عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عاَزِبٍ   قَالَ: أمَرَنَا رَسُولُ اللّٰهِ  بِعِيَادَةِ الْمَر۪يضِ وَاتِّبَاعِ الْجَنَازَةِ وَتَشْم۪يتِ الْعَاطِسِ وَإِبْرَارِ الْمُقْسِمِ وَنَصْرِ الْمَظْلُومِ وَإِجَابَةِ الدَّاع۪ي وَإِفْشَاءِ السَّلَامِ.

Bəra ibn Azib (r.a.) rəvayət etmişdir:

“Allah Rəsulu (s.ə.s.) bizə yeddi şeyi yerinə yetirməyi əmr etdi: xəstəni ziyarət etməyi, dəfndə iştirakı, asqıran adama (“Yərhamukallah”) deməyi, and içən adama (içilən andın həyata keçməsində dünyəvi-uxrəvi zərər yoxdursa) sözünü yerinə yetirmək üçün kömək etməyi, məzluma yardım etməyi, dəvəti qəbul edib getməyi və salamı yaymağı”. [Buxari, Cənaiz 2, Məzalim 5, Nikah 71; Müslim, Libas 3]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ  قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ: إنَّ اللّٰهَ  يَقُولُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ: «يَا ابْنَ آدَمَ مَرِضْتُ فَلَمْ تَعُدْنِي، قَالَ: يَارَبِّ كَيْفَ أَعُودُكَ وَأَنْتَ رَبُّ الْعَالَم۪ينَ؟ قَالَ: أَمَا عَلِمْتَ أَنَّ عَبْد۪ي فُلَانًا مَرِضَ فَلَمْ تَعُدْهُ، أَمَا عَلِمْتَ أَنَّكَ لَوْ عُدْتَهُ لَوَجَدْتَن۪ي عِنْدَهُ. يَا ابْنَ آدَمَ اسْتَطْعَمْتُكَ فَلَمْ تُطْعِمْنِي، قَالَ: يَا رَبِّ كَيْفَ أُطْعِمُكَ وَأَنْتَ رَبُّ الْعَالَم۪ينَ؟ قَالَ: أَمَا عَلِمْتَ أَنَّهُ اسْتَطْعَمَكَ عَبْد۪ي فُلَانٌ فَلَمْ تُطْعِمْهُ، أَمَا عَلِمْتَ أَنَّكَ لَوْ أَطْعَمْتَهُ لَوَجَدْتَ ذٰلِكَ عِنْدِي. يَا ابْنَ آدَمَ اسْتَسْقَيْتُكَ فَلَمْ تَسْقِنِي، قَالَ: يَا رَبِّ كَيْفَ أَسْق۪يكَ وَأَنْتَ رَبُّ الْعَالَم۪ينَ؟ قَالَ: اِسْتَسْقَاكَ عَبْد۪ي فُلَانٌ فَلَمْ تَسْقِهِ، أَمَا عَلِمْتَ أَنَّكَ لَوْ سَقَيْتَهُ لَوَجَدْتَ ذٰلِكَ عِنْدِي»

Əbu Hureyrənin (r.a.) nəql etdiyinə görə, Allah Rəsulu (s.ə.s.) Qüd­rətli və Əzəmətli Allahın Qiyamət günü belə fərman edəcəyini buyurmuşdur:

– Ey Adəm övladı! Xəstə oldum, ancaq Məni ziyarət etmədin.

Qul:

– Ey Rəbbim! Sən aləmlərin Rəbbisən, mən Səni necə ziyarət edə bilərdim? – deyəcək. Uca Allah:

– Filan qulum xəstələndi, sən ona baş çəkmədin. Əgər onu zi­­­ya­rət etsəydin, Məni mütləq o xəstə qulun yanında görərdin.

(Uca Allah):

– Ey insan oğlu! Səndən yemək istədim, amma Məni doy­dur­madın, – buyuracaq. Qul:

– Ya Rəbbi! Sən aləmlərin Rəbbisən, mən Səni necə doydura bilərəm? – deyə heyrətlə soruşacaq. Uca Allah:

– Filan qulum səndən yemək istədi, vermədin. Onun qarnını doydursaydın, əvəzini Mənim dərgahımda mütləq alacaqdın!

(Uca Allah təkrar):

– Ey bəşər övladı! Səndən su istədim, vermədin, – buyuracaq. Qul:

– Ya Rəbbi! Sən (heç nəyə möhtac olmayan) Aləmlərin Rəb­bi­sən, mən Sənə necə su verə bilərəm? – deyəcək. Allah:

– Filan qulum səndən su istədi, əsirgədin. Əgər ona su ver­səy­din, bu yaxşılığın mükafatını Mənim dərgahımda mütləq alacaqdın. Necə olur ki, bunu  bilmirsən! – buyuracaq”. [Müslim, Birr 43]

