وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللّٰهَ إِنَّ اللّٰهَ تَوَّابٌ رَح۪يمٌ

Bir-birinizin qeybətini etməyin! Kim ölmüş qardaşının ətini yeməyə razı olar?! Bu, sizdə ikrah hissi oyadar (qeybət də belədir). Allahdan qorxun. Həqiqətən, Allah tövbələri qəbul edəndir, rəhmlidir! {“Hucurat” surəsi, 49/ 12}

وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولٰئِكَ كَانَ عَنْه مَسْئُولاً

Bilmədiyin bir şeyin ardınca getmə (bacarmadığın bir işi görmə, bilmədiyin bir sözü də demə). Çünki qulaq, göz və ürək – bunların hamısı sorğu-sual olunacaqdır. {“İsra” surəsi, 17/ 36}

مَا يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَق۪يبٌ عَت۪يدٌ

İnsanın ağzından çıxan hər sözü (yazmaq üçün) onun yanında hazır durub gözləyən (iki mələk) vardır! {“Qaf” surəsi, 50/ 18}

وَالَّذ۪ينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ

Möminlər lüzumsuz və faydasız işlərdən uzaqdırlar. {“Muminun” surəsi, 23/ 3}

وَإِذَا رَأَيْتَ الَّذ۪ينَ يَخُوضُونَ ف۪ي آيَاتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتّٰى يَخُوضُوا ف۪ي حَد۪يثٍ غَيْرِهِ وَإِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطَانُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرٰى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِم۪ينَ

Ayələrimizə istehza edənləri gördüyün zaman onlar söhbəti dəyişənə qədər onlardan üz çevir. (“Ənam” surəsi, 6/ 68)

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ  عَنِ النَّبِيِّ  قَالَ: «مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيقُلْ خَيْرًا أَوْ لِيَصْمُتْ».

Əbu Hureyrə (r.a.) Allah Rəsulunun (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql edir:

“Allaha və Axirət gününə imanı olan hər kəs ya xeyir danışsın, ya da sussun”. [Buxari, Ədəb 31; Müslim, İman 74]

 عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ : «مَنْ يَضْمَنْ ل۪ي مَا بَيْنَ لَحْيَيْهِ وَمَا بيْنَ رِجْلَيْهِ أَضْمَنْ لَهُ الْجَنَّةَ»

Səhl ibn Sad (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.)  belə buyurduğunu nəql edir:

“Kim mənə iki çənəsi və ədəb yeri haqda söz və təminat verərsə, mən də ona Cənnət üçün zamin olaram”. [Buxari, Riqaq 23. Həmçinin bax: Tirmizi, Zühd 61]

İzah: Hədisdə ağızdan çıxan sözə və iffətə diqqət etməyin və bu xüsuslarda xətaya yol verməməyin vacibliyi vurğulanır.

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ  أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِيَّ  يَقُولُ: إِنَّ الْعَبْدَ لَيَتَكَلَّمُ بِالْكَلِمَةِ مَا يَتَبَيَّنُ فِيهَا يَزِلُّ بِهَا إِلَى النَّارِ أَبْعَدَ مِمَّا بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ»

Əbu Hureyrə (r.a.) nəql edir:

“Allah Rəsulunun (s.ə.s.) belə buyurduğunu eşidim: “Qul dediyi sözün nə ilə nəticələnəcəyini düşünmədən danışar və sonra da şərqlə qərbin arasından da dərin Cəhənnəm çuxuruna yuvaralanar”. [Buxari, Riqaq 23; Müslim, Zühd 49]

