“Nəfl” kökündən yaranan nafilə kəlməsi lüğətdə “haqq edilən miqdara və ya paya əlavə olunan, artırılan, artıq” kimi mənalara gəlir; Fiqhdə nafilə, dinin fərz və vacib hökmündə olmayıb, mükəlləfdən yerinə yetirməsini gözlədiyi hər hansı maddi və bədəni ibadətə deyilir.

Ümidvar olmaq, tarix boyunca insanın ruh dünyasını bəsləyən, onu ruhlandıran, motivə edən mənəvi bir güc olaraq bilinir. Damarlarda axan qan bədəni bəsləyib ayaqda tutduğu kimi, ümidvar olmaq da insanın ruh dünyasını o dərəcə də bəsləyir, ona, müxtəlif çətinliklər qarşısında əzimli olmağa və aşmağa güc verir.

Şəhidlik nədir? Həqiqi şəhid, Dünya şəhidi, Axirət şəhidi, Kimlər şəhid sayılır? Səhvən özünü öldürən şəhid sayılırmı?

Hər bir insan bu dünyada xoşbəxt olmaq üçün can atır. İnsanın xoşbəxtliyi də imanda, Allaha bağlılıqda yatır. Allah hər bir şeyə fitrət toxumu yerləşdirib. İnsan fitrətinə də əkilən toxum da ibadət etmək, Allaha qulluq etmək, Onun istədiyi, cızdığı kimi həyata yaşamaqdır.

Möminin meracı sayılan namaz imanın əkiz qardaşı kimidir. Başqa sözlə, imanın əməli şəkli namaz, namazın da nəzəri şəkli imandır.

“Dəli”nin namazı

Rəbbimiz bizi bizdən daha yaxşı tanıyır. Bizə bəxş etdiyi nemətlərə qarşı şükür etməmiz, qul olduğumuzun fərqinə varmamız,  qəflətimizi dağıdıb və qüsurlarımız üçün əfv diləməmiz yaradılış qayəmizdir. İnsan başqa bir şey üçün deyil, Allaha ibadət üçün yaradılmışdır.[1] Buna görə Allah Təala günün iyirmi dörd saatının hamısını deyil, müəyyən hissəsini  Ona (Cəllə Cəlaluhu) qulluq üçün ayırmamızı istəmişdir. […]

Sədəqeyi-cariyə davam edən, daim savab qazandıran sədəqə deməkdir. Daim insanlara fayda verən xeyirli işlər də sədəqeyi-cariyədir. Sədəqə və zəkatı insanların ümumi xeyrinə sərf edib daim istifadə olunan şeylərə vəsilə olmaq da sədəqeyi-cariyə sayılır. Sədəqeyi-cariyə yol, körpü, məscid, vəqf (yardım) qurumları və bunlardan ən düzgün və səmərəli şəkildə istifadə edən nəsillər yetişdirmək üçün yataqxanalar, məktəblər və müəssisələr açmaq və s. fəaliyyətlərin hamısını ehtiva edir.

Məşvərət, bir məsələni həll etmək üçün yığışıb danışma, müzakirə etmə, məsləhətləşmə mnasına gəlir. Leksik mənası bir şeyi olduğu yerdən almaq, götürmək və ortaya çıxarıb görünür hala gətirmək” deməkdir.

Varlıq aləmi içərisində insan dua etmək üçün yaradılmışdır. İnsan, yaradılmış hər şeydən fərqlidir. Onun əsas vəzifəsi Allaha qul olmaq, ona ibadət və dua etməkdir.

Bəzən insan fərqində olmadan imanını zədələyəcək, Allahı ittiham edici sözlər söyləyir. Qəzəb anında bu sözlər söylənmişsə belə, qəzəbi soyuyunca insan tövbə etməli, peşman olduğunu etiraf etməlidir. Əks təqdirdə uçurumun kənarında dayandığını iş işdən keçəndən sonra anlayar, o zaman da gec olar.

Qəlb hüzuru, daxili rahatlığı əldə etmək hər bir insanın həyatının qayəsidir. Daxili hüzuru əldə etmək maddi imkanlara sahib olmaq deyildir. Daxili hüzur baqşqalarına faydalı olmaq, sahib olduğu şeylərə qane olmağa bağlıdır. İnsan onu məşğul edən problemlərdən qaçaraq deyil, onları çözərək hüzuru əldə edə bilər.

“Zalımları, ölüm girdabında olduqda, mələklərin də əllərini uzadıb: “Canlarınızı çıxarın! Allaha qarşı nahaq sözlər söylədiyinizə və Onun ayələrinə təkəbbür göstərdiyinizə görə bu gün siz cəzalandırılacaqsınız!”(dediklərini) bircə görəydin.” (Ənam, 6/93)

“Sədəqələr (zəkatlar) Allah tərəfindən bir fərz olaraq ancaq yoxsullara, miskinlərə, zəkat yığan işçilərə, qəlbləri İslama isindiriləcək kimsələrə, azad olmağa çalışan kölələrə, borclulara, Allah yolunda olanlara və yolda qalan yolçulara aiddir. Allah hər şeyi biləndir, hikmət sahibidir.”

Quranı Kərimdə keçən rabbaniyyun rabbani sözünün cəmidir və mənşəyi rabbi sözünə əsaslanır. Rabbi, “Rəbbin ardınca gedən” deməkdir; Rabbani dedikdə, Rabbi tanıyan və ona itaət edən şəxs nəzərdə tutulur.

“Kim israrla daim tövbə edər və onu xarakterinin ayrılmaz parçasına çevirərsə, Allah ona hər sıxıntıdan bir çıxış qapısı, hər kədərdən bir qurtuluş çarəsi göstərər və heç ummadığı yerlərdən ruzi verər”.

Dua “bəndənin bütün varlığı ilə Uca Yaradana üz tutub Ondan bir şey diləməsi” mənasını verən dini termindir.

Bəzən insanlara “oruc tut, namaza başla” deyildikdə, cavab verir ki, “gərək adamın içində ola”. Belə şəxslər, öz günahını, səhvini boynuna götürməkdən qaçır.

Günah insanın daxili aləmində deformasiyaya səbəb olur. Hər bir günah içində küfrə gedən bir yol var. O günah, istiğfarla qısa zamanda təmizlənməsə, qurd deyil, bəlkə kiçik, mənəvi ilan olaraq qəlbi sancar, zəhərləyər.

Bir şəxs istiğfarı dilindən düşürməsə, Allah Təala ona hər çətinlikdən bir çıxış, hər üzüntüdən bir qurtuluş yolu göstərər və ona gözləmədiyi, heç ummadığı yerdən ruzi yetirər.