Axırzaman insanlarına tövsiyyələr

 عَن النَّوَّاسِ بْنِ سَمْعَانَ t قَالَ: ذَكَرَ رَسُولُ اللّٰهِ  الدَّجَّالَ ذَاتَ غَدَاةٍ فَخَفَّضَ فِيهِ وَرَفَّعَ حَتّٰى ظَنَنَّاهُ ف۪ي طَائِفَةِ النَّخْلِ فَلَمَّا رُحْنَا إِلَيْهِ عَرَفَ ذٰلِكَ ف۪ينَا فَقَالَ: «مَا شَأْنُكُمْ؟» قُلْنَا: يَا رَسُولَ اللّٰهِ ذَكَرْتَ الدَّجَّالَ الْغَدَاةَ فَخَفَّضْتَ فِيهِ وَرَفَّعْتَ حَتّٰى ظَنَنَّاه ف۪ي طَائِفَةِ النَّخْلِ فَقَالَ: «غَيْرُ الدَّجَّالِ أَخْوَفُنِي عَلَيْكُمْ إِنْ يَخْرُجْ وَأَنَا ف۪يكُمْ فَأَنَا حَج۪يجُهُ دُونَكُمْ وَإنْ يَخْرُجْ وَلَسْتُ ف۪يكُمْ فَكُلُّ امْرِيءٍ حَج۪يجُ نَفْسِهِ وَاللّٰهُ خَل۪يفَتِي عَلٰى كُلِّ مُسْلِمٍ. إِنَّهُ شَابٌّ قَطَطٌ عَيْنُهُ طَافِيَةٌ، كَأَنّ۪ي أُشَبِّهُهُ بِعَبْدِ الْعُزَّى بْنِ قَطَنٍ فَمَنْ أَدْرَكَهُ مِنْكُمْ فَلْيَقْرَأْ عَلَيْهِ فَوَاتِحَ سُورَةِ الْكَهْفِ إِنَّهُ خَارِجٌ خَلَّةً بَيْنَ الشَّامِ وَالْعِرَاقِ فَعَاثٍ يَم۪ينًا وَعَاثٍ شِمَالاً، يَا عِبَادَ اللّٰهِ فَاثْبُتُوا». قُلْنَا يَا رَسُولَ اللّٰهِ وَمَا لُبْثُهُ فِي الْأَرْضِ؟ قَالَ: «أَرْبَعُونَ يَوْمًا: يَوْمٌ كَسَنَةٍ وَيَوْمٌ كَشَهْرٍ وَيوْمٌ كَجُمُعَةٍ وَسَائِرُ أَيَّامِهِ كَأَيَّامِكُمْ». قُلْنَا: يَا رَسُولَ اللّٰهِ فَذٰلِكَ الْيَوْمُ الَّذ۪ي كَسَنَةٍ أَتَكْف۪ينَا فِيهِ صَلَاةُ يَوْمٍ؟ قَالَ: «لَا، اُقْدُرُوا لَهُ قَدْرَهُ». قُلْنَا: يَا رَسُولَ اللّٰهِ وَمَا إِسْرَاعُهُ فِي الْأَرْضِ؟ قَالَ: «كَالْغَيْثِ اسْتَدْبَرَتْهُ الرّ۪يحُ فَيَأْتِي عَلَى الْقَوْمِ فَيَدْعُوهُمْ فَيُؤْمِنُونَ بِهِ وَيَسْتَج۪يبُونَ لَهُ فَيَأْمُرُ السَّمَاءَ فَتُمْطِرُ وَالْأَرْضَ فَتُنْبِتُ فَتَرُوحُ عَلَيْهمْ سَارِحَتُهُم أَطْوَلَ مَا كَانَتْ ذُرًى وَأَسْبَغَهُ ضُرُوعًا وَأَمَدَّهُ خَوَاصِرَ ثُمَّ يَأْتِي الْقَوْمَ فَيَدْعُوهُمْ فَيَرُدُّونَ عَلَيْهِ قَوْلَهُ فَيَنْصَرِفُ عَنْهُمْ فَيُصْبِحُونَ مُمْحِل۪ينَ لَيْسَ بِأَيْدِيهِمْ شَيْءٌ مِنْ أَمْوَالِهِمْ وَيَمُرُّ بِالْخَرِبَةِ فَيَقُولُ لَهَا: أَخْرِج۪ي كُنُوزَكِ فَتَتْبَعُهُ كُنُوزُهَا كَيَعَاس۪يبِ النَّحْلِ، ثُمَّ يَدْعُو رَجُلًا مُمْتَلِئًا شَبَابًا فَيَضْرِبُهُ بِالسَّيْفِ فَيَقْطَعُهُ، جَزْلَتَيْنِ رَمْيَةَ الْغَرَضِ ثُمَّ يَدْعُوهُ فَيُقْبِلُ وَيَتَهَلَّلُ وَجْهُهُ يَضْحَكُ. فَبَيْنَمَا هُوَ كَذٰلِكَ إِذْ بَعَثَ اللّٰهُ تَعَالَى الْمَس۪يحَ ابْنَ مَرْيَمَ  فَيَنْزِلُ عِنْد الْمَنَارَةِ الْبَيْضآءِ شَرْقِيَّ دِمَشْقَ بَيْنَ مَهْرُودَتَيْنِ وَاضِعًا كَفَّيْهِ عَلٰى أَجْنِحَةِ مَلَكَيْنِ، إِذَا طَأْطَأَ رَأْسَهُ قَطَرَ وَإِذَا رَفَعَهُ تَحَدَّرَ مِنْهُ جُمَانٌ كَاللُّؤْلُؤِ، فَلَا يَحِلُّ لِكَافِرٍ يَجِدُ ر۪يحَ نَفَسِهِ إِلَّا مَاتَ، وَنَفَسُهُ يَنْتَه۪ي إِلٰى حَيْثُ يَنْتَه۪ي طَرْفُهُ فَيَطْلُبُهُ حَتّٰى يُدْرِكَهُ بِبَابِ لُدٍّ فَيَقْتُلَهُ. ثُمَّ يَأْت۪ي ع۪يسٰى u قَوْمًا قَدْ عَصَمَهُمُ اللّٰهُ مِنْهُ فيَمْسَحُ عَنْ وُجُوهِهِمْ وَيُحَدِّثُهُمْ بِدَرَجَاتِهِمْ فِي الْجَنَّةِ. فَبَيْنَمَا هُوَ كَذٰلِكَ إِذْ أَوْحٰى اللّٰهُ تَعَالٰى إِلٰى ع۪يسٰى أَنّ۪ي قَدْ أَخرَجْتُ عِبَادًا ليِ لَا يَدَانِ لِأَحَدٍ بِقِتَالِهِمْ فَحَرِّزْ عِبَاد۪ي إِلَى الطُّورِ وَيَبْعَثُ اللّٰهُ يَأْجُوجَ وَمَأْجُوجَ وَهُمْ مِنْ كُلِّ حَدَبٍ يَنْسِلُونَ فَيَمُرُّ أَوَائِلُهُمْ عَلٰى بُحَيْرَةِ طَبَرِيَّةَ فَيَشْرَبُونَ مَا فِيهَا وَيَمُرُّ آخِرُهُمْ فَيَقُولُونَ: لَقَدْ كَانَ بِهٰذِهِ مَرَّةً مَاءٌ. وَيُحْصَرُ نَبِيُّ اللّٰهِ ع۪يسٰى  وَأَصْحَابُهُ حَتّٰى يَكُونَ رَأْسُ الثَّوْرِ لِأَحَدِهِمْ خَيْرًا مِنْ مِائَةِ د۪ينَارٍ لِأَحَدِكُمُ الْيَوْمَ فَيَرْغَبُ نَبِيُّ اللّٰهِ عِيسٰى  وَأَصْحَابُهُ  إِلَى اللّٰهِ تَعَالٰى فَيُرْسِلُ اللّٰهُ تَعَالٰى عَلَيْهِمُ النُّغَفَ ف۪ي رِقَابِهِمْ فَيُصْبِحُونَ فَرْسٰى كَمَوْتِ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ، ثُمَّ يَهْبِطُ نَبِيُّ اللّٰهِ ع۪يسٰى  وَأَصْحَابُهُ  إِلَى الْأَرْضِ فَلَا يَجِدُونَ فِي الْأَرْضِ مَوْضِعَ شِبْرٍ إِلَّا مَلَأَهُ زَهَمُهُمْ وَنَتَنُهُمْ فَيَرْغَبُ نَبِيُّ اللّٰهِ ع۪يسٰى  وَأَصْحَابُهُ  إِلَى اللّٰهِ تَعَالٰى فَيُرْسِلُ اللّٰهُ تَعَالٰى طَيْرًا كَأَعْنَاقِ الْبُخْتِ فَتَحْمِلُهُمْ فَتَطْرَحُهُمْ حَيْتُ شَآءَ اللّٰهُ ثُمَّ يُرْسِلُ اللّٰهُ مَطَرًا لَا يَكِنُّ مِنْهُ بَيْتُ مَدَرٍ وَلَا وَبَرٍ فَيَغْسِلُ الْأَرْضَ حَتّٰى يَتْرُكَهَا كَالزَّلَقَةِ. ثُمَّ يُقَالُ لِلْأَرْضِ: أَنْبِتِي ثَمَرَتَكِ وَرُدّ۪ي بَرَكَتَكِ فَيَوْمَئِذٍ تَأْكُلُ الْعِصَابَةُ مِنَ الرُّمَّانَةِ وَيَسْتَظِلُّونَ بِقِحْفِهَا وَيُبَارَكُ فِي الرِّسْلِ حَتّٰى إنَّ اللِّقْحَةَ مِنَ الْإِبِلِ لَتَكْفِي الْفِئَامَ مِنَ النَّاسِ وَاللِّقْحَةَ مِنَ الْبَقَرِ لَتَكْفِي الْقَب۪يلَةَ مِنَ النَّاسِ وَاللِّقْحَةَ مِنَ الْغَنَمِ لَتَكْفِي الْفَخِذَ مِنَ النَّاسِ. فَبَيْنَمَا هُمْ كَذٰلِكَ إذْ بَعَثَ اللّٰهُ تَعَالٰى ر۪يحًا طَيِّبَةً فَتَأْخُذُهُمْ تَحْتَ آبَاطِهِمْ فَتَقْبِضُ رُوحَ كُلِّ مُؤْمِنٍ وَكُلِّ مُسْلِمٍ وَيَبْقٰى شِرَارُ النَّاسِ يَتَهَارَجُونَ فِيهَا تَهَارُجَ الْحُمُرِ فَعَلَيْهِمْ تَقُومُ السَّاعَةُ»

