçün də onun (məktub göndərilən ünvanın) tələblərini nəzərə almaq lazım idi. Allah Rəsulu da dərhal özünə gümüşdən üzük düzəltdirir. Üzüyün qaşında üç sətirdə “Məhəmməd…Rəsul…Allah” yazdırır. Bundan sonra göndərilən bütün məktubların altında bu imza olacaqdı!

Eyni gün ərzində altı səhabəsini hüzuruna çağırıb altısını da müxtəlif yerlərə göndərir.

İlk elçi Həbəşistana

İlk çağrılan səhabə Amr ibn Ümeyyə idi. Allah Rəsulu (s.ə.s.) onu Həbəşistan məliki Nəcaşinin yanına göndərir. Məktubda yazılırdı:

“Rəhman və Rəhim olan Allahın adı ilə. Bu, Allahın Rəsulu Məhəmməddən Həbəşistanın hökmdarı Nəcaşiyə yazılmış bir məktubdur. Allaha və Rəsuluna iman edənlərə, Allahdan başqa ilah olmadığına, Onun tək və şəriksiz olduğuna, möhtac olmadığına, nə doğmuş, nə də doğulmuş olmadığına şəhadət edənlərə, Məhəmmədin də Onun qulu və Rəsulu olduğunu təsdiq edənlərə daim əmin-amanlıq nəsib olsun!

Şübhəsiz ki, Mən səni İslamın ənginlik və əmin-amanlığına dəvət edirəm, çünki Mən Allahın Rəsuluyam! Sən də müsəlman ol və onun güvənc verən dünyasına daxil ol.^[2]

 Ey kitab əhli, sizinlə bizi birləşdirən, müştərək və adil olan “Allahdan başqasına ibadət etməyək. Ona şərik qoşmayaq və Allahı qoyub bir-birimizi Rəbb qəbul etməyək” halqasında ittifaq edib bu sözdə qərar tutaq.^[3]

Allah Rəsulunun (s.ə.s.) məktubunu alıb oxuyan yeni Nəcaşi əvvəlcə onu öpür və üz-gözünə sürtür, sonra da Rəsulullaha ehtiramını bildirmək üçün taxtından enərək müsəlman olduğunu elan edir. Şəhadət gətirdikdən sonra da belə deyir:

– Əgər hüzuruna qədər getməyə imkan tapa bilsəydim, mütləq gedərdim. Allahı şahid edərək deyirəm ki, O, kitab əhli olan yəhudilərlə xristianların intizarla gözlədiyi Ümmi Peyğəmbərdir! Musa: “Qatıra minər,” – deyib İsanın gələcəyini müjdələdiyi kimi, şübhəsiz, İsa da: “Dəvəyə minər,” – deyərək Məhəmmədin gələcəyini müjdələmişdir. Əlbəttə, bu müjdəli xəbərdən ziyadə Onu gözlə görmək daha əhəmiyyətli və xoş olardı. Fəqət nə edim ki, həbəşlilərdən çox az köməkçim var. Mən də onların sayının artmasını və qəlblərinin də İslama isinməsini gözləyirəm.

Bunları söyləyən Nəcaşi Rəsulullahın məktubunu fil sümüyündən hazırlanmış bir qutunun içərisinə qoyur və dərin ehtiramını göstərərək:

– Nə qədər bu məktub buradadır, həbəşlilərdə xeyir və bərəkət davam edəcək, – deyir.

Eyni zamanda Nəcaşi o gün Həbəşistan mühacirləri arasında olan və əri Ubeydullah ibn Cahşın ölümündən sonra tək qalan Əbu Sufyanın qızı Ümmü Həbibə validəmizlə Rəsulullah üçün bir qiyabi nikah mərasimi təşkil edir.

Bu vaxt müşriklər tərəfindən Həbəşistanda olan Amr ibn Asın təşəbbüsləri yenə nəticəsiz qalır; o da  hökmdarın  kəskin reaksiyasını  görüb insafa gəlir.

Həbəşistana vida

Hazırlıqlar tamamlanan kimi, Nəcaşi ölkəsindəki mühacirləri çoxlu hədiyyələrlə gəmiyə mindirib Mədinəyə yola salır. On beş illik ayrılıq sona çatmaq üzrə idi. Gözü-könlü Mədinədə olan səhabələr artıq illərin ayrılığına son qoyacaq, hicrətlərini ikinci yolçuluqla möhkəmləndirmiş olacaqdılar.

Onlar sevinərkən Nəcaşi çox kədərlənir. Neçə illərin əziz dostları Həbəşistanı tərk edirdi! Yeganə arzusu hamısının sağ-salamat Mədinəyə çatması idi. Bunun üçün əlavə tədbirlər görür və bir səhabənin də burnu qanamadan Mədinəyə çatmasına çalışır.

