Peyğəmbərimizin (s.a.s.) peyğəmbərliklə şərəfləndiyi dövrdə “cəmiyyət arasında ən dəyərli “mal” fəsahət və bəlağət idi”. Daha sonralar zəka, söz və bəyan üstünlüyü ilə dünyaya hökm edən bu ədib və istedadlı millət istər “vəhyi-mətluv” olan Quranda, istərsə də bəyan, irşad, xütbə, nitq və təlimat kimi şeylərdə ilahi bəyanın o müqəddəs və nurlu təmsilçisinə həmişə heyranlıq duymuş və Ona ehtiram göstərmişlər. O da daima sözlərini dinlətmiş, qəbul etdirmiş və heç vaxt da tənqidlə rastlaşmamışdır. Əgər Onun söz, bəyan və düşüncələrinə ən kiçik tənqid və ya etiraz olsaydı, bu gün də düşmənçilik edən insanlar bundan yaxşıca faydalanar, şişirdib-böyüdərək, bəzəyib-düzəyərək, hər kəsə və hər tərəfə çatdıraraq bir hay-həşir qoparardılar ki, gəl görəsən. Çünki Onu sarsıtmaq, gözdən salmaq üçün ən çirkin böhtanlaracan hər yolu qanuni sayanlar belə bir fürsəti çox axtarmışdılar, çox gözləmişdilər, amma tapa bilməmişdilər. Halbuki Onun ifadə, bəyan və kəlam gücü haqqında Fironun Həzrət Musa haqqında söylədiyi qədər belə bir şey deyilməmişdi, deyilə bilməmişdi və deyilə bilməzdi də.
Onun “Mənə ədəbi Rəbbim öyrətdi.. həm də çox gözəl öyrətdi!” zirvəsindən yüksələn səsi-sədası dostu da, düşməni də heyrətə gətirir, fövqəlbəşər bəyana təzim etdirirdi.
Əshabi-kiram arasında Həzrət Ləbid, Hansa, Kab, Hassan və İbn Rəvaha kimi yüzlərlə söz ustadı, Həzrət Əbu Bəkir, Ömər, Əli, Müaviyə, Əmr ibn As və İbn Abbas kimi yüzlərlə natiq, yüzlərlə hüquqşünas və yüzlərlə hikmət əhli, demək olar, hər məsələdə Onu ustad, mürşid və rəhbər qəbul etdiyi kimi, gələcək əsrlərdə hədis elminin nəhəng hafiz və şərhçiləri, təfsir elminin dahi alimləri, fiqhin bənzərsiz müctəhidləri, dinin zamana sığmayan mücəddidləri, mənəviyyat iqliminin minlərlə övliya, əsfiya, əbrar və müqərrəbini, kəlam, məntiq, mühakimə və dəqiq elmlərin alimləri, üstəlik yüzlərlə fərqli sahələrin minlərlə elm adamı Onun ümman kimi bəyan cövhərini daima ən feyzli, ən bərəkətli, ən duru, ən doğru qaynaq bilmiş, Ona müraciət etmiş, Ona sığınmış və “aclıqlarını”, “susuzluqlarını” o səmavi süfrədə yatırıb hüzura qovuşmuşlar.
Bəli, Onun sünnəsi dünəndən bu günədək müctəhidlərin ən doğru məxəzi, mərifət səmasında süzənlərin ən güclü qanadı, elm adamlarının ən duru çeşməsi, övliya və əsfiyanın da ən nurlu varidat mənbəyi olmuşdur. Şəriət elmləri, təsəvvüfün müxtəlif yolları, zahiri və batini elmlərin mahiyyəti və xülasəsi daima Onun o nurlu söz cövhərindən fışqırmışdır.
O, varlığın başlanğıcından sonuna, insan oğlunun yaradılışından Cənnət və ya Cəhənnəmə çatmasına, vicdanın rəbbani mərifəti görüb dərk etməsindən o biri dünyada Camalullahı seyr etməsinə, iman və etiqaddan ibadətin ən incə təfərrüatına qədər hər şeyi o qədər mükəmməl izah etmişdir ki, Quran istisna, heç bir bəyan Ona tən ola bilməz.
Allahı zat, sifət və isimləri ilə həm də Ona layiq incəlik və həssaslıqla ciddi müvazinət daxilində, qiyamət və həşrü-nəşri, hesab və Cənnət-Cəhənnəmi ümidlə gurlayan ürpərdicilik və həzzə çevrilən dəhşət içində, mələklər, ruh, cin və şeytanı qeybin əsrarəngizliyi çərçivəsində, imanı, əməli, əməldə ixlası, çəyirdəyin qabiliyyətini, torpağın bitirmə xüsusiyyətini yağışın həyatvericiliyi və baharın əlvan rənglərlə bəzənməsi şəklində elə gözəl təsvir edir ki, insan Onun o möhtəşəm tablolarını seyr edərkən təmiz fitrətli insanların imanla rişələnib kök atdığını, İslamla boy atıb kamilləşdiyini, ixlasla Cənnət əhlinə çevrildiyini sanki öz gözləri ilə görür.
O, namazı oturub-duran, insana dost və yoldaş olan, onu tənha qoymayan və yollarını işıqlandıran, dəstəmazı can olub, qan olub insanın damarlarında gəzib-dolaşan, çaytək qapısı ağzından axan, axdıqca hər cür hisi-pası yuyub aparan, əzan, iqaməni sərv ağacları kimi boy atıb yüksələn, səsi-sədası ilə şeytanları vahiməyə salan və nəfis ətrə dönüb namaz yolçularının ruhuna hopan, zəkat, sədəqəni bir-birinə yadlaşmış kütlələr arasında körpü olan, onları doğmalaşdıran, möhkəm bir lehim kimi parçaları birləşdirən, orucu qalxantək sahibini qoruyan, onun Cənnətə girməsinə kömək etmək üçün Cənnət qalalarında sirli bir qapıya çevrilən və saqi kimi əlində qədəh kövsər təqdim edən, həcci bir dərzitək sökükləri yamayan, bir qəssal kimi ləkələri yuyan və ümumi məşvərət məclisi kimi bütün inananları bir yerə yığan, cihadı bir fədai kimi sinəsini gərib Cəhənnəmin yollarını bağlayan, bir təşrifatçı kimi Cənnət yollarını açıb insanlara “Buyur!” deyən və şəfqətli ata kimi inad edənlərn əl qolunu bağlayıb firdövslərə (cənnətə) sürüyən, zikri, duanı naqilsiz telefon kimi Yaradanla yaradılmışı görüşdürən, danışdıran, əmri-bil-məruf, nəhyi-anil-münkəri bir yol polisi, bir qapıçı kimi, yolların başında, qapıların qabağında dayanıb yoldan keçib-keçməmə, qapıdan içəri girib-girməmə işlərinə baxan, silei-rəhmi bir ana kimi qollarını açıb gözləyən, insanlarla çarpışan, onları mühakimə edən, vədlər verən, yoldan azmasınlar deyə onlara xəbərdarlıq edən, yaxasından tutub silkələyən canlı motiv kimi təsvir edir və dinləyənləri ovsunlayırdı.
Bəli, Onun bütün bu məsələləri bir naxış kimi təsvir etməsi, təsvirdə istifadə etdiyi vəsaitin xüsusiyyətləri, bəyanındakı hərəkət, işarə, təsvir və musiqi gücü, bütün ədəbi sənətlərdən asanlıqla və yerli-yerində istifadə etməsi xülasə, bunların hər biri xüsusi araşdırma tələb edir.