 عَنْ بِلَالِ بْنِ الْحَارِثِ الْمُزَنِيِّ  أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ  قَالَ: «إِنَّ الرَّجُلَ لَيَتَكَلَّمُ بِالْكَلِمَةِ مِنْ رِضْوَانِ اللّٰهِ تَعَالٰى مَا كَانَ يَظُنُّ أَنْ تَبْلُغَ مَا بَلَغَتْ يَكْتُبُ اللّٰهُ لَهُ بِهَا رِضْوَانَهُ إِلٰى يَوْمِ يَلْقَاهُ وَإِنَّ الرَّجُلَ لَيَتَكَلَّمُ بِالْكَلِمَةِ مِنْ سَخَطِ اللّٰهِ مَا كَانَ يَظُنُّ أَنْ تَبْلُغَ مَا بَلَغَتْ يَكْتُبُ اللّٰهُ لَهُ بِهَا سَخَطَهُ إِلٰى يَوْمِ يَلْقَاهُ»

Bilal ibn Haris əl-Muzəni (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql etmişdir:

“İnsan – dediyi sözün nə qədər dəyərli olmasının fərqinə varmadan – elə bir söz deyər ki, Allah həmin sözə görə ilahi hüzura gələnədək ondan razı qalar.

Yenə insan – ağzından çıxan sözün nəticəsini düşünmədən – elə bir söz deyər ki, Allah o sözə görə həmin quluna ilahi hüzura gələnədək qəzəb edər”. [Muvatta, Kəlam 5; Tirmizi, Zühd 12]

 عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ  قَالَ: قُلْتُ يَا رَسُولَ اللّٰهِ مَا النَّجَاةُ؟ قَالَ: «أَمْسِكْ عَلَيْكَ لِسَانَكَ، وَلْيَسَعْكَ بَيْتُكَ، وَابْكِ عَلٰى خَطِيئَتِكَ»

Uqbə ibn Amir (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyurduğunu rəvayət edir:

“Mən: “Ya Rəsulallah! Böyük imtahanlarla üzləşəndə bu sınaqlardan necə sağ-salamat çıxa bilərəm?” – deyə soruşdular. Buyurdu: “Öz əleyhinə (zərərinə) olacaq sözləri damışmaqdan uzaq dur, evində qalıb Allahın razı olduğu işlərlə məşğul ol, günah və qüsurların kirini də peşmançılıq göz yaşları ilə təmizlə!” [Tirmizi, Zühd 61]

 عَنْ أَب۪ي سَع۪يدٍ الْخُدْرِيِّ  عَنِ النَّبِيِّ  قَالَ: «إِذَا أَصْبَحَ ابْنُ آدَمَ فَإِنَّ الْأَعْضَاءَ كُلَّهَا تُكَفِّرُ اللِّسَانَ تَقُولُ: اِتَّقِ اللّٰهَ ف۪ينَا فَإِنَّمَا نَحْنُ بِكَ: فَإِنِ اسْتَقَمْتَ اِسْتَقَمْنَا وَإِنِ اعْوَجَجْتَ اِعْوَجَجْنَا»

Əbu Səid əl-Xudri (r.a.) Allah Rəsulunun (s.ə.s.) belə buyurduğu­nu nəql etmişdir:

“Səhər olanda adəm övladının bütün orqanları dilindən xahiş edir: “Bizə görə Allahdan qorx. Çünki biz sənə tabeyik. Sən doğru yolda olsan, biz də düz istiqamətdə olarıq, sən azsan, biz də azarıq”. [Tirmizi, Zühd 61]