Əvvəlcə Amr ibn Ümeyyəyə iki məktub verir. Bunlardan birində Ümmü Həbibənin nikah işinin gerçəkləşdirdiyini, digərində isə səhabələri Mədinəyə yola saldığını yazırdı. Hətta arzu etdiyi təqdirdə özünün də gəlməyə hazır olduğunu bildirib səmimi diləklərlə Allah Rəsuluna olan bağlılığını dilə gətirirdi.

Ancaq onları tək göndərmək istəmir. Oğlu Ərhanı da ikinci gəmi ilə göndərir. Səfər üçün iki gəmi ayırmışdı. Bunların birinə Allah Rəsulunun əmanətləri yerləşəcək, digərinə isə öz adamları minib əshaba yoldaşlıq edəcəkdi.^[4]

İkinci məktub Bizansa

O dövrdə Bizans dünyanın iki hegemon dövlətindən biri idi. Allah Rəsulu Dıhyətül-Kəlbini hüzuruna çağırıb Bizans hökmdarı Heraklın ölkəsinə göndərir. Məktubu Busra əmirinə verməyi tapşırır.

Bu ərəfədə Herakl Qüdsdə idi. Əgər farslara qalib gələrsə, Himsdən Qüdsə qədər piyada gedəcəyinə and içmişdi. Qalib gəlincə də sözünə əməl edərək Qüdsə qədər piyada gəlmişdi.

Rəsulullahdan məktubu alan Hz.Dıhyə birbaşa Busraya gedir. Burada Bizansın Busra valisi Harisi tapır və bu məktubla birlikdə özünü Rum məliki Heraklın yanına aparmağı xahiş edir.

Məktubu alan Haris öz yaxın adamı Adiyy ibn Xatəmə Rəsulullahın elçisi Hz.Dıhyəni həmin əsnada Qüdsdə olan Heraklın yanına aparmağı əmr edir və beləliklə, Hz.Dıhyə üçün yeni bir yolçuluq başlamış olur. Bu arada bəzi adamlar ona yaxınlaşır: “Hökmdarın hüzuruna girərkən üzünü yerə qapayıb səcdə et və izin vermədikcə də başını yerdən qaldırma!” – deyə yol  göstərir. Hz. Dıhyə Allahdan başqasına səcdə etməyəcəyini söylədikdə isə “hökmdar onu qəbul etməyəcək”, “hüzurundan qovacaq” kimi təhdidlər yağdırırlar.

 Herakl ulduzlara baxıb onların hərəkətlərindən müxtəlif mənalar çıxarmaqda mahir idi və bu sıralarda Qüdsə hüznlü ab-hava hakim olmuşdu. Herakl üzüntüsünün səbəbini soruşanlara:

– Bu gecə ulduzlara baxarkən bu ümmətlərin sünnətliləri arasında Xitan məliyinin zühur etdiyini  gördüm, – deyir və soruşur:

– Bu əhali içində sünnət olunanlar kimlərdir?

– Yəhudilərdən başqa sünnət olan yoxdur, – deyə cavab verirlər, – onlardan da narahat olmağına dəyməz. Tabeliyində olan bölgələrə xəbər yollayarsan, nə qədər Yəhudi var, hamısını öldürərlər və sən də beləliklə, narahatlıqdan qurtulmuş olarsan!

Belə bir kədərli zamanda Hz.Dıhyə gəlir, Rəsulullahın məktubunu Rum hökmdarı Herakla çatdırır:

– Ey hökmdar, – deyirlər, – bu adam Şam ərəblərindəndir. Öz bölgəsində baş verən əhəmiyyətli bir hadisəni sənə bildirmək məqsədilə gəlmişdir!

Herakl bir tərəfdən Hz.Dıhyəyə, digər tərəfdə də əlindəki məktuba baxır. Məktub ərəbcə olduğu üçün dərhal bir tərcüməçi çağırıb oxutdurur: “Rəhman və Rəhim olan Allahın adı ilə…Allahın Rəsulu Məhəmməddən rumluların böyüyü Herakla…”

   Tərcüməçi bu sözləri oxuyar-oxumaz Heraklın qardaşı oğlunun sinəsindən vurduğu yumruq zərbəsi ilə yerə sərilir:

– Adamın məktubunu görmürsənmi? – deyir, – sənin adından əvvəl öz adı ilə başlamış və üstəlik sənin hökmdar olduğunu söyləməyib sadəcə rumluların böyüyü olduğunu qeyd etməklə kifayətlənmişdir! Bu gün bu məktub burada oxuna bilməz!

