وَاعْبُدُوا اللّٰهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبٰى وَالْيَتَامٰى وَالْمَسَاك۪ينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبٰى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّب۪يلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ

Allaha ibadət edin və Ona heç bir şeyi şərik qoşmayın! Ata-anaya qohum-əqrəbaya, yetimlərə, yoxsullara, yaxın və uzaq qonum-qonşuya, yaxın (yoldaş və) dosta, (pulu qurtarıb yolda qalan) müsafirə (yolçulara), əlinizin altında olana (sahib olduğunuz qul və kənizlərə) yaxşılıq edin! {“Nisa” surəsi, 4/36}

وَوَصَّيْنَا اْلإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلٰى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ ف۪ي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ ل۪ي وَلِوَالِدَيْكَ

Biz insana ata-anasına (yaxşılıq etməyi, valideyninə yaxşı baxmağı, onlarla gözəl davranmağı) tövsiyə etdik. Anası onu (bətnində) çox zəif bir halda daşımışdı. Süddən kəsilməsi isə iki il çəkir. (Biz insana buyurduq: ) “Mənə və ata-anana şükür et! {“Loğman” surəsi, 31/14}

وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا اِلَّا اِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلاً كَر۪يمًا  وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغ۪يرًا

Rəbbin yalnız Ona ibadət etməyi və valideynlərə yaxşılıq etməyi (onlara yaxşı baxıb gözəl davranmağı) buyurmuşdur. Əgər onların biri və ya hər ikisi sənin yanında (yaşayıb) qocalığın ən düşkün çağına yetərsə, onlara: “Uf!” belə demə, üstlərinə qışqırıb acı söz söyləmə. Onlarla xoş danış! Onların hər ikisinə şəfqət göstər, onları qanadının altına alıb: “Ey Rəbbim! Onlar məni körpəliyimdən (nəvazişlə) tərbiyə edib bəslədikləri kimi, Sən də onlara rəhm et!” – de. {“İsra” surəsi, 17/23-24}

فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا ف۪ي اْلأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَكُمْ اُولَئِكَ الَّذ۪ينَ لَعَنَهُمُ اللّٰهُ فَأَصَمَّهُمْ وَأعْمٰى أَبْصَارَهُمْ

Demək, ey münafiqlər, siz işin başına keçsəniz, ölkədə fitnə-fəsad törədəcək, nizam-intizamı pozacaq və qohumluq əlaqələrini kəsəcəksiniz?! (Allaha verdiyi sözə belə sadiq olmayan insanın bu haqları qorumasını gözləmək olmaz) Onlar Allahın lənət edib (qulaqlarını) kar və gözlərini kor etdiyi kimsələrdir! {“Muhəmməd” surəsi, 47/22-23}

وَالَّذ۪ينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللّٰهِ مِنْ بَعْدِ م۪يثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللّٰهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ اُولَئِكَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ

Allahla əhd bağladıqdan sonra onu pozanlar, Allahın birləşdirilməsini əmr etdiyi şeyləri (qohumluq əlaqələrini) kəsənlər, yer üzündə fitnə-fəsad törədənlər isə lənətə düçar olacaqlar. Onları pis yer (Cəhənnəm, o biri dünyanın pislikləri) gözləyir. {“Rad” surəsi, 13/25}

 عَنْ عَبْدِ اللّٰهِ بْنِ مَسْعُودٍ  قَالَ: سَأَلْتُ النَّبِيَّ: أَيُّ الْعَمَلِ أَحَبُّ إِلَى اللّٰهِ تَعَالٰى؟ قَالَ: «اَلصَّلَاةُ عَلٰى وَقْتِهَا» قُلْتُ: ثُمَّ أَيُّ؟ قَالَ: «بِرُّ الْوَالِدَيْنِ» قُلْتُ: ثُمَّ أَيُّ؟ قَالَ: «اَلْجِهَادُ ف۪ي سَبِيلِ اللّٰهِ»

Abdullah ibn Məsud (r.a.) rəvayət edir:

“Nəbilər Sərvəri Peyğəmbərimizə (s.ə.s.): “Allah ən çox hansı əməl­­dən razı qalır?”– deyə sual verdim. “Vaxtında qılınan na­­maz­dan!” – buyurdu. “Sonra hansıdan?” – dedim. “Valideynlərlə yax­şı dav­ranmaqdan, onların haqqına riayət etməkdən,” – buyurdu. “Da­ha sonra hansı gəlir?” – deyə soruşanda buyurdu: “Allah yo­lunda döyüşmək”. [Buxari, Ədəb 1; Müslim, İman 137]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلٰى رَسُولِ اللّٰهِ  فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللّٰهِ مَنْ أَحَقُّ النَّاسِ بِحُسْنِ صَحَابَتيِ؟ قَالَ: «أُمُّكَ» قَالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قَالَ: «أُمُّكَ» قَالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قَالَ: «أُمُّكَ» قَالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قَالَ: «أَبُوكَ»