 عَنْ أَنَسٍ  قَالَ: كَانَ غُلَامٌ يَهُودِيٌّ يَخْدُمُ النَّبِيَّ  فَمَرِضَ فَأَتَاهُ النَّبِيُّ  يَعُودُهُ فَقَعَدَ عِنْدَ رَأْسِهِ فَقَالَ لَهُ: «أَسْلِمْ » فَنَظَرَ إِلٰى أَبِيهِ وَهُوَ عِنْدَهُ؟ فَقَالَ: أَطِعْ أَبَا الْقَاسِمِ فَأَسْلَمَ فَخَرَجَ النَّبِيُّ  وَهُوَ يَقُولُ: «اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذ۪ي أَنْقَذَهُ مِنَ النَّارِ»

Hz. Ənəs (r.a.) rəvayət edir:

“Yəhudi bir uşaq Peyğəmbərimizə (s.ə.s.) xidmət edirdi. Bir gün xəstələndi. (Bundan xəbər tutan) Allah Rəsulu (s.ə.s.) ona baş çəkməyə getdi. Başının üstündə oturub ona: “Müsəlman ol!” – dedi. Uşaq yanında olan atasının nə fikirləşdiyini öyrənmək üçün onun üzünə baxdı. Atası: “Əbul-Qasımın (Peyğəmbərimizin) təklifini qəbul elə!” – dedi. Uşaq da atasının gözü qabağında İslamı qəbul etdi. Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) xəstə ziyarətini başa vurub evdən çıxarkən sevincini “Bu günahsızı Cəhənnəm odundan qurtaran Allaha həmd olsun” sözləri ilə izhar etdi”. [Buxari, Cənaiz 80, Mərda 11]

 عَنْ أَنَسٍ  أَنَّهُ قَالَ لِثَابِتٍ رَحِمَهُ اللّٰهُ: أَلَا أَرْق۪يكَ بِرُقْيَةِ رَسُولِ اللّٰهِ ؟ قَالَ بَلٰى. قَالَ: اَللّٰهُمَّ رَبَّ النَّاسِ مُذْهِبَ الْبَأْسِ اِشْفِ أَنتَ الشَّافِي، لَا شَافِيَ إِلَّا أَنْتَ، شِفَاءً لَا يُغَادِرُ سَقَمًا.

Hz. Ənəs (r.a.) tələbəsi Sabit əl-Bunaniyə:

– Allah Rəsulunun (s.ə.s.) oxuduğu şəfa duasını sənə oxuyum? – deyir. Hz. Sabit:

– Əlbəttə! – söyləyir. Hz. Ənəs (r.a.) də bu duanı oxuyur: “Ey bütün insanların hər cür ehtiyacını təmin edib məni ruhən və cismən yüksəldən Rəbbim! Ey dərdlilərin dərmanı, bütün əzab və sıxıntıları aradan qaldıran Allahım! Sən Özün birbaşa şəfa ver, çünki həqiqətdə şəfanı verən yalnız Sənsən. Elə bir şəfa ver ki, xəstəlikdən əsər-əlamət qalmasın”. [Buxari, Tibb 38]

 عَنْ عُثْمَانَ بْنِ أَبِي الْعَاصِ  أَنَّهُ شَكَا إِلٰى رَسُولِ اللّٰهِ  وَجَعًا يَجِدُهُ ف۪ي جَسَدِهِ، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللّٰهِ: «ضَعْ يَدَكَ عَلَى الَّذ۪ي يَأْلَمُ مِنْ جَسَدِكَ وَقُلْ: بِسْمِ اللّٰهِ ثَلَاثًا وَقُلْ سَبْعَ مَرَّاتٍ أَعُوذُ بِعِزَّةِ اللّٰهِ وَقُدْرَتِهِ مِنْ شَرِّ مَا أَجِدُ وَأُحَاذِرُ»

Vücudunda ağrı hiss edən Osman ibn Əbil-As (r.a.) dərdini Allah Rəsuluna (s.ə.s.) danışır. Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) ona belə bir tövsiyə verir: “Əlini ağrıyan yerə qoy və üç dəfə “Bismillah” de, ardınca da bu duanı yeddi dəfə təkrar et: “Bu dözdüyüm xəstəlikdən və düçar olmaqdan qorxduğum ehtimal dərdlərin şərindən Allahın əzəmətinə və qüdrətinə sığınır, Ondan aman diləyirəm”. [Müslim, Salam 67]

 عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ   عَنِ النَّبِيِّ قَالَ: «مَنْ عَادَ مَر۪يضًا لَمْ يَحْضُرْهُ أَجَلُهُ فَقَالَ عِنْدَهُ سَبْعَ مَرَّاتٍ: أَسْأَلُ اللّٰهَ الْعَظ۪يمَ رَبَّ الْعَرْشِ الْعَظ۪يمِ أَنْ يَشْفِيَكَ، إِلَّا عَافَاهُ اللّٰهُ مِنْ ذٰلِكَ الْمَرَضِ»