– Vallah, sən ya kiçik bir ağılsız, ya da böyük bir dəlisən, – deyə cavab verir Herakl, – Mən sənin belə olduğunu bilmirdim. Məktubun içinə baxıb onu oxumadan cırmaq istəyirsən? Həyatıma and olsun ki, əgər O, həqiqətən, söylədiyi kimi, Allahın Rəsuludursa, məktubuna mənim adımdan öncə öz adı ilə başlamaqda, məni də rumluların böyüyü adlandırmaqda haqlıdır. Çünki mən onların hökmdarları deyil, sadəcə sahibiyəm, həm də məndən başqa sahibləri yoxdur ki! Həm də əgər Allah diləsə idi, farslar öz hömdarları Kisranı öldürdüyü kimi, onlar da məni öldürərdilər!

Herakl bunun ardınca tərcüməçiyə əmr edib məktubun qalan qismini də oxutdurur: “Salam və salamatlıq  hidayətə tabe olanların üzərinə olsun! Sözümün məğzi budur: Mən səni İslamın əngin dünyasına dəvət edirəm. Müsəlman ol, bəxtiyarlığa qovuş ki, Allah da sənə iki qat mükafat versin! Əgər bu dəvətimi qəbul etməsən, bil ki, yoxsul kəndlilərin də daxil olmaqla bütün xalqının günahı sənin boynundadır”.

   Allah Rəsulu (s.ə.s.) məktubunda bir ayə də yazmışdı. Bu ayədə Uca Allah Rəsulu vasitəsilə Herakl kimi əhli kitab olanlara xitab edirdi: “De ki: “Ey kitab əhli, sizinlə bizi birləşdirən, müştərək və adil olan “Allahdan başqasına ibadət etməyək. Ona şərik qoşmayaq və Allahı qoyub bir-birimizi Rəbb qəbul etməyək!” Əgər onlar yenə də üz döndərərlərsə, o zaman onlara deyin: “İndi şahid olun ki, biz, həqiqətən, müsəlmanlarıq!” ^[5]

 Məktubu sona qədər dinləyən Rum hökmdarı Heraklın ağzından bu cümlələr çıxır:

– Vallah, mən Davud oğlu Süleymandan sonra “Bismilləhirrahmənirrahim” deyə başlayan belə bir məktubu heç eşitməmişdim!

Sonra da yanında olanları bayıra çıxarıb hüzuruna nüfuzlu xristian din xadimlərini çağırtdırır. Fikirlərini öyrənmək istəyir. Rahiblərin başçısı Usquf:

– Özündən başqa ilah olmayana and olsun ki, – deyə sözə başlayır, – şübhəsiz,  O, Musa və İsanın bizə gələcəyini müjdələdiyi, bizim də gəlişini gözlədiyimiz peyğəmbərdir!

Mühüm bir yol ayrıcına gəlirlər və Herakl Usqufdan soruşur:

– Yaxşı bu vəziyyətdə mənə nə tövsiyə edir, necə davranmağı məsləhət görürsən?

–Ona tabe olmağın məsləhətdir, –deyir gözü yaşlı yepiskop. Ancaq Heraklın qorxusu var idi:

–Mən sənin dediyini çox yaxşı başa düşürəm, – deyir, – fəqət Ona tabe olmağa gücüm çatmaz. Çünki bu vəziyyətdə həm hökmdarlığım əldən gedər, həm də rumlular məni öldürərlər!

Bu an ulduzlara baxarkən gördüyü mənzərə yadına düşür və Hz.Dıhyəni çağırıb sünnət olub-olmadığını soruşur. Cavab gözlədiyi kimi idi; Allah Rəsulu sünnəti əmr edir, əshabı da sünnət olunurdu.

Hökmdar üçün zaman daralırdı. Əvvəlcə Allah Rəsulunun məktubunu alıb başının üstünə qoyur, sonra da öpməyə başlayır, ardından da onu ipək və məxmər qumaşlara büküb gizlədir.

Çox keçmədən Romanın münasibətini öyrənmək üçün bir məktub yazır. Orada Dağatır adlı özü kimi bir dostu var idi; onun da fikrini bilmək istəyirdi. Ancaq bu məktubun cavabı gələnəcən bir xeyli vaxt keçəcəkdi, ona görə də o vaxtadək məsələyə aydınlıq gətirəcək başqa bir dəlil tapmalı idi. Yanındakılardan soruşur:

– Peyğəmbər olduğunu deyən bu adamın qövmündən burada kimsə varmı?