Əbu Hureyrə (r.a.) rəvayət etmişdir:

“Bir adam Allah Rəsulunun (s.ə.s.) hüzuruna gələrək: “Ən çox kimə vaxt ayırmalı, kiminlə  maraqlanmalıyam?” – deyə sual verdi. Pey­ğəmbərimiz (s.ə.s.): “Ananla!” – buyurdu. O: “Sonra kimlə?” –  de­yə soruşdu. “Ananla!” – buyurdu. O: “Sonra kim gəlir?” – deyə so­ruşdu. “Anan!” –buyurdu. O: “Daha sonra kim gəlir?” – deyə tək­rar soruşanda bu dəfə: “Atan” – dedi. [Buxari, Ədəb 2; Müslim, Birr 1]

 عَنْ عَبْدِ اللّٰهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ  عَنِ النَّبِيِّ  قَالَ: «لَيْسَ الْوَاصِلُ بِالْمُكَافِيءِ وَلَكِنَّ الْوَاصِلَ الَّذ۪ي إِذَا قَطَعَتْ رَحِمُهُ وَصَلَهَا»

Abdullah ibn Amr ibn əl-As (r.a.) Allah Rəsulunun (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql etmişdir:

“Qohum-əqrəbanın yaxşılığına (gediş-gəlişinə, əlaqələri davam etdirməsinə) eyni şəkildə qarşılıq vermək qohumluq haqqına riayət etmək sayılmır. Əslində, qohum-əqrəba haqqına əməl etmək məhz onlar əlaqələri kəsərkən belə qohumluq əlaqələrini davam etdirib yaxşılıq etməkdir”. [Buxari, Ədəb 15]

 عَنْ زَيْنَبَ الثَّقَفِيَّةِ امْرَأَةِ عَبْدِ اللّٰهِ بْنِ مَسْعُودٍ  وَعَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ: « تَصَدَّقْنَ يَا مَعْشَرَ النِّسَاءِ وَلَوْ مِنْ حُلِيِّكُنَّ» قَالَتْ: فَرَجَعْتُ إِلٰى عَبْدِ اللّٰهِ ابْنِ مَسْعُودٍ فَقُلْتُ لَهُ: إِنَّكَ رَجُلٌ خَف۪يفُ ذَاتِ الْيَدِ وَإِنَّ رَسُولَ اللّٰهِ  قَدْ أَمَرَنَا بِالصَّدَقَةِ فَأْتِهِ فَاسْأَلْهُ فَإِنْ كَانَ ذٰلِكَ يُجْزِيءُ عَنّ۪ي وَإِلَّا صَرَفْتُهَا إِلٰى غَيْرِكُمْ. فَقَالَ عَبْدُ اللّٰهِ: بَلِ ائْتِيهِ أَنْتِ فَانْطَلَقْتُ فَإِذَا امْرَأَةٌ مِنَ الْأَنْصَارِ بِبَابِ رَسُولِ اللّٰهِ  حَاجَتيِ حَاجَتُهَا وَكَانَ رَسُولُ اللّٰهِ  قَدْ أُلْقِيَتْ عَلَيْهِ الْمَهَابَةُ. فَخَرَجَ عَلَيْنَا بِلَالٌ فَقُلْنَا لَهُ: اِئْتِ رَسُولَ اللّٰهِ  فَأَخْبِرْهُ أَنَّ امْرَأَتَيْنِ بِالْبَابَ تَسْأَلَانِكَ: أَتُجْزِيءُ الصَّدَقَةُ عَنْهُمَا عَلٰى أَزْوَاجِهِمَا وَعَلٰى أَيْتَامٍ ف۪ي حُجُورِهِمَا؟ وَلَا تُخْبِرْهُ مَنْ نَحْنُ فَدَخَلَ بِلَالٌ عَلٰى رَسُولِ اللّٰهِ  فَسَأَلَهُ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللّٰهِ  «مَنْ هُمَا؟» قَالَ: اِمْرَأَةٌ مِنَ الْأَنْصَارِ وَزَيْنَبُ. فَقَالَ رَسُولُ اللّٰهِ  «أَيُّ الزَّيَانِبِ هِيَ؟» قَالَ: اِمْرَأَةُ عَبْدِ اللّٰهِ فَقَالَ رَسُولُ اللّٰهِ : «لَهُمَا أَجْرَانِ: أَجْرُ الْقَرَابَةِ وَأَجْرُ الصَّدَقَةِ»