Nəvvas ibn Səman (r.a.) nəql edir:  “Bir gün səhər Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) Dəccal haqqında təfərrüatlı bəhs etdi. Bəzən səsini yavaşıdaraq onun çirkin xislətini nə­­zərə çatdırır, bəzən də ucadan danışaraq onun şəxsi-mənəvisinin təxribatının böyüklüyünə diqqəti çəkməyə çalışırdı. Biz Dəccalı o qədər yaxınlıqda hiss etdik, elə sandıq, Mədinə ətrafında xurma bağlarında gizlənib.

Həmin gün təkrar Onun hüzuruna gələndə narahatlığımızı anlayıb:

– Xeyirdir, nə olub? – deyə soruşdu. Biz:

– Ya Rəsulallah! Səhər Dəccaldan danışdın. Onu gah rəzil göstərərək, gah da böyüklüyünü vurğulayaraq elə təsvir etdin ki, biz onun ətrafımızdakı xurma bağlarına qədər gəlib çıxdığını düşündük, – deyə cavab verdik. Bunu eşidən Rəsulullah:

– Mən sizə görə  Dəccaldan deyil, başqa fitnələrdən narahatam. Çünki Dəccal mənim sağlığımda ortaya çıxarsa, onunla döyüşüb iddialarının əsassız olduğunu isbat edər, sizi ehtimal (olunan) zərərlərindən də qoruyaram. Lakin əgər mən aranızdan ayrıldıqdan (vəfat edəndən) sonra zühur etsə, artıq hamı ondan qorunmaq üçün özünü hazırlasın, yetişdirsin. Belə ki, Allah möminləri onun şərindən qorumaqda mənə kömək edəcək və onları bu qorxunc fitnədən hifz edəcək. Dəccala gəldikdə isə o qıvrım saçlı, dombagözlü, (Cahilliyyə dövründə ölən və Huzaa qəbiləsindən olan) Əbdüluzza ibn Qatana oxşayan bir gəncdir. Kim onunla eyni dövrdə yaşasa, “Kəhf” surəsinin ilk on ayəsini oxumağı vərdişə çevirib özünü ondan qorusun! Dəccal Şamla İraq arasında bir yerdə zühur edəcək. Pis əməllərini sağa, sola yayacaqdır. Bütün bunlara baxmayaraq, siz, ey Allahın qulları, din və imanda sabitqədəm olub küfr düşüncəsinin sizi yoldan azdırmasına imkan verməyin!

Biz:

– Ya Rəsulallah! O, Yer üzündə nə qədər qalacaq? – deyə soruşduq. Buyurdu:

– Qırx gün. Ancaq onun bir günü bir il qədər, başqa bir günü bir ay qədər, digər günü də bir həftə qədərdir. Qalan günləri isə adi günlər kimidir. Biz bu səfər dedik:

– Ey Allahın Rəsulu! O bir ilə bərabər gündə bir günlük namaz bəs edərmi?

– Xeyr, siz namaz vaxtlarını ona görə bölər və hesablayarsınız, – buyurdu. Biz sual verməyə davam etdik:

– Ey Allahın Rəsulu! Onun dünyada hərəkət sürəti necədir?

Buyurdu:

– Küləyi geridə qoyan bulud kimi insanların yanından sürətlə keçəcək, ilahlıq iddiası ilə insanları özünə iman etməyə çağıracaq, onlar da onun dəvətini qəbul edəcəklər. Göyə əmr edəcək, yağış yağacaq, yerə əmr edəcək, ot-ağac bitəcək, otlağa göndərdikləri heyvanlar daha gözəgəlimli, kök, yelni südlə dolu geri qayıdacaqlar.

Sonra Dəccal başqa insanların yanına gedəcək, onları da özünə və davasına inanmağa dəvət edəcək. Lakin onlar onun təklifini rədd edəcəklər. Dəccal da çıxıb gedəcək. Lakin ertəsi gün səhər açılanda heyvanları tələf olmuş, suları, otlaqları qurumuş olacaq, əllərində heç nə qalmayacaq. Dəccal yoluna davam edib bir xarabalığa gələrək: “Xəzinələrini üzə çıxart!” – deyə əmr edəcək. Orada yerləşən xəzinə ana arının ardınca gedən arılar kimi Dəccalın dalınca düşəcək.