İbn Abbas (r.anhumə) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql etmişdir: “Kim əcəli çatmamış bir xəstəni ziyarət edər və onun yanında yeddi dəfə “Ərşi-Azimin Rəbbi Allahu Azimuşşandan sənə şəfa diləyirəm!” şəklində dua edərsə, Allah o xəstəni tutulduğu xəstəlikdən qurtarar, ona şəfa verər”. [Əbu Davud, Cənaiz 8; Tirmizi, Tibb 32]

 عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ   أَنَّ النَّبِيَّ  دَخَلَ عَلٰى أَعْرَابِيٍّ يَعُودُهُ، وَكَانَ إِذَا دَخَلَ عَلٰى مَنْ يَعُودُهُ قَالَ: «لَا بَأْسَ طَهُورٌ إِنْ شَاءَ اللّٰهُ »

İbn Abbas (r.anhumə) demişdir: “Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) xəstələnən bir bədəvini ziyarət etdi. Hər xəs­təyə baş çəkərkən dediyi kimi, ona da belə buyurdu: “Keçmiş ol­sun, qorxulu heç nə yoxdur (mən­fi ibadət olan) bu xəstəlik, inşallah, (qədərə üsyan etməyib Allahın təqdirinə, diləyinə itaət etsən) günahlarını təmizləyəcək, qüsurlarını da örtəcək”. [Buxari, Mərda 10]

 عَنْ أَب۪ي سَع۪يدٍ الْخُدْرِيِّ  أَنَّ جِبْر۪يلَ أَتَى النَّبِيَّ  فَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ اِشْتَكَيْتَ؟ قَالَ: «نَعَمْ» قَالَ: بِسْمِ اللّٰهِ أَرْق۪يكَ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ يُؤْذ۪يكَ مِنْ شَرِّ كُلِّ نَفْسٍ أَوْ عَيْنِ حَاسِدٍ اَللّٰهُ يَشْف۪يكَ، بِسْمِ اللّٰهِ أَرْق۪يكَ»

Əbu Səid əl-Xudri (r.a.) demişdir:

“Hz. Cəbrail (ə.s.) Allah Rəsulunun (s.ə.s.) yanına gələndə: “Ya Məhəmməd, xəstə deyilsən ki?” – deyə soruşdu. Peyğəmbərimiz (s.ə.s.): “Bəli!” – deyə cavab verdi. Həzrəti Cəbrail (ə.s.) belə dua etdi: “Bismillah!” deyib Sənə ruqyə (şəfa duası) oxuyur, Allahın Səni Sənə əziyyət verən hər şeydən, bütün canlıların və ya həsəd aparan hər gözün şərindən qoruyub şəfa verməsini diləyirəm. “Bismillah!” deyib sənə ruqyə oxuyuram”. [Müslim, Salam 40]

 عَنْ عَائِشَةَ  قَالَتْ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ  وَهُوَ مُسْتَنِدٌ إِلَيَّ يَقُولُ: «اَللّٰهُمَّ اغْفِرْ ل۪ي وَارْحَمْن۪ي وَأَلْحِقْن۪ي بِالرَّف۪يقِ الْأَعْلٰى»

Həzrəti Aişə (r.anhə) anamız nəql edir:

“Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) mənə söykənər və “Allahım! Məni bağışla, mənimlə mərhəmətinlə davran və məni Uca Dostluğuna qovuşdur,” – deyə dua edərdi”. [Müslim, Mərda 19; Müslim, Salam 46]

 عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ  قَالَتْ: دَخَلَ رَسُولُ اللّٰهِ  عَلٰى أَب۪ي سَلَمَةَ وَقَدْ شَقَّ بَصَرَهُ فَأَغْمَضَهُ ثُمَّ قَالَ: «إِنَّ الرُّوحَ إِذَا قُبِضَ تَبِعَهُ الْبَصَرُ» فَضَجَّ نَاسٌ مِنْ أَهْلِهِ فَقَالَ: «لَا تَدْعُوا عَلٰى أَنْفُسِكُمْ إِلَّا بِخَيْرٍ، فَإِنَّ الْمَلَائِكَةَ يُؤَمِّنُونَ عَلٰى مَا تَقُولُونَ» ثُمَّ قَالَ: «اَللّٰهُمَّ اغْفِرْ لِأَب۪ي سَلَمَةَ وَارْفَعْ دَرَجَتَهُ فِي الْمَهْدِيّ۪ينَ، وَاخْلُفْهُ ف۪ي عَقِبِهِ فِي الْغَابِر۪ينَ، وَاغْفِرْ لَنَا وَلَهُ يَارَبَّ الْعَالَم۪ينَ، وَافْسَحْ لَهُ ف۪ي قَبْرِهِ وَنَوِّرْ لَهُ فِيهِ»

Ümmü Sələmə (r.anhə)  belə rəvayət etmişdir:

“Allah Rəsulu (s.ə.s.) yenicə ruhunu tapşırmış Əbu Sələmənin yanına gəldi. Mərhumun açıq gözlərini qapadı və buyurdu: “Ruh bədəndən aparılarkən göz onu təqib edir”. Bu əsnada ev əhlindən bəziləri fəryad edib ağladılar. Allah Rəsulu (s.ə.s.): “Özünüzə (bir-birinizə) ancaq xeyir dua edin. Çünki mələklər dualarınıza amin deyirlər,” – deyə onlara xəbərdarlıq etdi. Ardınca da mərhuma belə dua etdi:

“Allahım! Əbu Sələməni bağışla! Hidayətə gələnlər arasında onun dərəcəsini yüksəlt. Qalan yaxınlarının vəkili Sən ol və onları xeyirli insanlar et. Ey aləmlərin Rəbbi! Bizi də, onu da əfv et. Qəbrini genişlət və nurla doldur” [Müslim, Cənaiz 7]

 عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ  قَالَتْ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّٰهِ  يَقُولُ: «مَا مِنْ عَبْدٍ تُص۪يبُهُ مُص۪يبَةٌ فَيَقُولُ: إِنَّا لِلّٰهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ: اَللّٰهُمَّ اؤْجُرْن۪ي ف۪ي مُص۪يبَت۪ي وَاخْلُفْ ل۪ي خَيْرًا مِنْهَا، إِلَّا أَجَرَهُ اللّٰهُ تَعَالٰى ف۪ي مُص۪يبَتِهِ وَأَخْلَفَ لَهُ خَيْرًا مِنْهَا. قَالَتْ: فَلَمَّا تُوُفِّيَ أَبُو سَلَمَةَ، قُلْتُ كَمَا أَمَرَن۪ي رَسُولُ اللّٰهِ  فَأَخْلَفَ اللّٰهُ ل۪ي خَيْرًا مِنْهُ رَسُولَ اللّٰهِ.

Ümmü Sələmə (r.anhə) nəql edir:

“Allah Rəsulundan (s.ə.s.) eşitdim, belə buyururdu: “Bir qul bir müsibətə düçar olanda: “Biz Allaha aidik və vaxtı çatanda, əlbəttə, Onun hüzuruna qayıdacağıq,” – deyər, “Allahım, başıma gələn bu müsibətdə mənə savab nəsib elə və o sovuşandan sonra daha xe­yirlisini lütf elə!” şəklində dua edərsə, Allah onun duasını qəbul edər”. Ümmü Sələmə hədisi rəvayət edəndən sonra dedi ki, ərim Əbu Sələmə vəfat edəndə Allah Rəsulunun (s.ə.s.) buyurduğu kimi dua etdim. Allah da duamı qəbul edib mənə Əbu Sələmədən daha xe­yirlisini, yəni Allah Rəsulunu (s.ə.s.) həyat yoldaşı kimi lütf etdi”. [Müslim, Cənaiz 4]

 عَنْ أَب۪ي مُوسٰى  أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ  قَالَ: «إِذَا مَاتَ وَلَدُ الْعَبْدِ قَالَ اللّٰهُ تَعَالٰى لِمَلَائِكَتِهِ: قَبَضْتُمْ وَلَدَ عَبْدِي؟ فَيَقُولُونَ: نَعَمْ، فَيَقُولُ: قَبَضْتُمْ ثَمَرَةَ فُؤَادِهِ؟ فَيَقُولُونَ: نَعَمْ. فَيَقُولُ: فَمَاذَا قَالَ عَبْدِي؟ فَيَقُولُونَ: حَمِدَكَ وَاسْتَرْجَعَ، فَيَقُولُ اللّٰهُ تَعَالٰى: اِبْنُوا لِعَبْد۪ي بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ وَسَمُّوهُ بَيْتَ الْحَمْدِ»

Əbu Musanın (r.a.) nəql etdiyinə görə,  Allah Rəsulu (s.ə.s.)  belə buyurmuşdur:

“Qulun övladı öləndə Allah mələklərindən:

– Qulumun övladının ruhunu aldınız? – deyə soruşar. Mələklər də:

– Bəli! – deyə cavab verərlər. Allah:

– Demək onun ciyərparəsini (sevimli övladını) götürüb gə­tirdiniz, – buyurur. Mələklər:

– Bəli! – deyirlər. Uca Allah:

– Qulum buna nə dedi? – buyurur. Mələklər:

– Sənə həmd etdi və “Biz Allaha aidik və vaxtı çatanda, əlbəttə, Onun hüzuruna qayıdacağıq!” dedi, – deyə xəbər verirlər. Bu vaxt Uca Allah:

– Elə isə qulum üçün Cənnətdə bir köşk hazırlayın, adını da­ “Beytül-Həmd (Şükür köşkü)” qoyun, – buyurur”. [Tirmizi, Cənaiz 36]

 عَنِ ابْنِ عُمَرَ   أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ  عَادَ سَعْدَ بْنَ عُبَادَةَ، وَمَعَهُ عَبْدُ الرَّحْمٰنِ بْنُ عَوْفٍ وَسَعْدُ بْنُ أَب۪ي وَقَّاصٍ وَعَبْدُ اللّٰهِ بْنُ مَسْعُودٍ ، فَبَكٰى رَسُولُ اللّٰهِ ، فَلَمَّا رَأٰى الْقَوْمُ بُكَاءَ رَسُولِ اللّٰهِ  بَكَوْا، فَقَالَ: «أَلَا تَسْمَعُونَ؟ إِنَّ اللّٰهَ لَا يُعَذِّبُ بِدَمْعِ الْعَيْنِ وَلَا بِحُزْنِ الْقَلْبِ وَلَكِنْ يُعَذِّبُ بِهَذاَ أَوْ يَرْحَمُ» وَأَشَارَ إِلٰى لِسَانِهِ.