Abdullah ibn Məsudun (r.a.) zövcəsi Zeynəb əs-Səqafiyyə (r.a.) rəvayət etmişdir: “Allah Rəsulu (s.ə.s.) bizə: “Ey qadınlar! Zi­nət əşyalarınızdan da olsa, Allah yolunda sədəqə verin,” – bu­­yurmuşdu. Buna görə də İbn Məsudun yanına getdim və: “Sə­nin maddi imkanın zəifdir. Allah Rəsulu bizə sədəqə verməyi əmr elədi. Ondan gedib soruş ki, sədəqəmi sənə versəm, bu əmri yerinə yetirmiş olaram? Yox, əgər münasib deyilsə, başqasına verim,” – dedim. Abdullah mənə: “Get, özün soruş!” – dedi. Mən də gedib Rəsulullahın qapısı ağzına çatdım. Orada bir ənsar qadınının gözlədiyini gördüm. Sən demə, o da mənim kimi eyni məsələni soruşmaq üçün gəlibmiş. Allah Rəsulu (s.ə.s.) o qədər əzəmətli idi ki, yanına getməyə çəkinirdik. Bilal içəridən çıxanda ona xahiş etdik ki, Rəsulullahın hüzuruna gedib qapıda iki qadın gözlədiyini, ərlərinə və öz yetimlərinə verəcəyi sədəqənin qəbul olunub-olunmayacağını soruşmaq istədiklərini desin. Amma ona bizim kim olduğumuzu söyləməməyi xahiş etdik. Bilal Allah Rəsulunun (s.ə.s.) hüzuruna gedib məsələni çatdıranda: “Kimdir onlar?”– deyə bizi soruşubmuş Rəsulullah. Bilal da: “Bir ənsar qadınla Zeynəb!” – demiş. Allah Rəsulu (s.ə.s.): “Hansı Zeynəb?” – buyurubmuş. Bilal: “Abdullahın zövcəsi Zeynəb” – deyə cavab veribmiş. Allah Rəsulu (s.ə.s.): “Onlar belə etsələr, iki savabı birdən qazanarlar. Birincisi, yaxınlara arxa-kömək olmağın, ikincisi də, sədəqə verməyin mükafatıdır”. [Buxari, Zəkat 48; Müslim, Zəkat 45]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ  قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ هٰذِهِ الْآيَةُ {وَأَنْذِرْ عَش۪يرَتَكَ الْأَقْرَب۪ينَ} دَعَا رَسُولُ اللّٰهِ  قُرَيْشًا فَاجْتَمَعُوا فَعَمَّ وَخَصَّ وَقَالَ: «يَا بَنيِ عَبْدِ شَمْسٍ، يَا بَنيِ كَعْبِ بْنِ لُؤَيٍّ، أَنْقِذُوا أَنْفُسَكُمْ مِنَ النَّارِ، يَا بَنيِ مُرَّةَ بْنِ كَعْبٍ، أَنْقِذُوا أَنْفُسَكُمْ مِنَ النَّارِ، يَا بَنيِ عَبْدِ مَنَافٍ، أَنْقِذُوا أَنْفُسَكُمْ مِنَ النَّارِ، يَا بَنيِ هَاشِمٍ أَنْقِذُوا أَنْفُسَكُمْ مِنَ النَّارِ، يَا بَنيِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ أَنْقِذُوا أَنْفُسَكُمْ مِنَ النَّارِ، يَا فَاطِمَةُ أَنْقِذ۪ي نَفْسَكِ مِنَ النَّارِ، فَإِنّ۪ي لَا أَمْلِكُ لَكُمْ مِنَ اللّٰهِ شَيْئًا غَيْرَ أَنَّ لَكُمْ رَحِمًا سَأَبُلُّهَا بِبِلَالِهَا»

Əbu Hureyrə (r.a.) rəvayət edir:

“Və ən yaxın qohumlarını xəbərdar et!” (“Şüəra” surəsi, 26/214) ayəsi nazil olanda Allah Rəsulu (s.ə.s.) Qureyş qəbiləsinin nüfuzlu şəxslərini dəvət etdi. Dəvətlilər yığışandan sonra bəzilərinə ümumi, bəzilərinə də xüsusi şəkildə belə müraciət etdi:

“Ey Abduşəms oğulları! Ey Kab ibn Luey oğulları! Nəfsinizi  (özünüzü, canınızı) Cəhənnəmdən qurtarmağa çalışın!

Ey Murrə ibn Kab oğulları! Nəfsinizi Cəhənnəmdən xilas etməyə çalışın!