Daha sonra Dəccal (gücünü göstərmək və ya “ilahlığını” inkar etdiyinə görə cəzalandırmaq üçün) bir gənci yanına çağırıb onu qılıncı ilə iki yerə ayıracaq. Belə ki, vücudunun  parçaları bir ox məsafəsi qədər bir-birindən aralı düşəcək. Sonra həmin gəncin cəsədinə səslənəcək və cəsəd canlanaraq gülər üz və parlaq sima ilə ona tərəf gələcək. Bu vaxt Uca Allah Məsih ibn Məryəmi (ə.s.) göndərəcək. Həzrəti Məsih əynində rənglənmiş iki libas, əllərini iki mələyin qanadlarının üstünə qoyaraq Dəməşqin şərqindəki Ağ minarənin yanına düşəcək. O, başını aşağı əyəndə saçlarından su damcıları axacaq, qaldıranda isə inciyə bənzər gümüş dənələr yerə töküləcək. Nəfəsinin rayihəsini bir kafir iyləsə, dərhal ölər. Nəfəsi nəzərinin gəzdiyi hər yerə çatacaq. Sonra Məsih Dəccalın dalınca gedəcək, onu (Qüds yaxınlığında) Babuludda tutub öldürəcək. Sonra Allahın Dəccalın fitnələrindən qoruduğu bəzi adamların yanına gələcək və əlini onların üzünə çəkərək təhlükənin sovuşduğunu çatdıracaq. Onlara Cənnətdəki yüksək dərəcələrindən danışacaq. Elə bu əsnada Uca Allah Həzrəti İsaya (ə.s.) vəhy göndərərək: “Heç kimin döyüşməyə cəsarət etmədiyi güclü qullar yaratdım, buna görə də digər qullarımı toplayıb onları təhlükəsiz bölgə olan Tura tərəf apar,” – fərman edəcək.

Uca Allah Yəcuc və Məcucu göndərəcək. Onlar hər təpədən axın etməyə başlayacaq, onların öncülləri (Ölü dəniz yaxınlığında) Təbəriyyə gölünə gəlib bütün suyu içəcəklər. Onların ardınca gələnlər oradan keçərkən: “Bir vaxtlar burada, həqiqətən, su olub,” – deyəcəklər. İsa (ə.s.) və tərəfdarları Tur dağında mühasirədə qalacaqlar. Onlar üçün öküz başının (kəlləsinin) qiyməti sizin bugünkü pulunuzla yüz qızıldan baha olacaq (qiymətlər ifrat dərəcədə bahalaşacaq). Həzrəti İsa (ə.s.) və möminlər bu bəladan qurtulmaq üçün Allaha üz tutub yalvarmağa başlayacaqlar. Uca Allah onların dualarını qəbul edib Yəcuc və Məcucun boynunun arxasına xırda qurdlar salacaq və bu yolla  Allah onların kökünü bir anda kəsəcək. Bundan sonra İsa (ə.s.) ilə möminlər Tur dağından enəcəklər. Yəcuc və Məcucun qoxumuş cəsədləri olmayan bircə qarış da yer tapmayacaqlar. İsa (ə.s.) və dostları Allaha yalvarıb onları bu bəladan da qurtarmasını diləyəcəklər.

Onların səmimi dualarını qəbul edən Uca Allah iri boyunu və maili  hörgücləri ilə məşhur olan Xorasan dəvələrinin boyunlarına bənzər iri quşlar göndərəcək; bu quşlar onların qoxumuş cəsədlərini götürüb Uca Allahın buyurduğu istiqamətə aparıb atacaqlar.  Sonra da Uca Allah göydən heç bir taxta evin, çadır və ya otağın tab gətirə bilməyəcəyi yağış göndərəcək, bu yağış Yer üzünü güzgü kimi tərtəmiz edəcək. Daha sonra Yerə: “Meyvəni yetişdir, bərəkətini geri qaytar!” – deyə əmr ediləcək. Məhz bu vaxt  həmin insanlar bircə narla doyacaq, qabığı altında da kölgələnəcək.

Otlağa göndərilən heyvanların südü də bərəkətlənəcək. Doğumu yaxınlaşan bir dəvənin südü böyük bir topluluğu, bir inəyin südü bir qəbiləni, bir qoyunun südü də bir qəbilə qolunu doyduracaq. İnsanlar belə xoşbəxt yaşayarkən Uca Allah xəfif bir külək göndərəcək. Bu külək bütün möminlərin və müsəlmanların ruhunu alacaq. Onlar köçüb getdikdən sonra dünyada ən şərli insanlar qalacaq və eşşəklər kimi heç kimə əhəmiyyət vermədən bir-birini təpib hamının gözü qabağında cinsi münasibətdə olacaqlar. Elə Qiyamət də bunlar kimi pozulmuş insanlar ucbatından qopacaq”. [Müslim, Fitən 110]

عَنْ رِبْعِيِّ بْنِ حِرَاشٍ قَالَ: اِنْطَلَقْتُ مَعَ أَب۪ي مَسْعُودٍ الْأَنْصَارِيِّ إِلٰى حُذَيْفَةَ بْنِ الْيَمَانِ y فَقَالَ لَهُ أَبُو مَسْعُودٍ حَدِّثْنِي مَا سَمِعْتَ مِنْ رَسُولِ اللّٰهِ  فِي الدَّجَّالِ قَالَ: «إنَّ الدَّجَّالَ يَخْرُجُ وَإنَّ مَعَهُ مَاءً وَنَارًا، فَأَمَّا الَّذ۪ي يَرَاهُ النَّاسُ مَاءً فَنَارٌ تُحْرِقُ، وَأَمَّا الَّذ۪ي يَرَاهُ النَّاسُ نَارًا فَمَاءٌ بَارِدٌ عَذْبٌ، فَمَنْ أَدْرَكَهُ مِنْكُمْ فَلْيَقَعْ فِي الَّذ۪ي يَرَاهُ نَارًا فَإِنَّهُ مَاءٌ عَذْبٌ طَيِّبٌ»

فَقَالَ أبُو مَسْعُودٍ: وَأَنَا قَدْ سَمِعْتُهُ.

Ribi ibn Hirəş nəql edir:

“Əbu Məsud əl-Ənsari ilə birlikdə Huzeyfə ibn Yəmənin yanına getdim. Əbu Məsud ondan: “Allah Rəsulundan (s.ə.s.) Dəccal haqqında eşitdiklərini danışa bilərsən?” – deyə xahiş etdi. Huzeyfə də: “Allah Rəsulu (s.ə.s.) onun haqqında belə buyurmuşdur,” –  deyə danışmağa başladı: “O, Qiyamətə yaxın bir vaxtda yanında bir su və bir də alov kimi görünən iki şeylə zühur edəcək. İnsanların su kimi gördüyü şey su deyil, yandırıcı oddur, alov kimi görünən şey də, əslində, soyuq və şirin sudur. Kim Dəccalla eyni vaxtda yaşayarsa, alov kimi görünəni seçsin, çünki o, əslində, şirin, içməli bərraq sudur.