Bu, bir axtarış idi və qısa zamanda Qəzzə yaxınlığında Qureyşə məxsus bir karvanın olduğunu öyrənirlər. Əbu Sufyan da karvanda idi və hökmdar onu hüzuruna gətirdib suallar verir, aldığı cavablar əsasında Rəsulullahın (s.ə.s.) risaləti ilə öncəki peyğəmbərlərin vəzifələrini müqayisə edir, Onun gözlənilən Peyğəmbər olduğunu dilə gətirməkdən çəkinmir. Sonra da ətrafındakı Rum böyüklərinə əmr edərək nüfuzlu adamları öz malikanəsinə yığdırır. Hamı gələndən sonra malikanənin qapılarını bağlatdırır. Özü də hündür bir yerdən onlara xitab etməyə hazırlaşır. Sözlərinə necə reaksiya veriləcəyindən narahat idi:

– Ey Rum camaatı, – deyə sözə başlayır, – mənə Əhmədin (Rəsulullahın) məktubu gəldi. İsanın şəxsən Onu müjdələməsinə şübhə yoxdur və hamımızın da gözlədiyi peyğəmbərdir! Kitablarımızda xüsusiyyətlərini görüb gələcəyi günü gözlədiyimiz Nəbidir O. Ona görə gəlin sizlər də Ona iman edib təslim olun, Ona tabe olub arxasında dayanın ki, dünya və axirətiniz də qurtulmuş olsun!

Heraklın bu sözləri Rum əyanlarını özündən çıxarır, sarayın içində böyük bir gurultu qopur; hər kəs söylənə-söylənə Herakla etirazını bildirir. Hökmdara kin və nifrətlə baxır, onun dəvətini qəbul etməmək üçün oranı tərk etməyə çalışırlar. Ancaq qapılara yönələrkən bunun mümkün olmadığını görəndə hiddətləri bir az da artır.

Mənzərəni seyr edən Heraklın iman məsələsində narahatlığı get-gedə artır, təşvişə düşür. Bu insanlarla münasibtələri düzəltmədiyi təqdirdə səltənətin və canı üçün təhlükə yaranacağını hiss edir. Buna görə:

– Buraya gəlin, – deyə arxadan onlara səslənir. Adamlarına da əmr edir ki, qaçanları geri qaytarsınlar. Onsuz da çıxmağa yol tapmayan əyanlar hökmdarın bu təlaşlı dəvətini qəbul edib yenidən geri dönür və onun nələr söyləyəcəyini maraqla gözləməyə başlayırlar. Yenə:

– Ey Rum camaatı, – deyə sözə başlayır, – bunları ona görə dedim ki, sizin dininizə olan bağlılığınızı yoxlayım. İndi görürəm ki, sizin barədə yanılmamışam!

Hökmdarın bu sözlərindən Rum əyanları olduqca məmnun olurlar. Buna görə də təzim və hörmətlə onun qarşısında səcdəyə qapanırlar.

İşlərin tərs getdiyini, hökmdarın da geri çəkildiyini görən rahib Usquf insanların bilə-bilə bunu qəbul etmək istəməməsinə dözmür və:

– Mən şəhadət edirəm ki, O, Allahın Rəsuludur, – deyə hayqırır.

Bir anda nəzərlər ona zillənir. Nifrətlə baxıb şiddətlə etiraz edirlər! Kin və nifrətləri o dərəcəyə çatır ki, Usqufa hücum çəkib oradaca öldürürlər.^[6]

Allah Rəsuluna (s.ə.s.) göndərilən məktub

   Aradan bir neçə gün keçdikdən sonra Rum hökmdarı Hz.Dıhyəni çoxlu hədiyyələr və  bir məktubla yola salır. Məktubunda bunları yazmışdı: “İsanın müjdələdiyi Allahın Rəsulu Məhəmmədə Rum hökmdarı Herakl tərəfindən…

Sənin elçin göndərdiyin məktubla yanıma gəldi. Şəhadət edirəm ki, Sən Allahın Rəsulusan. Onsuz da biz Səni əlimizdə olan İncildə yazılanlardan tanıyırıq. Məryəm oğlu İsa da Səni müjdələmişdi!

Rumları Sənə iman etməyə dəvət etsəm də, onlar bundan qaçdı və yaxın durmadılar. Məni dinləsəydilər, şübhəsiz, bu, onlar üçün daha yaxşı olardı. Mən Sənin yanına gəlməyi, hüzurunda olmağı və ayaqlarını yumağı çox istərdim!”

 Ancaq Hz.Dıhyə yola düşüb Hımsa adlı yerə çatanda Cüzamdan bir dəstə insan onun yolunu kəsir, nəyi varsa, əlindən alır. Beləcə Allah Rəsulunun elçisi Mədinəyə yalnız əynindəki köhnə paltarla qayıda bilir.

Hz.Dıhyə Mədinəyə çatan kimi birbaşa Allah Rəsulunun (s.ə.s.) hüzuruna girir. Heraklın məktubunu Allah Rəsuluna uzadır və başına gələnləri bir-bir danışır. Rəsulullah məktubu oxuyub Heraklın da başına gələnləri dinlədikdən sonra üzünü Dıhyətül-Kəlbiyə tutur və:

– Məktubum onların yanında olduqca səltənətləri davam edəcəkdir, – buyurur.