Ey Abdumənaf oğulları! Nəfsinizi Cəhənnəmdən xilas etməyə çalışın!

Ey Haşim oğulları! Nəfsinizi Cəhənnəmdən xilas etməyə çalışın!

Ey Əbdülmüttəlib oğulları! Nəfsinizi Cəhənnəmdən xilas etməyə çalışın. Qızım Fatimə! Sən də nəfsini Cəhənnəmdən xilas etməyə çalış! Çünki axirətdə sizin üçün heç nə edə bilmərəm. Ancaq sizinlə qohum-əqrəba olduğuma görə aramızdakı münasibətləri (bu dünyada) canlı saxlayacağam”. [Müslim, İman 348]

 عَنْ سَلْمَانَ بْنِ عَامِرٍ  عَنِ النَّبِيِّ  قَالَ: «اَلصَّدَقَةُ عَلَى الْمِسْك۪ينِ صَدَقَةٌ وَعَلٰى ذِي الرَّحِمِ ثِنْتَانِ: صَدَقَةٌ وَصِلَةٌ»

Salman ibn Amir (r.a.) Allah Rəsulunun (s.ə.s.) belə buyurdu­ğunu nəql etmişdir:

“Yoxsula verilən sədəqə bir, qohuma verilən sədəqə isə iki sədəqə sayılır: biri sədəqənin, digəri isə qohumluq haqqına riayətin (silei-rəhmin) savabıdır”. [Tirmizi, Zəkat 26]

 عَنْ عَبْدِ اللّٰهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ   عَنِ النَّبِيِّ  قَالَ: «اَلْكَبَائِرُ: اَلْإِشْرَاكُ بِاللّٰهِ، وَعُقُوقُ الْوَالِدَيْنِ، وَقَتْلُ النَّفْسِ، وَالْيَم۪ينُ الْغَمُوسُ»

Abdullah ibn Amr ibn əl-As (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql etmişdir:

“Böyük günahlar bunlardır: Allaha şərik qoşmaq, ata-anaya üs­yan etmək, haqsız yerə adam öldürmək və yalandan and içməkdir”. [Buxari, Eyman 16; Müslim, Diyət 2]

 عَنْ عَبْدِ اللّٰهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ  أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ  قَالَ: «مِنَ الْكَبَائِرِ شَتْمُ الرَّجُلِ وَالِدَيْهِ» قَالوُا: يَا رَسُولَ اللّٰهِ وَهَلْ يَشْتِمُ الرَّجُلُ وَالِدَيْهِ؟ قَالَ: «نَعَمْ، يَسُبُّ أَبَا الرَّجُلِ، فَيَسُبُّ أَبَاهُ، وَيَسُبُّ أُمَّهُ، فَيَسُبُّ أُمَّهُ»

Abdullah ibn Amr ibn əl-As (r.a.) rəvayət edir:

“Allah Rəsulu (s.ə.s.): “Ata-ananı söymək böyük günahlardan bi­ridir,” – buyurdu. Bunu eşidən səhabələr: “Ey Allahın Rəsulu! Heç övlad valideynlərini söyər?!” – dedilər. Allah Rəsulu (s.ə.s.) “Bəli, bir insan başqasının atasına söyür, o da qayıdıb cavabında onun atasına söyür. Biri o birinin anasını söyür, o da qayıdıb onun anasını söyür. Beləliklə də, həmin şəxs ata-anasının söyülməsinə səbəb olduğuna görə valideynlərini söymüş olur,” – buyurdu. [Buxari, Ədəb 4; Müslim, İman 146]

 عَنِ الْمُغ۪يرَةِ بْنِ شُعْبَةَ  عَنِ النَّبِيِّ  قَالَ: «إِنَّ اللّٰهَ تَعَالٰى حَرَّمَ عَلَيْكُمْ عُقُوقَ الْأُمَّهَاتِ وَمَنْعًا وَهَاتِ وَوَأْدَ الْبَنَاتِ وَكَرِهَ لَكُمْ ق۪يلَ وَقَالَ وَكَثْرَةَ السُّؤَالِ وَإِضَاعَةَ الْمَالِ»

Muğirə ibn Şubə (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyurduğu­nu nəql  etmişdir:

“Allah sizə anaya üsyan etməyi, (yerinə yetirilməli hüquq və borcları) icra etməməyi, (haqqınız olmayan şeyləri) almağı və qız uşaqlarını diri-diri basdırmağı haram buyurmuş, dedi-qodunu, yerli-yersiz çoxlu sual verməyi, orada-burada sərvəti göyə sovurub israf etməyi kərih görmüşdür”. [Buxari, Zəkat 53; Müslim, Aqdiyə 10]