Qədr gecəsi “Gecələrin şahı” adlandırılmışdır və mübarək gecələrin ən üstünü sayılır. Qiyamətə qədər bütün insanlara dünya və axirətdə rəhbər olan bir kitabın yer üzünə eniş günü və bunun ildönümləri, əlbəttə ki, müstəsna gündür və qeyd olunmağa dəyər. 

Qədr gecəsi Qurani-Kərim Lövhi-məhfuzdan^[1] dünya səmasına bütöv şəkildə nazil edilmişdir. Qurani-Kərimdə “…İnsanlara doğru yolu göstərən, bu yolu açıq dəlilləri ilə aydınlaşdıran və (haqqı batildən) ayıran (Quran) ramazan ayında nazil edilmişdir”, – (“Bəqərə” surəsi, 2/185)  buyurulur.

Qurani-Kərimdə Qədr gecəsi haqqında müstəqil surə vardır.­ Bu surə Məkkədə nazil olub, beş ayədən ibarətdir. Adını ilk ayədə keçən Qədr, yəni “Qədr gecəsi” sözündən götürmüşdür.

Qədr sözü “məqam, şərəf, dəyər, əzəmət” mənalarına gəlir. Bu surə Quranın vəhyinin başlanğıcından, gecənin böyük fəzilət və bə­rə­kətindən, o gecə kainatı bürüyən ilahi mərhəmətdən bəhs edir:

1. Həqiqətən, Biz onu (Quranı) Qədir gecəsi (lövhi-məhfuzdan dünya səmasına) nazil etdik!

2. Sən Qədir gecəsi nədir, bilirsən?!

3. Qədir gecəsi min aydan daha xeyirlidir!

4. O gecə mələklər və ruh (Cəbrail) Rəbbinin izni ilə hər bir iş­dən dolayı (Allah dərgahından əmrlər alaraq) yerə enərlər.

5. O gecə dan yeri sökülənə kimi (büsbütün) salamatlıqdır! (əmin-amanlıqdır)

Qədr gecəsi “hökm gecəsi” deməkdir. İlahi qədərdə hökmü­ verilmiş işlərin, yaxud da bir çox işlərə hökm edən mütləq əmr­lərin ayırd edildiyi gecə mənasını verir. Burada əzəli hökm aydın olur. Hikmətli işlər haqqında qərar verilir. Bu gecədə bir mənada əzəli qədər kitabının üzü çıxarılır. Yəni İmami-Mubindən Kitabi-Mubinə köçürlür.

“Duxan” surəsində bu gecə haqda buyurulur: “(Haqqı batildən, halalı haramdan ayıran) açıq-aydın Kitaba and olsun ki, Biz onu mübarək bir gecədə (qədir gecəsində) nazil etdik. Çünki Biz Haqdan üz döndərənlərə xəbərdarlıq edirik! Hər bir hikmətli (dəyişilməsi mümkün olmayan) iş o gecə hökm (ayırd) olunur. Dərgahımızdan bir buyuruq olaraq! Həqiqətən, (peyğəmbərləri) Biz göndəririk. Sənin Rəbbindən (bəndələrə) bir mərhəmət olaraq (ya Peyğəmbər!). Şübhəsiz ki, O (hər şeyi) eşidəndir, (hər şeyi) biləndir!” (“Duxan” surəsi, 44/2-6)^[2]

Qurani-Kərim bu gecədən etibarən Rəsuli-Əkrəmə (s.a.s.) nazil olmağa başlamışdır. Cəbrail Peyğəmbərimizə (s.a.s.) ilk vəhyi bu gecə gətirmişdir. Quranın ilk hissələri olan “Ələq” surəsinin başlanğıc ayələri də Qədir gecəsi nazil olmuşdur.^[3]

Bu gecənin fəzilətindən bəhs edən hədislər Qədir gecəsini ibadətlə keçirənlərin keçmiş günahlarının əfv ediləcəyini xəbər vermişdir.^[4] Bununla yanaşı, Qədir gecəsinin gündüzü tutulan orucun bütün ili tutulan oruca tən olduğu bildirilmişdir.^[5]

Rəsulullah (s.a.s.) başqa bir hədisində belə buyurmuşdu: “Kim inanaraq və savabını umaraq ramazanda oruc tutarsa, keçmiş günahları əfv edilər və kim inanaraq və savabını umaraq Qədir gecəsini əhya edərsə, keçmiş günahları bağışlanar”. (Buxari, Savm 6, Təravih 1, Leylətül-Qədr 1; Müslim, Müsafirin 173-17)

Qədr gecəsinin adı haradan götürülüb?

Qədr gecəsi “qədir” kəlməsindən gəlir. Yəni o gecə qədirbilənlik xüsusiyyəti aşkar olur. Demək, o gecənin qədrini bilməliyik ki, qədrimiz bilinsin. Sonsuz mərhəmət sahibi Allah bu gecə layiq olub-olmamasından asılı olmayaraq, hər kəsi müstəsna lütfü ilə əhatə edir.

Qədr gecəsi Peyğəmbərimizin ümmətinə hədsiz sevgisindən etdiyi bir duanın qəbul olunmuş şəklidir. Belə ki, əvvəlki insanların ömür müddəti və ya onların ömründən Allahın dilədiyi qədər Peyğəmbərimizə göstərildi. Bunu görən Rəsulullah (s.a.s.):  “Allahım, başqa ümmətlərin uzun ömürdə edə bilmədiyi (xeyirli) əməllərə ümmətimə qısa ömürdə nəsib et”, – deyə dua etdi. Allah da Ona min aydan daha xeyirli olan Qədir gecəsini bəxş etdi”.^[6] (Min ay səksən üç il, dörd aya bərabərdir) “Min ay” çoxluq mənasında işlənmişdir və bu nemət də hər kəsə deyil, bəlkə də, hər gecəni Qədr bilənlərə nəsib olur: hər gecəni Qədir bilir, hər gecəni yuxubilməz qəlblə Rəbbin hüzurunda keçirirlər ki, Qədir də bardağı daşıran son rəhmət damlasına çevrilir. Qul damla ilə dəryaya yetişir…

Böyük İslam mütəfəkkiri Piri Muğan üç ayların savabı ilə bağlı belə buyurur: “Hər yaxşı əməl başqa vaxtlarda on savab qazandırırsa, rəcəb ayında bu savab yüzü keçir, şaban ayında üç yüzdən artıq olur və ramazanda minə, cümə gecələrində minlərə və Qədir gecəsində isə otuz minə çatır”.