Qipti hökmdarı Muqavqis

Allah Rəsulunun məktubunu Misir və İskəndəriyyə hökmdarı Muqavqisə səhabə Xatib ibn Əbi Bəltəa aparır. Bu məktubda da oxşar ifadələr yer alır və Misir qiptisi də İslama dəvət edilirdi. Allah Rəsulu (s.ə.s.) əhli-kitabı tövhidə çağıran ayəni yazmağı ehmal etməmiş və qarşı tərəfin əhəmiyyət verdiyi məsələləri dilə gətirmişdi. Muqavqisi İskəndəriyyədə tapan Hz.Xatib Peyğəmbərimizin məktubunu ona çatdırır. Məktubu oxuduqdan sonra aralarında belə bir dialoq olur. Muqavqis:

– Mən anlamaq istədiyim bəzi şeyləri səndən soruşacaq  və səninlə söhbət edəcəyəm.

– Buyurun, söhbət edək!

– Sənin böyüyün bir peyğəmbər deyildirmi?

– Bəli, O, Allahın Rəsuludur!

– Əgər O, həqiqətən, Allahın bir peyğəmbəri idisə, Onu yurdundan çıxarıb başqa bir yurda sığınmaq məcburiyyətində qoyan insanlara nə üçün bəddua etmədi?

– Sən Məryəm oğlu İsanın Allahın Elçisi olduğuna şəhadət edirsən, elə deyilmi? Onu öz qövmü tutub asmaq istəyirdi. O, həqiqətən, bir peyğəmbər olduğuna görə Allah Onu dünya səmasına yüksəldənə qədər O, öz qövmünün həlak edilməsi üçün Allaha dua edə bilməzdimi?

Bu cümlələr qarşısında Muqavqisin susmaqdan başqa çarəsi qalmır.

Bir müddət sonra yenidən Hz.Xatibə yönəlir və:

– Sözünü bir daha təkrarlaya bilərsən? – deyir.

Xatibin sözlərini bir daha dinləyib sonra yenidən susur, dərin düşüncələrə dalır. Daha sonra ona dönüb deyir:

– Həqiqətən, gözəl söyləyirsən. Sən yerli-yerində danışan yaxşı bir hakimsən. Görünür, həm hakim, həm də yerli-yerində danışan insanın yanından gəlirsən!

 Onun bu qədər yumşaldığını görən Rəsulullahın elçisi Hz.Xatib davam edir:

– Səndən əvvəl də buralarda “Mən sizin ən böyük rəbbiniz deyiləmmi?” deyən insanlar vardı! Ancaq Allah həm dünya, həm də axirətdə onların cəzasını verdi. Sən də bundan ibrət al ki, başqaları da səndən ibrət alası olmasın!

– Biz dinimizdən daha xeyirlisini tapmayınca onu dəyişmərik, – deyə Muqavqis cavab verir.

– Mən səni Allahın göndərdiyi və mükəmməl yaratdığı İslam dininə dəvət edirəm. Şübhəsiz ki, o Peyğəmbər də insanları eyni şeyə dəvət edir. Bu da bir gerçəkdir ki, Ona ən çox qarşı çıxanlar qureyşlilər, ən çox düşmənçilik edənlər yəhudilər və ən yaxın olanlar da xristianlardır.

 Həyatıma and olsun ki, İsanın Məhəmmədi müjdələməsi ilə Musanın İsanı müjdələməsi arasında fərq yoxdur. Bizim səni Qurana dəvət etməyimiz sənin əhli-Tövratı İncilə çağırmağın kimidir! Hər peyğəmbər hansı toplumla qarşılaşmışsa, o toplum Onun ümməti olmuşdur, Ona itaət etmişdir. Ona görə sən də bu peyğəmbəri dərk etmiş sayılırsan! Həm də biz səni İslam dininə dəvət etməklə İsa peyğəmbərin dinindən uzaqlaşmağa dəvət etmirik, əksinə Ona tabe olmağa və Onun təbliğ etdiyi həqiqətlərə əməl edib yaşamağa dəvət edirik!

Allah Rəsulunun elçisi Xristian dininə aid lazım olanları deyir və bunları dinləyən Muqavqis:

– Bu peyğəmbərin işini xeyli düşündüm, – deyə sözlərinə başlayır, – nə dünyadan əl çəkməyi əmr edir, nə də hər kəsə görə gözəl olan və tələb edilənləri yasaqlayır! Eyni zamanda Onu insanları aldadan bir sehirbaz və ya yalançı bir kahin kimi də görmürəm! Əksinə mən Onda torpağın altından xəbər verib gizli danışıqları aşkara çıxarma kimi peyğəmbərliyə aid bəzi əlamətləri görürəm. Ancaq yenə düşünəcəyəm!