İbn Ömər (r.anhumə) nəql edir:

“Allah Rəsulu (s.ə.s.) Əbdürrəhman ibn Avf, Sad ibn Əbi Vaqqas və Abdullah ibn Məsudla (r.anhum) birlikdə xəstə yatan Sad ibn Ubadəni ziyarət etdi. Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) Sadın halını görəndə gözləri doldu. Onun ağladığını görən ailəsi göz yaşlarını saxlaya bilmədi. Allah Rəsulu (s.ə.s.) göz yaşlarının qəribə qarşılandığını görüb: “Bilmirsiniz ki, Allah göz yaşına və qəlbin kədərlənməsinə görə əsla əzab verməz, – dilini göstərib, – ancaq buna görə əzab verər və ya  mərhəmət edər,” – dedi”. [Buxari, Cənaiz 44; Müslim, Cənaiz 12]

 عَنْ أَنَسٍ  أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ  دَخَلَ عَلٰى ابْنِهِ إِبْرَاه۪يمَ  وَهُوَ يَجُودُ بِنَفْسِهِ فَجَعَلَتْ عَيْنَا رَسُولِ اللّٰهِ  تَذْرِفَانِ. فقَالَ لَهُ عَبْدُ الرَّحْمٰنِ بْنُ عَوْفٍ: وَأَنْتَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ؟ فَقَالَ: «يَا ابْنَ عَوْفٍ إِنَّهَا رَحْمَةٌ» ثُمَّ أَتْبَعَهَا بِأُخْرٰى فَقَالَ: «إِنَّ الْعَيْنَ تَدْمَعُ وَالْقَلْبَ يَحْزَنُ، وَلَا نَقُولُ إِلَّا مَا يُرْض۪ي رَبَّنَا وَإِنَّا لِفِرَاقِكَ يَا إِبْرَاهيمُ لَمَحْزُونُونَ».

Hz. Ənəs (r.a.) belə nəql etmişdir:

“Allah Rəsulu (s.ə.s.) oğlu İbrahim canını tapşırarkən onun yanına gəldi. Oğlunun vəziyyətini görəndə mübarək gözlərindən yaş süzülməyə başladı. Orada olan Əbdürrəhman ibn Avf heyrətlə:

– Siz də ağlayırsınız, ya Rəsulallah?– deyə soruşdu. (Aləmlərə mərhəmət olaraq göndərilən) Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) ona çevrilib:

– Ey İbn Avf! Bu göz yaşları mərhəmətdir, mərhəmətin varlığına dəlildir, – buyurdu və əlavə elədi, – göz yaşarar, qəlb kədərlənər, ancaq biz Rəbbimizin razı olduğunu dilimizə gətirərik. İbrahim, sənin ayrılığın, həqiqətən, bizi  çox kədərləndirir”. [Buxari, Cənaiz 43; Müslim, Fədail 62]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ  أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ  قَالَ: «مَنِ اتَّبَعَ جَنَازَةَ مُسْلِمٍ إ۪يمَانًا وَاحْتِسَابًا وَكَانَ مَعَهُ حَتّٰى يُصَلّٰى عَلَيْهَا وَيَفْرُغَ مِنْ دَفْنِهَا، فَإِنَّهُ يَرْجِعُ مِنَ الْأَجْرِ بِق۪يرَاطَيْنِ كُلُّ ق۪يرَاطٍ مِثْلُ أُحُدٍ، وَمَنْ صَلّٰى عَلَيْهَا ثُمَّ رَجَعَ قَبْلَ أَنْ تُدْفَنَ فَإِنَّهُ يَرْجِعُ بِق۪يرَاطٍ»

Əbu Hureyrə (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyurduğunu bəyan edir:

“Hər kim inanaraq və ixlasla (savabını yalnız Allahdan uma-raq) bir müsəlman mərhumun nəşini yol salar və cənazə namazı qı­lınıb dəfn edilənə qədər dəfndə iştirak edərsə, iki Uhud dağı qədər savab qazanar. Cənazə namazını qılıb dəfndə iştirak etməyən isə bir Uhud dağı qədər mükafat qazanar”. [Buxari, İman 35]

 عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ  قَالَتْ: نُه۪ينَا عَنِ اتِّبَاعِ الْجَنَائِزِ، وَلَمْ يُعْزَمْ عَلَيْنَا»

Ümmü Atiyyə (r.anhə) demişdir:

“Cənazənin ardınca getmək bizə (qadınlara) qadağan edilmişdi, ancaq bu, ciddi və qəti bir qadağa kimi haram buyurulmadı”. [Buxari, Cənaiz 29; Müslim, Cənaiz 34]

 عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ   قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّٰهِ  يَقُولُ: «مَا مِنْ رَجُلٍ مُسْلِمٍ يَمُوتُ فَيَقُومُ عَلٰى جَنَازَتِهِ أَرْبَعُونَ رَجُلًا لَا يُشْرِكُونَ بِاللّٰهِ شَيْئًا إِلَّا شَفَّعَهُمُ اللّٰهُ فِيهِ»

İbn Abbas (r.anhumə) nəql edir:

“Allah Rəsulunun (s.ə.s.) belə buyurduğunu eşitdim: “Vəfat etmiş müsəlmanın cənazə namazını Allaha şərik qoşmamış qırx adam­ qılarsa, Allah onları mərhuma şəfaətçi edər”. [Müslim, Cənaiz 59]

 عَنْ عَوْفِ بْنِ مَالِكٍ  قَالَ: صَلّٰى رَسُولُ اللّٰهِ  عَلٰى جَنَازَةٍ، فَحَفِظْتُ مِنْ دُعَائِهِ وَهُوَ يَقُولُ: «اَللّٰهُمَّ اغْفِرْ لَهُ وَارْحَمْهُ وَعَافِهِ وَاعْفُ عَنْهُ وَأَكْرِمْ نُزُلَهُ وَوَسِّعْ مُدْخَلَهُ وَاغْسِلْهُ بِالْمَاءِ وَالثَّلْجِ وَالْبَرَدِ وَنَقِّهِ مِنَ الْخَطَايَا كَمَا نَقَّيْتَ الثَّوْبَ الْأَبْيَضَ مِنَ الدَّنَسِ، وَأَبْدِلْهُ دَارًا خَيْرًا مِنْ دَارِهِ وَأَهْلًا خَيْرًا مِنْ أَهْلِهِ وَزَوْجًا خَيْرًا مِنْ زَوْجِهِ، وَأَدْخِلْهُ الْجَنَّةَ وَأَعِذْهُ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ وَمِنْ عَذَابِ النَّارِ» حَتّٰى تَمَنَّيْتُ أَنْ أَكُونَ أَنَا ذٰلِكَ الْمَيِّتَ.

Avf ibn Malik (r.a.) nəql edir: “Allah Rəsulu (s.ə.s.) bir cənazə namazını qıldırıb dua etmişdi. Hə­­min duadan bunları yadımda saxlamışam: “Allahım! Mərhumu bağışla, ona rəhm elə, onu qoruyub əfv et. Onu Cənnətdə kərəminlə ən gözəl şəkildə qarşıla. Girəcəyi yeri (qəbri) genişləndir. Onu (günahlarının kirini) su ilə, qarla və dolu ilə yuyub sərinlət, rəhmət və məğfirətinin hər növündən yararlanmağı ona lütf et. Onu xətalardan, günahlardan – ağ libasın kirdən təmizlənib tərtəmiz olması kimi – pak elə. Ona dünyadakı evindən daha gözəl ev, ailəsindən daha xeyirli ailə, zövcəsindən daha xeyirli zövcə ver. Onu Cən­nə­­ti­nə­ göndər, qəbir və Cəhənnəm əzabından hifz et”. Avf ibn Malik özü əlavə edir: “Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) bu gözəl duasını eşidəndə:  “Kaş ölən adamın yerində mən olaydım,” – dedim. [Müslim, Cənaiz 85]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ وَأَب۪ي قَتَادَةَ وَأَبِي إِبْرَاهِيمَ الْأَشْهَلِيِّ عَنْ أَبِيهِ – وَأَبُوه صَحَابِيٌّ-  عَنِ النَّبِيِّ  أَنَّهُ صَلَّى عَلٰى جَنَازَةٍ فَقَالَ: «اَللّٰهُمَّ اغْفِرْ لِحَيِّنَا وَمَيِّتِنَا وَصَغ۪يرِنَا وَكَب۪يرِنَا وَذَكَرِنَا وَأُنْثَانَا وَشَاهِدِنَا وَغَائِبِنَا. اَللّٰهُمَّ مَنْ أَحْيَيْتَهُ مِنَّا فَأَحْيِهِ عَلَى الْإِسْلَامِ وَمَنْ تَوَفَّيْتَهُ مِنَّا فَتَوَفَّهُ عَلَى الْإ۪يمَانِ، اَللّٰهُمَّ لَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ وَلَا تَفْتِنَّا بَعْدَهُ »

Əbu Hureyrə, Əbu Qatədə və Əbu İbrahim əl-Əşhəli Əbu İbrahim əl Əşhəlinin səhabə olan atasından (r.anhum) rəvayət edir:

“Nəbilər Sər­­vəri Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) bir adamın cənazə namazını qıldırıb belə dua etmişdi: “Allahım! Həyatda olanlarımızı və ölülərimizi, kiçiklərimizi və böyüklərimizi, kişilərimizi və qadınlarımızı, burada iştirak edənləri və etməyənləri bağışla. Allahım! Bizdən kimlərə həyatı murad etmisənsə, onları İslam dinində yaşat. Ölümünü dilədiyin insanları da hüzuruna imanlı apar. Allahım! Bizi bu dəfn mərasimində iştirakın savabından məhrum etmə və onun ardınca bizi bir-birimizlə imtahana çəkmə”. [Tirmizi, Cənaiz 38; Əbu Davud, Cənaiz 56]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ  عَنِ النَّبِيِّ  قَالَ: «أَسْرِعُوا بِالْجَنَازَةِ، فَإِنْ تَكُ صَالِحَةً فَخَيْرٌ تُقَدِّمُونَهَا إِلَيْهِ، وَإِنْ تَكُ سِوٰى ذٰلِكَ فَشَرٌّ تَضَعُونَهُ عَنْ رِقَابِكُمْ»

Əbu Hureyrə (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.)  belə buyurduğunu rəvayət edir:

“Cənazəni dəfn etməyə tələsin. Beləcə əgər mərhum əmə­li­­­sa­leh­dirsə, onu tezliklə xeyrə qovuşdurmuş olarsınız. Əgər əmə­­li­sa­­leh deyilsə, o şəri çiyninizdən atıb qurtularsınız”. [Buxari, Cənaiz 51; Müslim, Cənaiz 50]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ  عَنِ النَّبِيِّ  قَالَ: «نَفْسُ الْمُؤْمِنِ مُعَلَّقَةٌ بِدَيْنِهِ حَتّٰى يُقْضٰى عَنْهُ»

Əbu Hureyrə (r.a.) rəvayət edir:

“Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) belə buyurmuşdur: “Möminin ruhu borcu qaytarılana qədər həbs edilir (nə qədər ki dünyada borcu qaytarılmayıb, axirətdə sorğu-sual davam edir və ya borc onun (onu) gözləyən nemətlərə qovuşmasına mane olur. Ancaq borcu ödənildikdən sonra sorğu-sual sona çatır və ya axirət nemətlərinə qovuşur)”. [Tirmizi, Cənaiz 74]

 عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ  قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ  إِذَا فُرِغَ مِنْ دَفْنِ الْمَيِّتِ وَقَفَ عَلَيْهِ وَقَالَ: «اِسْتَغْفِرُوا لِأَخ۪يكُمْ وَسَلُوا لَهُ التَّثْب۪يتَ فَإِنَّهُ الْآنَ يُسْأَلُ»

Osman ibn Affan (r.a.) demişdir:

“Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) bir cənazə dəfn ediləndən sonra qəbrin ba­şında dayanıb buyurdu: “Qardaşınız üçün Allahdan əfv diləyin və onu Münkər və Nəkir mələklərinin sualları qarşısında imanda sabitqədəm etməsini, Tövhidi söyləməsini diləyin. Çünki hal-hazırda sorğu-suala çəkilir.” [Əbu Davud, Cənaiz 69]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ  أنَّ رَسُولَ اللّٰهِ  قَالَ: «إِذَا مَاتَ الْإِنْسَانُ اِنْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثٍ: صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ»

Əbu Hureyrə (r.a.) Allah Rəsulunun (s.ə.s.)  belə buyurduğunu nəql edir:

“İnsan vəfat edəndə əməli kəsilir (əməl dəftəri bağlanır); ancaq bu üç əməl istisnadır: sədəqeyi-cariyə, insanların faydalandığı elm və ya mərhuma xeyir-dua edən əməlisaleh övlad”. [Müslim, Vəsiyyət 14]

İzah: Sədəqeyi-cariyə davam edən, daim savab qazandıran sədəqə deməkdir. Daim insanlara fayda verən xeyirli işlərdir. Sədəqə və zəkatı insanların ümumi xeyrinə sərf edib daim  istifadə olunan şeylərə vəsilə olmaqdır. Yol, körpü, məscid, vəqf (yardım) qurumları və bunlardan ən düzgün və səmərəli şəkildə istifadə edən nəsillər yetişdirmək üçün yataqxanalar, məktəblər və müəssisələr açmaq və s. fəaliyyətlərin hamısını ehtiva edir.

İnsanların faydalandığı elm isə insanları elm və fəzilətlə maarifləndirmək, onlara faydalı biliklər öyrətmək, onların istifadəsi üçün kitab təminatını və elmi fəaliyyətləri gerçəkləşdirmək, hər cür səmərəli elmi fəaliyyəti həyata keçirmək, elmə xidmət etməkdir.

Dua edən faydalı övlad böyütmək isə – istər insanın doğma övladı olsun, istərsə böyüməsində, yetişməsində əməyi olan başqa insanların övladı olsun – bütün bunlar ölümdən sonra əməl dəftərinin açıq qalmasına səbəb olur. Çünki bir xeyirli işə və yaxşılığa səbəb olan onu etmiş kimi və ya edənlərin savabı qədər savab qazanır. Həmin əməli işləyənlərin savabından da heç nə azalmır.

