Səktə

Səktə, leksik məna etibarilə “susmaq”, “iki kəlmə arasını nəfəs almadan ayırmaq” deməkdir. Təcvid elmində isə “Nəfəs almadan səsi kəsmək” mənasına gəlir.[1] 

“Səktə, nəfəs almadan, vəqf işarələrindəki fasilədən daha qısa olaraq nəfəsi bir müddət kəsməkdir.” Tərifdən də anlaşılır ki, səktə, “səktə سكته” işarəsi olan yerdə səsimizi nəfəs almamaq şərti ilə, bir vəqf zamanından daha qısa müddət kəsib, ardınca oxumağa davam etməkdir.

Səktənin müddəti: Səktənin zamanı, vəqfin zamanından daha qısadır. Bu isə, oxunuşdakı sürətlə paralel olub, təhqiq, tədvir və hədr üsulu oxunyuşlara görə müxtəliflik ərz edir. Ancaq normalda səktənin müddəti 1 əlif miqdarıdır.

Səktənin hökmü: Bəzi kitablarda səktənin hökmünün, vəqfin hökmü kimi olduğu qeyd edilir. Məsələn, tənvinin əlifə çevrilməsi, tə-i mərbütənin hə ه-yə çevrilməsi yaxud da hərəkəli bir hərfin sükunlu hala çevrilməsi kimi. Qiraət alimlərinin əksəriyyətinə görə, doğru olan görüş budur.

Asim Qiraətinin Həfs Rəvayətinə görə Qurani-Kərimdə 4 yerdə səktə vardır. Bunlardan ikisi vəqfdə, digər ikisi isə vəsldədir.

1- عِوَجاً قَيِّماً [2]: Burada səktə, vəsl halında عِوَجاً ilə قَيِّماً  kəlmələri arasında meydana gəlir.

Oxunuş qaydası: Birinci kəlmənin sonunda təbii-mədd tətbiq edilərək səs kəsilir və bu arada nəfəs almadan qısa müddət gözləyərək digər kəlməyə keçilir.

Buradakı səktənin səbəbi, عِوَجاً kəlməsindən sonra gələn قَيِّماً kəlməsinin, ayənin başında keçən “kitab” kəlməsindən “hal” olduğunu göstərmək üçündür. Bu səbəblə, əgər səktə edilməzsə, قَيِّماً  kəlməsi, عِوَجاً kəlməsinə bitişik və onun sifətiyimiş kimi anlaşılar ki, bu doğru olmaz. Çünki, bu iki ləfz arasında sifət-məvsuf (isim-sifət) əlaqəsi yoxdur. Buna görə ilk kəlmədə səktə etmək, iki ayənin mənasının düzgün anlaşılmasına imkan verir. Bu iki kəlmə arasında səktə edilsə də, ayə sonu olmasıyla yanaşı vəqfin[3], səktədən daha güclü bir ayırıcı xüsusiyyətinə malik olduğu üçün عِوَجاً kəlməsində durmaq, səktə etməkdən daha yaxşıdır. Ayrıca, burada olduğu kimi bütün səktələr vəqf hökmündədir. Yəni birinci kəlmədə vəqf edildikdə, kəlmənin tənvini əlifə çevrilir. Vəsl halındakı səktə də eyni qaydadadır. O halda Asim Qiraətinin Həfs rəvayətinə görə kəlmədəki ج hərfinin tənvini nə vəsl, nə də vəqf halında oxunur.

2- مَرْقَدِنَا هذا [4]: Burada səktə, vəsl halında مَرْقَدِنَا  ilə  هذا kəlmələri arasında meydana gəlir.

Oxunuş qaydaşı: Birinci qaydada olduğu kimi, مَرْقَدِنَا  ləfzi üzərində səs kəsilir və bu arada nəfəs almadan qısa müddət gözləyərək digər ləfzə keçilir.