Qəribə idi; adam nə iman etdiyini söyləyir, nə də buna qarşı çıxırdı! Daha sonra Allah Rəsulunun məktubunu naxışları fil dişindən düzəldilmiş bir qutunun içinə qoyur və üstünü də möhürləyib xidmətçilərinin birinə verir. Ardınca Muqavqis katibini çağırır və ərəbcə bunları yazdırır:

– Bismillahirrahmənirrahim. Abdullahın oğlu Məhəmmədə qiptilərin böyüyü Muqavqisdən…

Əsas məsələyə gəlincə məktubunu oxudum və orada bəhs etdiyin xüsuslarla dəvət etdiyin şeyi anladım! Mən də bilirəm ki, gələcək bir Nəbi vardır. Ancaq mən onun Şamda zühur edəcəyini sanırdım!

Şübhəsiz ki, mən Sənin elçinə səxavət göstərdim və onunla Sənə qiptilərin nəzərində yüksək mövqe tutan Mariya və Sirin adlı iki cariyə və bir qatır göndərirəm! Sənə salam olsun!^[7]

 Daha sonra da məktubu Hz.Xatibə verib:

– İndi get, ancaq bu barədə qiptilər heç nə bilməsin, – deyə tapşırır və onu hədiyyələrlə Mədinəyə yola salır.

Xatib ibn Əbi Bəltəa Mədinəyə gəlir, Misirdə keçirdiyi beş günü Allah Rəsuluna (s.ə.s.) danışır. O da:

– Nə bədbəxt adamdır! Səltənətinə qıya bilmədi. Əsirgədiyi səltənəti heç özünə də qalmayacaq, – buyurur.^[8]

Fars hökmdarı Kisra

Allah Rəsulunun (s.ə.s.) Fars hökmdarı Kisraya yazdığı məktubu səhabə Abdullah ibn Hüzafətüs-Səhmi aparırdı. Məktubu Bəhreyn valisi Münzir ibn Sava vasitəsilə Kisraya çatdıracaqdı. Bu məktubda da Allah Rəsulu Allahın adı ilə başlayıb Ona təzim etdikdən sonra özünün Allah tərəfindən göndərilmiş bir peyğəmbər olduğunu yazır, farsların böyüyü Kisranı da imana dəvət edirdi. Ancaq Kisra elə məktubun ilk cümləsini eşidər-eşitməz  məktubu oxuyan şəxsin əlindən çəkib alır:

– Necə olur ki, mənim adımdan öncə öz adı ilə başlayır, – deyə məktubu cırıb yerə atır.

Vəzifəsini yerinə yetirdiyini düşünən və bacardığı qədər onlara xəbərdarlıq etməyə çalışan Hz.Huzafə oranı tərk edib Mədinəyə doğru yol alır. Bu vaxt Kisra adamlarını onun arxasınca göndərib yenidən hüzuruna gətirmək istəsə də, Hz.Hüzafə yolu çoxdan yarılamış və nəhayət, Mədinəyə çatmışdı.

Hz.Huzafə başına gələnləri bir-bir Allah Rəsuluna (s.ə.s.) danışır. Onu dinləyən Rəsulullah:

– Allah da onun səltənətini parça-parça edəcək, – deyir və əlavə edir, – Allahım! Mənim məktubumu parçaladığı kimi Sən də onun səltənətini parça-parça et!

Belə də olur. Kisra Allah Rəsulunun məktubunu cırıb yerə atdıqdan sonra Yəmən valisi Bazana məktub yazır və adamlarından güclü və bacarıqlı iki nəfəri Allah Rəsulunun yanına göndərib Rəsulullahı yanına gətirməyi əmr edir, hətta yenidən öz qövmünün dininə qayıtmadığı təqdirdə Rəsulullahın başını istədiyini deməyə də cəsarət edir!

Ancaq vəziyyət heç də onun gözlədiyi kimi olmur. Belə ki, o ərəfədə fars torpaqlarında üsyan baş verir və bunu fürsət bilən Bizans onlara hücum edir. Bu qarışıq vəziyyətdə Kisranın oğlu Şiraveyh (Şuriyə) də atasını öldürüb taxta çıxır və beləliklə, Allah Rəsulunun məktubunu parçalayan Kisranın ölkəsində bir xaos hakim olur.