 عَنْ مُعَاذٍ  قَالَ: قُلْتُ يَا رَسُولَ اللّٰهِ أَخْبِرْن۪ي بِعَمَلٍ يُدْخِلُنِي الْجَنَّةَ وَيُبَاعِدُن۪ي مِنَ النَّارِ؟ قَالَ: «لَقدْ سَأَلْتَ عَنْ عَظ۪يمٍ وَإِنَّهُ لَيَس۪يرٌ عَلٰى مَنْ يَسَّرَهُ اللّٰهُ تَعَالٰى عَلَيْهِ: تَعْبُدُ اللّٰهَ لَا تُشْرِكُ بِهِ شَيْئًا وتُق۪يمُ الصَّلَاةَ وَتُؤْتِي الزَّكَاةَ وَتَصُومُ رَمَضَانَ وَتَحُجُّ الْبَيْتَ إِنِ اسْتَطَعْتَ إِلَيْهِ سَب۪يلاً، ثُمَّ قَالَ: «أَلَا أَدُلُّكَ عَلٰى أَبْوَابِ الْخَيْرِ؟ اَلصَّوْمُ جُنَّةٌ وَالصَّدَقَةُ تُطْفِيءُ الْخَطِيئَةَ كَمَا يُطْفِيءُ الْمَاءُ النَّارَ, وَصَلَاةُ الرَّجُلِ مِنْ جَوْفِ اللَّيْلِ» ثُمَّ تَلَا: {تَتَجَافٰى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ} حَتّٰى بَلَغَ {يعْمَلُونَ} [اَلسَّجْدَةَ: 16]. ثُمَّ قَالَ: «أَلَا أُخْبِرُكَ بِرَأْسِ الْأَمْرِ وَعَمُودِهِ وَذِرْوَةِ سَنَامِهِ» قُلتُ: بَلٰى يَا رَسُولَ اللّٰهِ: قَالَ: «رَأْسُ الْأَمْرِ الْإِسْلَامُ وَعَمُودُهُ الصَّلَاةُ وَذِرْوَةُ سَنَامِهِ الْجِهَادُ» ثُمَّ قَالَ: «أَلَا أُخْبِرُكَ بِمِلَاكِ ذٰلِكَ كُلِّهِ؟» قُلْتُ: بَلٰى يَا رَسُولَ اللّٰهِ. فَأَخَذَ بِلِسَانِهِ قَالَ: «كُفَّ عَلَيْكَ هٰذَا» قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللّٰهِ وَإِنَّا لَمُؤَاخَذُونَ بِمَا نَتَكَلَّمُ بِهِ؟ فَقَالَ: ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ وَهَلْ يَكُبُّ النَّاسَ فِي النَّارِ عَلٰى وُجُوهِهِمْ إِلَّا حَصَائِدُ أَلْسِنَتِهِمْ؟»

Muaz ibn Cəbəl (r.a.) nəql  edir:

“Rəsuli-Əkrəmdən (s.ə.s.): “Ya Rəsulallah! Məni Cəhənnəm odundan uzaqlaşdırıb Cənnətə aparan bir əməl deyərsənmi?” – deyə xahiş etdim. “Düzü, sən çox çətin və məşəqqətli bir əməl istədin. Buna baxmayaraq, o dövlətə (nemətə) sahib olmaq Allahın saleh əməl işləməyə müvəffəq etdiyi insanlara çox asandır. Belə ki, heç bir şeyi şərik qoşmadan yalnız Allaha qulluq et. Namazı qayda və şərtlərinə riayət edərək, layiqincə, xüşu içində qıl. Zəkatı ver. Ramazan orucunu tut. Əgər imkan tapa bilsən, bir də həccə get,” – buyurdu. Sonra da dedi: “Bax! (Madam ki sual verdin) Sənə xeyir qapılarını da sayacağam: oruc (Cəhənnəmdən və ona aparan günah yollarından qoruyan) qalxandır, zirehdir; sədəqə odu söndürən su kimi günahın izini söndürür. Bir də insanın gecə yarısı qalxıb qıldığı bir namaz var ki, həm günahların izlərini silib təmizləyir, həm də.. (onun faydalarını saymaqla qurtarmaq olmaz),” – buyurdu və bu ayələri oxudu “Onlar ibadət (təhəccüd namazı qılmaq) üçün yataqlarından qalxar, qorxu və ümid içində (Allahın əzabından qorxaraq, mərhəmətinə ümid bəsləyərək) Rəbbinə dua edər və onlara verdiyimiz ruzilərdən (ehtiyacı olanlara) sərf edərlər. Etdikləri əməllərin mükafatı olaraq (Allah dərgahında) onlar (möminlər) üçün göz oxşayan (onları sevindirəcək) nə cür nemətlər gizləndiyini heç kəs bilməz!” [“Səcdə” surəsi, 32/16-17]

Sonra buyurdu: “İstəyirsənmi, sənə dinin başı sayılan ən önəmli şeyin, ana sütununun (onurğasının) və zirvəsinin nə olduğunu deyim?”  Mən: “Məmnun olaram, ya Rəsulsllah!” – dedim. Buyurdu: “Dinin başı İslam (kəlmeyi-şəhadət gətirmək), ana sütunu namaz, zirvəsi də cihaddır”.