Hz. Huzeyfə bu hədisi rəvayət edəndə onu dinləyən Əbu Məsud dedi: “Bunu mən də şəxsən Rəsulundan (s.ə.s.)  eşitmişdim”. [Buxari, Fitən 26; Müslim, Fitən 105]

İzah: Hədisdən görünür ki, Dəccal yüksək inandırma qabiliyyəti, hoqqabaz, ekstrasens və maqnetizm kimi qeyri-adi şeyəri bacaran bir şəxsdir. Ancaq burada möminlərə önəmli bir xəbərdarlıq da edilir. O da eyni ilə Dəccalın babalarından biri olan Nəmrudun Həzrəti İbrahimi yandırmaq üçün od – tonqal  hazırlatması və nəticə etibarilə həmin tonqalın zərəsiz olub bir gölə dönməsi hə­qiqətidir. Başlanğıc və dövr etibarı ilə möminlərə ağır məşəqqətlər, ağır müsibətlər yaşatsa da, Haqq yolunda gedilən tikanlı yollar bir gün mütləq Cənnət bağçalarına çıxacaqdır. Əksinə, cazibədarlığı və göz qamaşdırıcılığı ilə insanları özünə cəlb edən yalançı gözəlliklər və onların nəfis yolu nəticə  etibarilə insanı Cəhənnəmin dibinə yuvarlayan illuziyalardır.

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ: «وَالَّذ۪ي نَفْس۪ي بِيَدِهِ لَا تَذْهَبُ الدُّنْيَا حَتّٰى يَمُرَّ الرَّجُلُ بِالْقَبْرِ فَيَتَمَرَّغَ عَلَيْهِ وَيَقُولُ: يَالَيْتَنِي مَكَانَ صَاحِبِ هٰذَا الْقَبْرِ وَلَيْسَ بِهِ الدّ۪ينُ وَمَا بِهِ إِلَّا الْبَلَاءُ»

Əbu Hureyrə (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql edir:

“Canım qüdrət əlində olan Allaha and olsun ki, bir insan bir qəbir yanından keçərkən onu qucaqlayıb “kaş burada yatan mən olaydım” deməyincə dünya həyatı sona çatmayacaq (Qiyamət qopmayacaq). Ona bu sözləri dedirdən dindarlığı (tezliklə axirətə köçüb Rəbbinə qovuşma arzusu) deyil, üstünə dalğa-dalğa gələn fəlakətlər və müsibətlər olacaq”. [Buxari, Fitən 22; Müslim, Fitən 54]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ: «لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتّٰى يَحْسِرَ الْفُرَاتُ عَنْ جَبَلٍ مِنْ ذَهَبٍ يُقْتَتَلُ عَلَيْهِ، فَيُقْتَلُ مِنْ كُلِّ مِائَةٍ تِسْعَةٌ وَتِسْعُونَ فَيَقُولُ كُلُّ رَجُلٍ مِنْهُمْ لَعَلّ۪ي أَنْ أَكُونَ أَنَا أَنْجُو»

Əbu Hureyrənin (r.a.) bəyan etdiyinə görə, Allah Rəsulu (s.ə.s.) belə buyurmuşdur:

“Fəratın suyu çəkilib qızıldan bir dağ meydana çıxacaq və bu xəzinəyə sahib olmaq uğrunda müharibələr baş verəcək. Hər kəs: “Mən bu fəlakətdən sağ-salamat qurtulacağam,” – deyə ümid etsə də, yüz adamın doxsan doqquzu canından olacaq. Elə Qiyamət də ancaq bunlardan sonra qopacaqdır”. [Buxari, Fitən 24; Müslim, Fitən 29]

İzah: Hədisdə bu mənalar nəzərdə tutula bilər: Fərat çayının suyunun qızıl qədər qiymətli olması ehtimalı. Yəni ola bilsin ki, tikiləcək su anbarlarından əldə edilən gəlirlərə də “qızıl” sözü ilə işarə olunmuşdur. Fəratın suyu tamamilə çəkilərək altından zəngin qızıl və neft yataqlarının aşkar olunması ehtimalına da işarə ola bilər. Eyni zamanda, torpaq çökmələri nəticəsində belə bir mədənin üzə çıxması da mümkündür, lakin doğrusunu Allah bilir.

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّٰهِ  يَقُولُ: «يَتْرُكُونَ الْمَد۪ينَةَ عَلٰى خَيْرِ مَا كَانَتْ لَا يَغْشَاهَا إِلَّا الْعَوَاف۪ي- يُر۪يدُ عَوَافِيَ السِّبَاعِ وَالطَّيْرِ- وَآخِرُ مَنْ يُحْشَرُ رَاعِيَانِ مِنْ مُزَيْنَةَ يُر۪يدَانِ الْمَد۪ينَةَ يَنْعِقَانِ بِغَنَمِهِمَا فَيَجِدَانِهَا وُحُوشًا حَتّٰى إِذَا بَلَغَا ثَنِيَّةَ الْوَدَاعِ خَرَّا عَلٰى وُجُوهِهِمَا»

Əbu Hureyrə (r.a.) Allah Rəsulunun (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql edir:

“Bir vaxt gələcək ki, gələcək nəsillər bu gözəl Mədinəni sahibsiz qoyub tərk edəcəklər. Orada ruzisini axtaran vəhşi heyvanlar və quşlardan başqa bir canlı olmayacaq. Mədinəyə ən sonuncu gələnlər qoyunlarını haylaya-haylaya irəliləyən Muzeynə qəbiləsindən iki çoban olacaq. Onlar da Mədinəni kimsəsiz, dəhşətli halda görəcəklər və Vəda təpəsinə çatanda da üzüstə yıxılıb öləcəklər”. [Buxari, Fədailül-Mədinə 5; Müslim, Həcc 498]

 عَنْ مِرْدَاسٍ الْأَسْلَمِيِّ  قَالَ قَالَ النَّبِيُّ: «يَذْهَبُ الصَّالِحُونَ الْأَوَّلَ فَالْأَوَّلَ وَيَبْقٰى حُثَالَةٌ كَحُثَالَةِ الشَّع۪يرِ أَوِ التَّمْرِ، لَا يُبَالِيهِمُ اللّٰهُ بَالَةً»

 Mirdəs əl-Əsləmi (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.)  belə buyurduğunu nəql edir:

“Bu ümmətin əməli-saleh bəndələri (Qiyamətə yaxın) bir-bir Allahın dərgahına köçəcəklər. Onlar köçüb getdikdən sonra dünyada arpa və ya xurma qalıqları kimi dəyərsiz və cahil insanlar qalacaq. Allah da belə insanlara heç bir vəchlə qiymət verməyəcəkdir”.

