1. Deyirlər ki, hər şeyi yaradan Allahdır. Elə isə, bəs Allahı kim yaradıb?
2. İndi ki, Allah bizə bu qədər yaxındır, bizi yaradandır, bizim nə düşündüyümüzü, nə etdiyimizi bilir, o zaman nə üçün biz Allahı görmürük?

Məqalə Allahın varlığının kainat, iradə, hüdus, intizam, elm, sənət, hikmət, məqsəd, şəfqət, mərhəmət və ruzi, yardımlaşma, təmizlik, simalar, ilahi sövq, çoxçeşidlilik (tənəvvüat) dəlilləri haqdadır.

Elm “oxumaqla əldə edilən bilik, məlumat” mənasındadır. Lüğətlərə nəzər saldıqda elm sözünün “bir şeyi həqiqi mahiyyəti ilə qavramaq, həqiqətlə eyni olan və qəti olaraq bilinən şey, bir şeyin şəklinin zehində formalaşması, əşyanı bütün və hissələri ilə anlamağa çalışmaq” və bənzər mənalarının olduğunu görürük. Elm kəlməsi cəhalət və elmsizlik (savadsızlıq) kəlmələrinin antonimidir.

Müsəlman olaraq biz həm Allaha, həm də Rəsuluna (s.ə.s) iman edirik. Yəni Allahın göndərdiyi Quran və Rəsulunun sünnəsinə tabe olmaqla mükəlləfik. Çünki Allah Rəsulullah (s.ə.s) vasitəsilə əmr və qadağan etdiklərinə tabe olmağı əmr etmişdir.

Bir cismin ətrafına güzgü düzsək, eyni anda hamısında görünər. Güzgülərin sayı artdıqca görüntülərin də sayı artar. Cism bir ədəd olduğu halda, minlərlə görüntüsü ola bilir. Məsələn, göy üzündən asılmış işıq və istilik mənbəyi günəş bir dənədir, amma yer üzündəki milyardlarla parlaq, şəffaf əşyalarda, hətta su damlalarında işığı, istisi və yeddi rəng çaları ilə özünü göstərir. Günəş bir ədəd və milyonlarla kilometr uzaqda olmasına baxmayaraq, işığı və istiliyi ilə bizə çox yaxındır və milyardlarla əşyada əks olunur.

Görmək bir şeyi hərtərəfli əhatə etmək deməkdir. Məsələn, vücudumuzda mikroblar var. Hətta dişimizin dibində milyonlarla bakteriya mövcuddur. Bunlar əllərindəki imkan və “alətlər”lə dişimizi yonmağa, xarab etməyə, aşındırmağa çalışırlar. Halbuki biz nə bunların səs-küyünü eşidir, nə də varlıqlarını hiss edirik.

Canlıların ən kiçik hissəsi olan hüceyrəni daha yaxından öyrənəndə heyrətamiz şeylərlə qarşılaşırsınız. Məsələn, insan vücudunu meydana gətirən hüceyrələrlə heyvan və bitkilərin hüceyrələri quruluşca fərqlidir. İnsan hüceyrəsindəki hemoqlabinin sayı altmış doqquz min, heyvan hüceyrəsində isə qırx mindir. Bu say heç vaxt dəyişmir.

Kainatı müşahidə edən bir insanın onu və digər məxluqları mükəmməl ahəngdə yaradıb ruzi verən, hər şeyi bəşər üçün faydalı şəklə salan Allahı anlamaması və tanımaması bəsirətsizlikdir. Diqqət etdikdə görürük ki, insan vücudunun nəyə ehtiyacı varsa, hamısı ən gözəl şəkildə onun istifadəsinə verilir.

Hüdus kainatın sonradan yaradılması, ixtira kainatın yoxdan yaradılmasıdır. Yox ikən sonradan var olmağa hüdus, bu şəkildə sonradan var edilən varlıqlara isə hadis deyilir. Hüdus dəlilinin qısaca izahını bu şəkildə vermək olar: Aləm və onun bütün hissələri hadisdir. Hər hadisin də bir muhdisə (var edənə) ehtiyacı vardır. Elə isə bu aləmin də bir muhdisi vardır. O da hadis olmayan Allah-Təaladır.

Yaradılışda qüsursuz bir sənət sərgilənmiş və hikmətli faydalar nəzərə alınmışdır. Buna da inayət və qayə dəlili deyilir. Bu dəlil kainatı yaradan Zatın qəsd (məqsəd, niyyət) və hikmətini isbatlayır və təsadüfi yaranma düşüncəsini qəti şəkildə təkzib edir. Çünki mükəmməllik və qəsd iradəsiz və ixtiyarsız ola bilməz.

İmkan dəlilinin məqsədi “Vacib”in mövcudluğunu isbat etməkdir. Vacib “varlığı özündən olub, başqasına möhtac olmayan” deməkdir. Vacibin əksi “mümkün”dür. Mümkün “var olmaq üçün başqasına möhtac olan” mənasını verir. Kainat bir hissəsi duyğu orqanları ilə dərk olunan, digər hissəsi isə başqa vasitələrlə müəyyən edilən canlı-cansız varlıqlardan ibarətdir.

Qərəzdən və inkardan uzaq hər bir ağıl sahibi kainatın gözqamaşdırıcı sisteminə və mükəmməl nizamına baxıb həqiqətləri görə, düzgün qənaətə gələ və onu bir kitab kimi səhifə-səhifə oxuya bilər. Kainatı böyük bir kitab kimi götürək. Bu kainat kitabının hər bir kəlməsi, hətta hər bir hərfi mükəmməl yazılmış və yardılmışdır.

İnancsız insanlar Allah-Təala barəsində bu və bu kimi qeyri-məntiqi suallar ortaya atırlar: “Allah gücü çatmayan daşı yarada bilər?”, “Allahın canı sıxılır?”, “Hər şeyi Allah yaradıb, bəs Allahı kim yaradıb?” və s. Bu qəbildən suallara uzun-uzadı cavablar yazmaqdansa, bir misal verməklə məsələyə aydınlıq gətirməyə çalışaq.

Əvvəlcə bunu aydın dərk etmək lazımdır ki, bir şeyin var olduğunu bilməklə mahiyyətini bilmək arasında fərq var. Kainatda çox şey var ki, ağıl onların var olduğunu açıq-aşkar bildiyi halda, mahiyyətini qavraya bilmir. Məsələn, insan yerin cazibə qüvvəsini bilməsinə, hətta o qanuna tabe olmasına baxmayaraq, onun mahiyyəti haqda məlumatı yoxdur.

Bəşəriyyətin ilkin çağlarından bu yana insanı bu sual düşündürür; dünya müsafirxanasına nə üçün göndərilib və onu buraya göndərən ondan nə istəyir? Peyğəmbər göndərilməsinin səbəbi Yaradanın insana əmr və qadağaları haqda əmrini, nemətlərinin qarşılığında nə cür şükür istədiyini və kainatın yaradılışındakı məqsədi öyrətməkdir.

Sual: “ Allah böyükdür deyiriksə, nə üçün çox kiçik işlərlə də məşğul olur!? ” Zərrəciklərin və hüceyrələrin ortaya çıxışını səbəblərə izah edirlər. Belə sual verənlərə necə cavab vermək olar?

Filosoflar “Quran” nuru ilə kainata baxmadıqları üçün bu mövzudakı fikirləri dar və yarımçıqdır.

İnsan mədəsinin qidaya ehtiyacı olduğu kimi, insane ruhunun, qəlbinin və incə duyğularının da ibadətə ehtiyacı vardır.