Digər məktublar

Artıq sülh şəraiti hökm sürürdü. Allah Rəsulu İslamın adını daha genış coğrafiyalara yaymaq üçün məktub yazıb dörd tərəfə elçilər göndərirdi. Hər kəsə əl uzatmaq üçün olduqca həssas davranır, bir dəqiqənin belə hədər getməsinə könlü razı olmurdu. İnsanlarla Rəbbin arasına girən bütün əngəlləri aradan qaldırıb hər kəsi Allaha qulluq məqamına gətirmək istəyirdi. Onsuz da bir axırzaman peyğəmbəri kimi vəzifəsi də bu idi və Allah Rəsulu (s.ə.s.) missiyasını layiqincə yerinə yetirirdi.

 Yəmamə hökmdarı Həvzə ibn Əlinin yanına Süheyl ibn Amrın qardaşı Səlit ibn Amrı, Dimşək hökmdarı Haris ibn Əbi Şəmirə Şuca ibn Vəhbi və Bəhreyn hökmdarı Münzir ibn Savanın yanına da Ala ibn Hədrəmini göndərmişdi.

Təbliğin məktubla aparılan qismi sadəcə müəyyən bir zamanı əhatə etmirdi. Təbliğin hər bir formasına müraciət edilir və insanların imanla tanış olması naminə bütün imkanlar səfərbər olunurdu.^[9]

Allah Rəsulunun məktublarını aparan səhabələrin adından və onların ortaya qoyduğu əzmdən də göründüyü kim, Rəsulullahın elçiləri də təbliğat baxımından ən azı məktublar qədər əhəmiyyət daşıyırdı. Onlara ünvanlanan suallara cavablar verir, qarşı tərəfin düşüncə dünyalarını sezib onların anlayacağı dildə danışır və o günə qədər öyrəndiklərini müxatəbləri ilə yerli-yerində bölüşürdülər.

Artıq Hiradan doğan nurun müxtəlif coğrafiyalara yayılması zamanı idi. Bunun üçün Rəsulullah (sallallahu əleyhi və səlləm) müxtəlif zamanlarda müxtəlif məsələləri nəzərə alaraq məktublar yazıb lazımi adamlara çatdırmağı hədəfləyirdi. Məsələn: Amr ibn As müsəlman olduqdan sonra Allah Rəsulu onu dünənəcən qarşı çıxdığı dini bu gün müdafiə edib başqalarına da təbliğ etmək tapşırığı ilə Oman məliki Ceyfər və qardaşı Abdın yanına göndərir və beləcə, Hz.Amrın siyasi dühasından İslamın təbliğində istifadə edir.

Əlbəttə, məktub göndərdiyi adamların hamısı gəlib müsəlman olmurdu. Onların bəzisi Allah Rəsulunun dəvəti ilə İslamı qəbul edir, bir qismi də küfründə inadkarlıq edir, fürsəti əldən verirdi. Ancaq bir fərqlə ki, artıq Ərəbistan yarımadasında yalnız Rəsulullahın hökmü keçirdi və qəbul etməyənlər də bu həqiqəti görüb duyurdular.

Bundan sonra ən kiçik bir hərəkətdə Allah Rəsulu da hesaba alınır və atılan addımlarda Onun rəyini öyrənmək mühüm bir strategiyaya çevrilirdi. Çünki insanların könlünə xitab edən Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi və səlləm) artıq dünya miqyasında ən önəmli iqtidar sahibi idi.

 İçki yasağı

 Hicazda İslamdan əvvəl də bəzi adamlar nəticəsinə görə içki içməyi özlərinə haram saymış və israrlara baxmayaraq, içkiyə yaxın durmamışdılar. Bunların arasında ilk dəfə içkini bu cəhətinə görə özünə qadağan edənlər Amir ibn Zarib və ya Afif ibn Madikərib ilə Rəsulullahın babası Abdulmuttalib ibn Cüdan hesab edilir. Daha sonrakı dönəmdə Hz.Əbu Bəkir, Osman ibn Mazun, Osman ibn Affan, Abdurrəhman ibn Avf, Abbas ibn Mirdas və Qeys ibn Asim kimi şəxslər də onların yolunu davam etdirmişdir. Hətta Abbas ibn Mirdasa:

– Bu içkidən bir qədəh içməzsənmi, çünki o, sənə güc və gümrahlıq verər, – dedikdə o:

– Mən səhər qövmümün böyüyü kimi qalxıb, axşam onların ən səfehi halına düşməyi əsla istəmirəm! Vallah, xeyr! Mənimlə ağlımın arasına girən bu şeyi əsla mədəmə doldura bilmərəm, – deyə reaksiya vermiş və açıq-aşkar insanı başqalarının nəzərində alçaldan, oyuncağa çevirən içkiyə əlini də vurmamışdı.^[10]