Burada səktə edilməsinin səbəbi, iki kəlmə arasında sifət-məvsuf əlaqəsinin olmadığını göstərmək üçündür. Yəni, səktədən əvvəl keçən ifadələr kafirlərin, səktədən sonra keçən ifdələr isə möminlərin və yaxud mələklərindir. Beləliklə səktə etmək surətiylə, möminlərlə kafirlərin sözləri birbirinə qarışmamış olur.

Burada səktə caiz olsa belə, مَرْقَدِنَا  kəlməsindən sonra vəqf etmək daha yaxşıdır.

3- وَ قِيلَ مَنْ رَاقٍ [5]: Bu ayədə səktə, مَنْ  ilə  رَاقٍ  kəlmələri arasında fəqət  مَنْ  ləfzi üzərində meydana gəlir.

Oxunuş qaydası: مَنْ kəlməsinin sonundakı ن hərfi üzərində səs kəsilir və bu arada nəfəs almadan qısa müddət dayanaraq digər kəlməyə keçilir.

Bu səktənin səbəbi, مَنْ  ilə  رَاقٍ  kəlmələrinin tək kəlmə olmayıb, ayrı-ayrı iki kəlmə olduqlarını bildirmək üçündür. Əgər burada səktə edilməsə, sakin نْ-dan sonra ر  hərfi gəldiyi üçün idğami-biləqünnə olması lazım gələrdi və bu halda da ayənin mənasıyla əlaqəsi olmayan مَرَّاقٍ  tələffüzü[6] ortaya çıxardı. Halbuki, burada səktə edilmək surətilə idğami-bilə qünnəyə mane olunur, beləliklə məna düzgünlüyü üçün iki kəlmənin ayrı-ayrı müstəqil olaraq oxunması təmin olunur.

Burada vəqf etmək olar, ancaq səktə etmək daha yaxşıdır.

4- كَلاَّ بَلْ رَانَ [7]: Səktə, burada بَلْ  ilə رَانَ  kəlmələri arasında fəqət بَلْ  kəlməsi üzərində tətbiq edilir.

Oxunuş qaydası: Birinci kəlmədəki cəzmli لْ hərfi üzərində səs kəsilir və bu arada nəfəs almadan qısa müddət gözlənilərək ikinci kəlməyə keçilir.

Bu səktənin ediliş səbəbi, daha əvvəl də bəhs etdiyimiz kimi بَلْ  ilə رَانَ  kəlmələrinin ayrı-ayrı iki kəlmə olduğunu bəyan etmək üçündür. Əgər burada səktə edilməsə, təcvid qaydası olaraq idğami-mütəqaribeyn meydana gəlmiş olar ki, nəticədə بَرَّانَ oxunar. Halbuki ərəbcə “bərranə” kəlməsi “dibçəkçi” mənasına gəlir. Belə olduqda isə, iki kəlmənin arasında məna uyğunsuzluğu ortaya çıxır. Ona görə də, burada səktə edilməklə idğama mane olunur və aradakı qarışıqlıq ortadan qalxaraq ayənin mənasının düzgün anlaşılması təmin olunmuş olur.

Burada vəqf caiz olsa belə, səktə edilməsi daha yaxşıdır.

Bundan başqa, Təcvid elmində Səktə “hə”si, yəni هاء السكت adında bir qayda da vardır ki, Qiraət imamları Quranda yeddi kəlmənin vəqf halında səktəli oxunacağı barəsində ittifaq etmişdirlər[8]. Bu kəlmələrin vəsl hallarında isə səktəli oxuyub oxumamaqda ixtilaf etmişdirlər. Bu kəlmələr لَمْ يَتَسَنَّهْ (Bəqərə, 2/259), اقْتَدِهْ (Ənam, 6/90), كِتَابِيَهْ , حِسَابِيَهْ , مَالِيَهْ , سُلْطَانِيَهْ (Haqqa, 69/19, 25, 20, 26, 28, 29), مَاهِيَهْ (Qariə, 101/10)

Bu kəlmələri vəqf halında bütün imamlar “hə-i səkt” ilə oxumuşlar. Asim Qiraətinə görə isə, bu kəlmələr həm vəqf, həm də vəsl halında “hə-i səkt” ilə oxunur.