[Buxari, Riqaq 9]

 عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ رَافِعٍ الزُّرَقِيِّ  قَالَ: جَاءَ جِبْر۪يلُ إِلَى النَّبِيِّ  قَالَ: مَا تَعُدُّونَ أَهْلَ بَدْرٍ ف۪يكُمْ؟ قَالَ: «مِنْ أَفْضَلِ الْمُسْلِم۪ينَ» أَوْ كَلِمَةً نَحْوَهَا قَالَ: «وَكَذٰلِكَ مَنْ شَهِدَ بَدْرًا مِنَ الْمَلَائِكَةِ»

Rifa ibn Rafi əz-Zuraqi (r.a.) nəql edir:

“Cəbrail (ə.s.) Allah Rəsulunun yanına gəlib: “Bədr döyüşündə iştirak edənlər haqqında qənaətiniz necədir?” – deyə soruşmuşdu. Peyğəmbərimiz (s.ə.s): “Onları ən fəzilətli müsəlmanlar hesab edirik,” –buyurmuşdu. Cəbrail (ə.s.) da belə qarşılıq vermişdi: “Biz də Bədrdə iştirak edən mələklərə ən fəzilətlilərimiz kimi etibar edirik”. [Buxari, Məğazi 11]

 عَنْ أَب۪ي ثَعْلَبَةَ الْخُشَنِيِّ جُرْثُومِ بْنِ نَاشِرٍ عَنْ رَسُولِ اللّٰهِ  قَالَ: إِنَّ اللّٰهَ تَعَالٰى فَرَضَ فَرَائِضَ فَلَا تُضَيِّعُوهَا، وَحَدَّ حُدُودًا فَلَا تَعْتَدُوهَا، وَحَرَّمَ أَشْيَاءَ فَلَا تَنْتَهِكُوهَا، وَسَكَتَ عَنْ أَشْياءَ رَحْمَةً لَكُمْ غَيْرَ نِسْيَانٍ

فَلَا تَبْحَثُوا عَنْهَا»

Əbu Sələbə əl-Xuşəni Cursum ibn Naşir (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql etmişdir:

“Uca Allah bəzi əməlləri fərz buyurdu; bu mövzuda əsla səhlənkarlıq etməyin. Bəzi əməlləri qadağan edib işlənildiyi halda onlara cəzalar müəyyən etdi; o qadağaları pozmaqdan çəkinin. Bəzi şeyləri isə haram etdi, o haramları işləməkdən uzaq olun. Bəzi məsələlərdə də – unutduğu üçün deyil – sizə mərhəmət etdiyi üçün sükut buyurdu, onları da araşdırıb sorğu-sual etməkdən çəkinin”. [Darakutni, əs-Sünən 4/184; Hakim, əl-Mustədrək 4/115]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ  أَنَّ النَّبِيَّ  قَالَ: «لَا يُلْدَغُ الْمُؤْمِنُ مِنْ جُحْرٍ مَرَّتَيْنِ»

Əbu Hureyrə (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.)  belə buyurduğunu bəyan etmişdir:

“Mömin bir dəlikdən iki dəfə sancılmaz, dişlənilməz (eyni xətanı təkrar etməz)”. [Buxari, Ədəb 83; Müslim, Zühd 63]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ: «ثَلَاثَةٌ لَا يُكَلِّمُهُمُ اللّٰهُ يَوْمَ الْقِيَامةِ وَلَا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَل۪يمٌ: رَجُلٌ عَلٰى فَضْلِ مَاءٍ بِالْفَلَاةِ يَمْنَعُهُ مِنِ ابْنِ السَّب۪يلِ، وَرَجُلٌ بَايَعَ رَجُلاً سِلْعَةً بَعْدَ الْعَصْرِ فَحَلَفَ بِاللّٰهِ لَأَخَذَهَا بِكَذَا وَكَذَا فَصَدَّقَهُ وَهُوَ عَلٰى غَيْرِ ذٰلِكَ، وَرَجُلٌ بَايَعَ إمَامًا لَا يُبَايِعُهُ إِلَّا لِدُنْيَا فَإنْ أَعْطَاهُ مِنْهَا وَفٰى وَإِنْ لَمْ يُعْطِهِ مِنْهَا لَمْ يَفِ»

Əbu Hureyrənin (r.a.) nəql etdiyinə görə, Allah Rəsulu (s.ə.s.) belə buyurmuşdur:

“Üç zümrə vardır ki, Qiyamət günü Allah onlarla danışmayacaq, onlara mərhəmət nəzəri ilə baxmayacaq və onlardan razı qalmayacaq. Bundan başqa, onlara olduqca ağır cəza veriləcək. (O adamlardan) biri, susuz ərazidə ehtiyacından artıq suyu ola-ola onu yolçulardan əsirgəyən; digəri, qəflət vaxtı sayılan günün axırında malını satmaq üçün bazara çıxaran və alıcıya bilə-bilə yalan danışaraq “vallah, onu bu qiymətə almışdım” deyən və alıcını aldadan; o biri isə dünya mənfəətini əldə etmək ümidi ilə bir dövlət başçısına itaət edib onu dəstəkləyəcəyinə söz verən və mənfəəti olanda mükəlləfiyyətlərini yerinə yetirən, mənfəəti kəsiləndə sözündən dönüb mükəlləfiyyətlərini yerinə yetirməyəndir”. [Buxari, Şəhadət 22, Əhkam 48; Müslim, İman 171]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ  قَالَ بَيْنَمَا النَّبِيُّ  فِي مَجْلِسٍ يُحَدِّثُ الْقَوْمَ جَاءَهُ أَعْرَابِيٌّ فَقَالَ: مَتٰى السَّاعَةُ؟ فَمَضٰى رَسُولُ اللّٰهِ  يُحَدِّثُ، فَقَالَ بَعْضُ الْقَوْمِ سَمِعَ مَا قَالَ، فَكَرِهَ مَا قَالَ، وَقَالَ بَعْضُهُمْ بَلْ لَمْ يَسْمَعْ، حَتّٰى إذَا قَضٰى حَد۪يثَهُ قَالَ: «أَيْنَ السَّائِلُ عَنِ السَّاعَةِ؟» قَالَ: هَا أَنَا يَا رَسُولَ اللّٰهِ، قَالَ: «إِذَا ضُيِّعَتِ الْأَمَانَةُ فَانْتَظِرِ السَّاعَةَ» قَالَ: كَيْفَ إِضَاعَتُهَا؟ قَالَ: إِذَا وُسِّدَ الْأَمْرُ إِلٰى غَيْرِ أَهْلِهِ فَانْتَظِرِ السَّاعَةَ»

Əbu Hureyrə (r.a.) nəql edir:

“Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) bir yerdə insanlara bəzi məsələlər haqda danışırdı ki, bir bədəvi gələrək: “Qiyamət nə vaxt qopacaq?” – deyə sual verdi. Allah Rəsulu (s.ə.s.) (sual verilməsinə baxmayaraq) söhbətinə davam etdi. Bundan sonra bəzi səhabələr: “Peyğəmbərimiz bədəvinin sualını eşitdi, amma sual xoşuna gəlmədiyi üçün cavab vermədi,” – deyə fikirləşməyə başladı. Bəziləri də: “Əksinə, sualı eşitmədi,” – dedilər. Allah Rəsulu (s.ə.s.) söhbətini tamamladıqdan sonra: “Qiyamət haqqında sual verən adam haradadır?” – buyurdu. Həmin adam: “Buradayam, ya Rəsulallah,” – dedi. Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) də: “Əmanət hədər ediləndə qiyaməti gözləyin,” – buyurdu. Həmin adam: “Ya Rəsulallah, əmanət necə hədər edilir?” – deyə soruşdu. O  (s.ə.s.): “İş bilməyənə həvalə edildikdə (əmanət hədər edilmişdir və), demək, Qiyamət yaxındır,” – buyurdu. [Buxari, Elm 2, Riqaq 35]

 عَنْ أَب۪ي مَسْعُودٍ الْأَنْصَارِيِّ  قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ: «إِنَّ مِمَّا أَدْرَكَ النَّاسُ مِنْ كَلَامِ النُّبُوَّةِ الْأُولٰى: إِذَا لَمْ تَسْتَحِ فَاصْنَعْ مَا شِئْتَ»