Hicrətdən əvvəl Məkkədə nazil olan bir ayədə içki kimi insana zərər verən şeylərlə yanaşı, üzüm və xurmadan lazımi yerlərdə istifadə olunduqda gözəl nəticələrin əldə edilməsindən bəhs olunmuş, ancaq açıq şəkildə hər hansı bir qadağa qoyulmamışdı. Buna baxmayaraq, ayədə xurma və üzümdən hazırlanan rizq “gözəl” əlavəsi ilə təqdim edilsə də, içki tərəfinin təyinsiz ifadə edilməsi və həmçinin ayənin sonunda ağılın vurğulanması insanları düşündürməyə başlamışdı.^[11] Əshab tərəddüd etdikləri içki məsələsində də Allah Rəsuluna suallar verir və bir açıqlama gözləyirdilər. Çox keçmədən gələn ayədə onun həm faydalı, həm də zərərli tərəflərə malik olması, ancaq faydasından çox zərərinin olması ifadə edilirdi^[12] Ancaq bu ayə də qəti hökm vermirdi və Hz.Ömər kimi insanlar yenə gözləməyə üstünlük verir və:

– Allahım! İçki məsələsində bizə sağlam və qəti bir hökm ver, – deyə gözlərini Cəbrailin gətirəcəyi xəbərə dikirdi.

Bunlardan sonra gələn “Sərxoş halda namaza yaxın durmayın” əmri də^[13]  məsələni qəti həll etmirdi. Çünki hələ qəti bir qadağa olmadığına görə əshabdan bəziləri müxtəlif problemlərə səbəb olsa da, hələ də namazlar arasında içki içirdi!

Hərçənd içkinin insanı haralara aparıb çıxaracağını təxmin edənlər ondan uzaqlaşmışdılar, ancaq hökm aydın, qəti və ümumi olmadığı üçün məcburedici durum da yox idi!

Beləcə, bir gün Allah Cəbraillə içki məsələsində son hökmünü Rəsuluna (s.ə.s.) göndərir:

– Ey iman gətirənlər! – deyə səslənir, – Şərab da, qumar da, bütlər də, fal oxları da Şeytan əməlindən olan murdar bir şeydir. Bunlardan çəkinin ki, bəlkə, nicat tapasınız! Şübhəsiz ki, Şeytan içki və qumarla aranıza ədavət və kin salmaq və namaz qılmaqdan ayırmaq istər.

Gələn ayələr içki məsələsində bütün ixtilafları aradan qaldırır, məsələni açıq-aşkar təhlil edir, son hökmü bildirirdi. Bundan sonra heç kim tərəddüd etməyəcək və artıq Hicazda içkinin yeri olmayacaqdı. Bundan başqa ayənin sonunda Uca Allah Ona inanan qullarından:

– Artıq bu işə son qoyacaqsınızmı?^[14] – deyə soruşur və imanla içkinin eyni yerdə olmayacağını bəyan edirdi.

Bu vaxt bəzi səhabələr Əbu Talhanın evində toplanmışdı. Birdən bayırda carçının səsi eşidilir. Gələn ayəni oxuyur və içkinin bundan belə yasaq olduğunu elan edirdi! Carçının səsini eşitcək Hz.Ənəsə səslənən Əbu Talha:

– Haydı çıx, bax, bir gör nə deyirlər, – deyir.

Bayıra çıxıb bəyanı eşidən Hz.Ənəs qaçaraq evə gəlir və:

– Diqqət edin, içki haram buyrulmuş, – deyərək məsələni xəbər verir.

Hər kəs yerində donub qalır! Əlində qədəhi olanın qədəhi yerə düşür! Rəsulullahın carçısının səsi eşidilən kimi, qapı və pəncərdən küçələrə içki tökülməyə başlayır, Mədinə küçələrində içki axır! Qapılardan: “Vaz keçdik, ey Rəbbimiz!” – deyə səslər yüksəlir.

Əshab həssaslığı idi bunlar və dərhal suallar yağmağa başlayır. Daha öncə içki içdiyi halda cəbhədə şəhid olanların, yatağında ölənlərin halı necə olacaqdı! Çünki Bədirdə, Uhudda, Xəndəkdə savaşıb şəhid olan qardaşlarını düşünməyə başlamışdılar. Ayənin sonu bu suallara da bir aydınlıq gətirirdi: “İman gətirib yaxşı işlər görənlərə pis əməllərdən çəkinərək imanlarında səbatlı olub yaxşı və faydalı işlərə davam etdikləri, sonra təqva və imanda möhkəmləndiyi, sonra da bu təqva ilə başqasına yaxşılıq edən və etdiklərini də gözəl edən ehsan (Allahı görürmüş kimi ibadət etmək) mərtəbəsinə çatdıqları təqdirdə, haram edilməmişdən əvvəl  daddıqları (yeyib içdikləri) şeylərdən ötrü günah tutulmaz. Allah yaxşı iş görənləri sevər!”^[15]