Sonra da: “Sənə bütün bunların edilməsini asanlaşdıran və onları canlı saxlayan şeyin nə olduğunu deyimmi?” – dedi. Mən: “Çox yaxşı olar, ya Rəsulallah!” – dedim. Bundan sonra əli ilə dilini tutub göstərdi və: “Bunu öz əleyhinə olan şeylərdən uzaq tut (lüzumsuz yerə çox danışma)” – buyurdu. Mən (heyrətlə): “Ya Rəsulallah! Biz danışdığımız şeylərə görə də məsuliyyət daşıyırıq?” –soruşdum. Buyurdu: “Anan səni itirsin, ey Muaz! İnsanları üzü üstə sürükləyib Cəhənnəmə yuvarlayan şey ağızlarına gələni danışmaları deyilmi?” [Tirmizi, İman 8]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ  أَنَّ رَسُولَ اللّٰه  قَالَ: « أَتَدْرُونَ مَا الْغ۪يبَةُ؟» قَالُوا: اَللّٰهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ: «ذِكْرُكَ أَخَاكَ بِمَا يَكْرَهُ» ق۪يلَ: أَفَرَأَيْتَ إِنْ كَانَ ف۪ي أَخ۪ي مَا أَقُولُ؟ قَالَ: « إِنْ كَانَ فِيهِ مَا تَقُولُ فَقَدِ اغْتَبْتَهُ وَإِنْ لَمْ يَكُنْ فِيهِ مَا تَقُولُ فَقَدْ بَهَتَّهُ»

Əbu Hureyrə (r.a.)  Peyğəmbərimizin (s.ə.s.)  belə buyurduğunu nəql edir: “Allah Rəsulu (s.ə.s.) bizə: “Qeybətin nə olduğunu bilirsiniz?” – deyə sual verdi. Biz də: “Allah və Rəsulu daha yaxşı bilir,” – dedik. Buyurdu: “Qeybət din qardaşın haqqında onun xoşlamadığı sözləri danışmaqdır”. Səhabələr: “Bəs danışdığım xüsusiyyət qardaşımda varsa?” – deyə Ondan soruşdular. Buyurdu: “Əgər danışdığın xüsusiyyət din qardaşında varsa, onsuz da onun qeybətini etmiş sayılırsan. Yox, əgər onda olmayan bir xüsusiyyəti olmuş kimi danışsan, onda da iftira atmış olarsan”. [Müslim, Birr 70]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ  أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ  قَالَ: «كُلُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ حَرَامٌ: دَمُهُ وَعِرْضُهُ وَمَالُهُ»

Əbu Hureyrənin (r.a.) nəql etdiyinə görə, Allah Rəsulu (s.ə.s.) belə buyurmuşdur:

“Müsəlmanın malı, namusu və qanı Müsəlmana haramdır”. [Müslim, Birr 32]

 عَنْ أَبِي الدَّرْدَاءِ  عَنِ النَّبِيِّ  قَالَ: «مَنْ رَدَّ عَنْ عِرْضِ أَخِيهِ رَدَّ اللّٰهُ عَنْ وَجْهِهِ النَّارَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»

Əbu Dərdanın (r.a.) bəyan etdiyinə görə, Allah Rəsulu (s.ə.s.) belə buyurmuşdur:

“Kim din qardaşının namus və heysiyyətini (onun qeybətini edəndən) müdafiə etsə, Allah da Qiyamət günü o adamı Cəhənnəm odundan uzaq edər”. [Tirmizi, Birr 20]