Əbu Məsud əl-Ənsari (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql edir:

“İnsanlığın ilk peyğəmbərlərindən etibarən (heç bir dəyişikliyə məruz qalmayan uca  həqiqət kimi) idrak etdiyi sözlərdən biri də: “Həyasız olandan sonra istədiyini elə” kəlamıdır”. [Buxari, Ədəb 78]

 عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ  قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ: «أَوَّلُ مَا يُقْضٰى بَيْنَ النَّاسِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي الدِّمَاءِ»

İbn Məsud (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyurduğunu rəvayət etmişdir:

“Qiyamət günü insanlar arasında ilk hökm qan davaları haqqında veriləcək”. [Buxari, Diyat 1; Müslim, Qasamə 28]

 عَنْ عَائِشَةَ  قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ: «خُلِقَتِ الْمَلَائِكَةُ مِنْ نُورٍ وَخُلِقَ الْجَانُّ مِنْ مَارِجٍ مِنْ نَارٍ وَخُلِقَ آدَمُ مِمَّا وُصِفَ لَكُمْ»

Həzrəti Aişənin (r.anhə) nəql etdiyinə görə, Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) belə buyurmuşdur:

“Mələklər nurdan, cinlər tüstüsüz xalis oddan, insanlar da Quranda bildiriləndən (yəni torpaqdan) yaradılmışdır”. [Müslim, Zühd 60]

 عَنْ عَائِشَةَ  قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ : «مَنْ أَحَبَّ لِقَاءَ اللَّهِ أَحَبَّ اللَّهُ لِقَاءَهُ وَمَنْ كَرِهَ لِقَاءَ اللَّهِ كَرِهَ اللَّهُ لِقَاءَهُ » قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ أَكَرَاهِيَةَ الْمَوْتِ؟ فَكُلُّنَا نَكْرَهُ الْمَوْتَ. قَالَ: «لَيْسَ كَذَلِكِ وَلَكِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا بُشِّرَ بِرَحْمَةِ اللَّهِ وَرِضْوَانِهِ وَجَنَّتِهِ أَحَبَّ لِقَاءَ اللَّهِ فَأَحَبَّ اللَّهُ لِقَاءَهُ وَإِنَّ الْكَافِرَ إِذَا بُشِّرَ بِعَذَابِ اللَّهِ وَسَخَطِهِ كَرِهَ لِقَاءَ اللَّهِ وَكَرِهَ اللَّهُ لِقَاءَهُ

Həzrəti Aişə (r.anhə) rəvayət edir:

 “Allah Rəsulu (s.ə.s.): “Allaha qovuşmağı arzu edən adamla Allah da görüşmək istəyir. Ona qovuşmağı istəməyən adamla O da qarşılaşmaq istəmir,” – buyurdu. Bu vaxt mən: “Ya Rəsulallah, demək istəyirsiniz ki, (insan) ölümdən qorxduğuna görə Allahla qovuşmaq istəmir? Halbuki hamımız ölümdən qorxur və çəkinirik,” – dedim. Allah Rəsulu (s.ə.s.): “Xeyr, fikirləşdiyin kimi deyil, – dedi və əlavə etdi, – mömin ölüm (səkərat) anında olarkən Allahın rəhməti, rızası və Cənnəti ilə müjdələnəndə dərhal Rəbbinə qovuşmağı diləyib ona vəd olunan gözəllikləri əldə etmək istəyir. Allah da belə insanla mülaqi olmağı arzu edir. Kafirə gəlincə isə ölüm anında axirətdə qarşılaşacağı əzab, cəza və işgəncələr ona xəbər veriləndə deyilən şeyləri görməmək üçün Rəbbinə qovuşmaq istəmir. Allah-Təala da belə qulla qarşılaşmağı arzu etmir”. [Müslim, Zikr 14-17]

 عَنْ أُمِّ الْمُؤْمِن۪ينَ صَفِيَّةَ بِنْتِ حُيَيٍّ  قَالَتْ: كَانَ النَّبيُّ  مُعْتَكِفًا، فَأَتَيْتُهُ أَزُورُهُ لَيْلاً. فَحَدَّثْتُهُ ثُمَّ قُمْتُ لِأَنْقَلِبَ فَقَامَ مَع۪ي لِيَقْلِبَنِي، فَمَرَّ رَجُلَانِ مِنَ الْأَنْصَارِ  فَلَمَّا رَأَيَا النَّبِيَّ  أَسْرَعَا. فَقَالَ: «عَلٰى رِسْلِكُمَا إِنَّهَا صَفِيَّةُ بِنْتُ حُيَيٍّ» فَقَالَا: سُبْحَانَ اللّٰهِ يَا رَسُولَ اللّٰهِ فَقَالَ: «إِنَّ الشَّيْطَانَ يَجْر۪ي مِنِ ابْنِ آدَمَ مَجْرٰى الدَّمِ، وَإِنّ۪ي خَش۪يتُ أَنْ يَقْذِفَ ف۪ي قُلُوبِكُمَا شَرًّا أَوْ قَالَ شَيْئًا»

Möminlərin anası Safiyyə Binti Huyey (r.anhə) rəvayət edir:

“Allah Rəsulu (s.ə.s.) etikafda idi. Gecənin bir vaxtı onu ziyarət məqsədilə yanına getdim. Bir az oturub danışdıqdan sonra evə qayıtmaq üçün icazə istəyəndə O da məni yola salmaq niyyəti ilə ayağa qalxdı. (Heç bir-iki addım atmamışdıq ki,) iki ənsar yanımızdan keçdi. Peyğəmbərimizi (s.ə.s.) görəndə də tez uzaqlaşdılar. Allah Rəsulu (s.ə.s.) onlara səslənərək: “Tələsməyinizə ehtiyac yoxdur, başqa vaxt necə yeriyirsinizsə, indi də elə yeriyin; baxın, bu mənim zövcəm Safiyyə Binti Huyeydir,” – buyurdu. Onlar: “Subhanallah, ey Allahın Rəsulu (Sənin haqqında necə pis fikirləşə bilərik ki?!)” – dedilər. Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) buyurdu: “Şeytan daim insanın damarlarında gəzir. Buna görə də o, qəlbinizə pis fikir (şübhə) salar deyə narahat oldum”. [Buxari, Etikaf 11, Əhkam 21; Müslim, Salam 23-25]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ  قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ: «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللّٰهَ طَيِّبٌ لَا يَقْبَلُ إِلَّا طَيِّبًا، وَإنَّ اللّٰهَ أَمَرَ الْمُؤْمِن۪ينَ بِمَا أَمَرَ بِهِ الْمُرْسَل۪ينَ، فَقَالَ تَعَالٰى: {يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا} وَقَالَ تَعَالٰى: {يَا أَيُّهَا الَّذ۪ينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ} ثُمَّ ذَكَرَ الرَّجُلَ يُط۪يلُ السَّفَرَ أَشْعَثَ أَغْبَرَ يَمُدُّ يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ: يَارَبِّ يَارَبِّ، وَمَطْعَمُهُ حَرَامٌ وَمَشْرَبُهُ حَرَامٌ وَمَلْبَسُهُ حَرَامٌ وَغُذِيَ بِالْحَرَامِ، فَأَنّٰى يُسْتَجَابُ لِذٰلِكَ»

Əbu Hureyrə (r.a.) Allah Rəsulunun  (s.ə.s.)  belə buyurduğunu bəyan etmişdir:

“Ey insanlar! Allah hər cür nöqsan və qüsurdan pakdır, mü­­nəz­­zəhdir. Buna görə də yalnız təmiz və pak olanı qəbul edir. Allah peyğəmbərlərinə əmr etdiyi şeyi möminlərə də əmr etmişdir. Uca Allah peyğəmbərlərə buyurdu ki, “Siz, ey peyğəmbərlər! Halal və xoş şeylərdən yeyib için, məqbul və gözəl işlər görün” {“Muminun” surəsi, 23/51}. Möminlərə də buyurdu: “Ey iman gətirənlər! Sizə verdiyimiz ruzilərin (təmiz və) halalından yeyin!” {“Bəqərə” surəsi, 2/172}

Sonra Allah Rəsulu (s.ə.s.) uzun yol gəlmiş, saçı-saqqalı bir-bi­­rinə qarışmış, toza-torpağa bulaşmış bir adamın əllərini göyə qaldırıb “Ya Rəbbi! Ya Rəbbi!” deyə dua etməsindən danışdı və buyurdu: “Halbuki onun yediyi haram, içdiyi haram, geyindiyi haram, qidası da haramdır. Belə bir adamın duası necə qəbul edilsin?” [Müslim, Zəkat 65]

 عَنْ عَوْفِ بْنِ مَالِكِ بْنِ الطُّفَيْلِ أَنَّ عَائِشَةَ  حُدِّثَتْ أَنَّ عَبْدَ اللّٰهِ ابْنَ الزَّبَيْرِ   قَالَ ف۪ي بَيْعٍ أَوْ عَطَاءٍ أَعْطَتْهُ عَائِشَةُ : وَاللّٰهِ لَتَنْتَهِيَنَّ عَائِشَةُ أَوْ لَأَحْجُرَنَّ عَلَيْهَا، قَالَتْ: أَهُوَ قَالَ هٰذَا؟ قَالُوا: نَعَمْ، قَالَتْ: هُوَ لِلّٰهِ عَلَيَّ نَذْرٌ أَنْ لَا أُكَلِّمَ ابْنَ الزُّبَيْرِ أَبَدًا فَاسْتَشْفَعَ ابْنُ الزُّبَيْرِ إِلَيْهَا ح۪ينَ طَالَتِ الْهِجْرَةُ. فَقَالَتْ: لَا وَاللّٰهِ لَا أُشَفَّعُ فِيهِ أَبَدًا وَلَا أَتَحَنَّثُ إِلَى نَذْريِ. فَلَمَّا طَالَ ذٰلِكَ عَلٰى ابْنِ الزُّبَيْرِ كَلَّمَ الْمِسْوَرَ بْنَ مَخْرَمَةَ وَعَبْدَ الرَّحْمٰنِ بْنَ الْأَسْوَدِ بْنِ عَبْدِ يَغُوثَ وَقَالَ لَهُمَا: أَنْشُدُكُمَا اللّٰهَ لَمَّا أَدْخَلْتُمَانِي عَلٰى عَائِشَةَ  فَإِنَّهَا لَا يَحِلُّ لَهَا أَنْ تَنْذِرَ قَط۪يعَت۪ي فَأَقْبَلَ بِهِ الْمِسْوَرُ وَعَبْدُ الرَّحْمٰنِ حَتّٰى اسْتَأْذَنَا عَلٰى عَائِشَةَ فَقَالَا: السَّلَامُ عَلَيْكِ وَرَحْمَةُ اللّٰهِ وَبَرَكَاتُهُ، أَنَدْخُلُ؟ قَالَتْ عَائِشَةُ: اُدْخُلُوا. قَالُوا: كُلُّنَا؟ قَالَتْ: نَعَمْ اُدْخُلُوا كُلُّكُمْ وَلَا تَعْلَمُ أَنَّ مَعَهُمَا ابْنَ الزُّبَيْرِ فَلَمَّا دَخَلُوا، دَخَلَ ابْنُ الزُّبيْرِ الْحِجَابَ فَاعْتَنَقَ عَائِشَةَ  وَطَفِقَ يُنَاشِدُهَا وَيَبْك۪ي وَطَفِقَ الْمِسْوَرُ وَعَبْدُ الرَّحْمٰنِ يُنَاشِدَانِهَا إِلَّا كَلَّمَتْهُ وَقبِلَتْ مِنْهُ وَيَقُولَانِ: إِنَّ النَّبِيَّ  نَهٰى عَمَّا قَدْ عَلِمْتِ مِنَ الْهِجْرَةِ. وَلَا يَحِلُّ لِمُسْلِمٍ أَنْ يَهْجُرَ أَخَاهُ فَوْقَ ثَلَاثِ لَيَالٍ. فَلَمَّا أَكْثَرُوا عَلٰى عَائِشَةَ مِنَ التَّذْكِرَةِ وَالتَّحْر۪يجِ طَفِقَتْ تُذَكِّرُهُمَا وَتَبْك۪ي وَتَقُولُ: إِنّ۪ي نَذَرْتُ وَالنَّذْرُ شَد۪يدٌ فَلَمْ يَزَالَا بِهَا حَتّٰى كَلَّمَتِ ابْنَ الزُّبيْرِ وَأَعْتَقَتْ ف۪ي نَذْرِهَا أَرْبَع۪ينَ رَقَبَةً وَكَانَتْ تَذْكُرُ نَذْرَهَا بَعْدَ ذٰلِكَ فَتَبْك۪ي حَتّٰى تَبُلَّ دُمُوعُهَا خِمَارَهَا.

Avf  ibn Malik ibn Tufeyl rəvayət edir:

“Həzrəti Aişəyə (r.anhə) bir satış və ya hədiyyə əqdi ilə əlaqədar (bacısı oğlu) Abdullah ibn Zubeyrin “vallah, (xalam) Aişə ya bu işdən əl çəkəcək, ya da mən ona mane olacağam (hüquqlarını məhdudlaşdırmaqla buna imkan verməyəcəyəm)” dediyini xəbər verdilər. O, bu xəbəri verənlərə (əmin olmaq üçün): “Bunu şəxsən dedi?” – deyə soruşdu. Onlar da: “Bəli, belə dedi,” – deyə təsdiq etdilər. Bundan sonra Həzrəti Aişə: “Allaha  əhdim  olsun,  Abdul-lahla heç vaxt danışmayacağam,” – dedi. Bu hadisənin üstündən bir müddət keçdi. Həzrəti Aişənin hələ də barışmaq istəmədiyini görən  Abdullah ibn Zubeyr araya vasitəçilər salaraq xalasından üzr istədi. Lakin Həzrəti Aişə: “Vallah, heç kimin vasitəçiliyini qəbul etməyəcəyəm, əhdimi də pozmayağam,” – dedi. Küsülülük müddəti uzanıb barışıq mümkün olmayanda Abdullah məsələni əl-Misvər ibn Məxrəmə ilə Əbdürrəhman ibn əl-Əsvəd ibn Əbdi Yəğusa açdı və: “Allah xətrinə, məni (xalam) Aişənin yanına aparın ki, onunla görüşüb barışım. Bacısı oğlundan küsüb danışmamağa əhd etməsi caiz deyil,” – dedi. əl-Misvər və Əbdürrəhman onun xahişini yerə salmadılar, birlikdə Həzrəti Aişənin evinə gəldilər və “Əs-səlamu əleyki və rahmətullahi və bərakətuh (Allahın salamı, mərhəməti və bərəkəti sənə olsun), girə bilərik?” – deyə icazə istədilər. Həzrəti Aişə içəridən (salamı alıb): “Buyurun!” – dedi. “Hamımız girə bilərik?” – deyə soruşdular. Bacısı oğlunun da onların yanında olduğunu bilməyən Hz. Aişə: “Bəli, hamınız buyurun,” – dedi. Abdullah da onlarla içəri girdi. Pərdəni qaldırıb Peyğəmbərimizin pak zövcələrinin yaşadığı xüsusi yerə keçdi və xalasının boynuna sarıldı. Onu bağışlamasını və küsülülüyə son qoymasını rica edib ağladı. əl-Misvərlə Əbdürrəhman da: “Allah xatirinə,” – deyə onu bağışlamağı və onunla danışmağı rica etdilər: “Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) də bildiyin kimi, küsməyi qadağan etmişdir. Bir müsəlmanın din qardaşı ilə üç gündən artıq küsülü qalması caiz deyil”. Onlar bağışlamağın böyüklüyü, qohumluq münasibətlərində həssaslıq və bacısı oğlundan küsülü qalmaqla onu nə qədər kədərləndirdiyi haqda o qədər danışdılar ki, nəhayət, Həzrəti Aişə əhdindən söz açmağa başladı. Bu vaxt həm ağlayır, həm də belə deyirdi: “Danışmamaq haqda əhdim var, verilən sözə sadiq olmaq gərəkdir, yoxsa günahkar olaram,” – dedi. əl-Misvər və Əbdürrəhman onu inandırmaq üçün o qədər dil tökdülər ki, axırda Həzrəti Aişə dözə bilməyib bacısı oğlu Abdullahla danışdı. Əhdini pozduğu üçün də (dinə görə bir qul azad etmək kifayət etdiyi halda) vəra düşüncəsi ilə qırx kölə azad etdi. Həzrəti Aişə sonralar bu əhdini tez-tez xatırlayar və o qədər ağlayardı ki, baş örtüyü islanardı”. [Buxari, Ədəb 62]

 عَنْ عَائِشَةَ  قَالَتْ: قَالَ النَّبِيُّ : «مَنْ نَذَرَ أَنْ يُط۪يعَ اللّٰهَ فَلْيُطِعْهُ وَمَنْ نَذَرَ أَنْ يَعْصِيَ اللّٰهَ فَلَا يَعْصِهِ»

Həzrəti Aişə (r.anha)  Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql edir:

“Kim Allaha itaət (vacib bir xeyir və ibadət) məsələsində əhd edərsə, onu yerinə yetirməklə Allaha itaət etsin. Kim günah işləmək haqda Allaha əhd edərsə, bundan vaz keçsin və Allaha üsyan etməsin”. [Buxari, Eyman 28]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ t أنَّ رَسُولَ اللّٰهِ قَالَ: «قَالَ رَجُلٌ لَأَتَصَدَّقَنَّ بِصَدَقَةٍ فَخَرَجَ بِصَدَقَتِهِ فَوَضَعَهَا ف۪ي يَدِ سَارِقٍ فَأَصْبَحُوا يَتَحَدَّثُونَ: تُصُدِّقَ اللَّيْلَةَ عَلٰى سَارِقٍ فَقَالَ: اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ لَأَتَصَدَّقَنَّ بِصَدَقَةٍ فَخَرَجَ بِصَدَقَتِهِ فَوَضَعَهَا ف۪ي يَدِ زَانِيَةٍ فَأَصْبَحُوا يَتَحَدَّثُونَ تُصُدِّقَ اللَّيْلَةَ عَلٰى زَانِيَةٍ فَقَالَ: اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلٰى زانِيَةٍ، لَأَتَصَدَّقَنَّ بِصَدَقَةٍ فَخَرَجَ بِصَدَقَتِهِ فَوَضَعَهَا ف۪ي يَدِ غَنِيٍّ فَأَصْبَحُوا يَتَحَدَّثُونَ: تُصُدِّقَ عَلٰى غَنِيٍّ فَقَالَ: اَللّٰهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلٰى سَارِقٍ وَعَلٰى زَانِيةٍ وَعَلٰى غَنِيٍّ فَأُتِيَ فَق۪يلَ لَهُ: أَمَّا صَدَقَتُكَ عَلٰى سَارِقٍ فَلَعَلَّهُ أَنْ يَسْتَعِفَّ عَنْ سَرِقَتِهِ وَأَمَّا الزَّانِيَةُ فَلَعَلَّهَا تَسْتَعِفُّ عَنْ زِنَاهَا وَأَمَّا الْغَنِيُّ فَلَعلَّهُ أَنْ يَعْتَبِرَ فَيُنْفِقَ مِمَّا آتَاهُ اللّٰهُ»

Əbu Hureyrə (r.a.) Allah Rəsulunun (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql edir:

“Bir vaxtlar (İsrail oğullarından) biri: “Bu gecə bir kasıba mütləq sədəqə verəcəyəm,” – deyə əhd etdi. Hava qaralanda sədəqəni götürüb evdən çıxdı və onu tanımadığı bir nəfərin əlinə qoydu. Səhər camaat arasında xəbər yayıldı ki, dünən gecə bir oğruya sədəqə verilib. Bilmədən oğruya sədəqə verdiyini öyrənən adam: “Allahım, (mən bir kasıba verməyi niyyət etmişdim, Sən onu oğruya nəsib etdin. Sən hər şeyi daha yaxşı bilirsən) Sənə həmd olsun. Mən, həqiqətən, bir möhtac tapıb təkrar sədəqə verəcəyəm,” – dedi. Gecə düşəndə sədəqəni götürərək evdən çıxdı və bu səfər də onu (bilmədən) bir əxlaqsız qadına verdi. Ertəsi səhər xəbər yayıldı ki, axşam bir əxlaqsız qadına sədəqə verilib. Həmin adam: “Allahım! Bu əxlaqsız qadına sədəqə verdiyim üçün Sənə şükürlər olsun. Amma mən möhtac insan tapana qədər sədəqə verəcəyəm,” – dedi. O gecə yenə sədəqəsini götürüb evindən çıxdı və bu dəfə də onu varlı bir adamın əlinə verdi. Ertəsi səhər camaat: “Eşitdiniz, dünən axşam varlı bir adama sədəqə verilib,” – deyə danışmağa başladı. Bunu eşidən həmin adam: “Allahım! Oğruya, əxlaqsız qadına və varlıya sədəqə verməyimi murad etdiyin üçün Sənə həmd olsun!” (İstədiyi insana heç cür sədəqə verə bilməyən və bunun üçün kədərlənən həmin şəxsə) nəhayət, yuxusunda belə deyildi: “Nə bilmək olar, bəlkə də, bir oğruya verdiyin sədəqə onun oğurluqdan əl çəkib dürüst insana çevrilməsinə səbəb olacaq. Bir əxlaqsız qadına verdiyin sədəqə onu pis yoldan qaytarıb namuslu qadın edəcək. Varlı adama verdiyin sədəqə də onun bu davranışdan ibrət götürüb Allahın bəxş etdiyi sərvətdən möhtaclara verməsinə səbəb olacaq”. [Buxari, Zəkat 14; Müslim, Zəkat 78]