 عَنْ أَنَسٍ قَالَ: مَرُّوا بِجَنَازَةٍ فَأَثْنَوْا عَلَيْهَا خَيْرًا فَقَالَ النَّبِيُّ  «وَجَبَتْ»، ثُمَّ مَرُّوا بِأُخْرٰى فَأَثْنَوْا عَلَيْهَا شَرًّا فَقَالَ النَّبِيُّ  «وَجَبَتْ» فَقَالَ عُمَرُ ابْنُ الْخَطَّابِ: مَا وَجَبَتْ؟ قَالَ: «هٰذَا أَثْنَيْتُمْ عَلَيْهِ خَيْرًا فَوَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ، وَهٰذَا أَثْنَيْتُمْ عَلَيْهِ شَرًّا فَوَجَبَتْ لَهُ النَّارُ، أَنْتُمْ شُهَدَاءُ اللّٰهِ فِي الْأَرْضِ»

Həzrəti Ənəs (r.a.) demişdir:

“Allah Rəsulu  (s.ə.s.)  bəzi səhabələrlə birlikdə idi. Bu vaxt bir mərhumun cənazəsini apardılar. Orada olanlar mərhumu xeyirlə yad edib səna etdilər. Ardınca da Allah Rəsulu (s.ə.s.): “Vacib oldu (qətiləşdi),” – buyurdu. Sonra bir cənazə də keçdi. Oradakılar bu səfər onun pis əməllərindən danışdılar. Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) yenə: “Vacib oldu (qətiləşdi),” – buyurdu. Həzrəti Ömər: “Ey Allahın Rəsulu! Nə vacib oldu (qətiləşdi)?” –deyə soruşdu. Allah Rəsulu (s.ə.s.) da bu cavabı verdi: “Əvvəlki mərhumu xeyirlə yad etdiniz, ona görə də Cənnətə getmək onun üçün vacib oldu. Sonrakını isə pis əməlləri ilə andınız, ona da Cəhənnəmə getmək vacib oldu. Çünki sizlər (möminlər) dünyada Allahın (şahidliyinə qiymət verdiyi) şahidlərisiniz”. [Buxari, Cənaiz 86, Şəhadət 6; Müslim, Cənaiz 60]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ  قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ: «لَا يَمُوتُ لِأَحَدٍ مِنَ الْمُسْلِم۪ينَ ثَلَاثَةٌ مِنَ الْوَلَدِ لَا تَمَسُّهُ النَّارُ إِلَّا تَحِلَّةَ الْقَسَمِ»

Əbu Hureyrənin (r.a.) rəvayət etdiyinə görə, Allah Rəsulu  (s.ə.s.) belə buyurmuşdur:

“Cəhənnəm alovu (həddi-büluğa çatmamış) üç uşağı vəfat edən Müsəlmana yalnız ilahi vəd gerçəkləşənə qədər, yəni qısa müddət toxunacaq”. [Buxari, Cənaiz 6, Eyman 9; Müslim, Birr 150]

İzah: Hədisdə ilahi vədin gerçəkləşməsi qədər qısa vaxtla bila­va­sitə “Elə bir insan yoxdur ki, Cəhənnəmə varid olmasın. Bu, Rəbbinin qəti bir hökmüdür” {“Məryəm” surəsi, 19/71} ayəsi xatırladılır. Bu ayədə Uca Allah bütün insanların Cəhənnəmə girəcəyini bildirmişdir. Ancaq möminlərin oraya girib-çıxması son dərəcə sürətli zaman kəsiyində və ya odun soyuq və zərərsiz olaraq Həzrəti İbrahimə xətər yetirməməsi şəklində gerçəkləşəcək. Bu da çox qısa müddətdir.

 عَنِ ابْنِ عُمَرَ   أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ  قَالَ لِأَصْحَابِهِ يَعْن۪ي لَمَّا وَصَلُوا الْحِجْرَ دِيَارَ ثَمُودَ: «لَا تَدْخُلُوا عَلٰى هَؤُلَاءِ الْمُعَذَّب۪ينَ إِلَّا أَنْ تَكُونُوا بَاك۪ينَ، فَإِنْ لَمْ تَكُونُوا بَاك۪ينَ فَلَا تَدْخُلُوا عَلَيْهِمْ، لَا يُص۪يبُكُمْ مَا أَصَابَهُمْ»

İbn Ömər (r.anhumə) demişdir:

“Allah Rəsulu (s.ə.s.) Səmud qövmünün yaşadığı diyara – Hicrə çatanda səhabələrinə belə buyurdu: “Bu əzaba məruz qalmış (həlak edil­miş) insanların yurdundan uzaq durun. Əgər ora ayaq basmaq məc­buriyyətindəsinizsə, heç olmasa, ağlaya-ağlaya girin. Əgər ağlaya bilmirsinizsə, oradan uzaq olun ki, onların başına gələn mü­sibətlər sizin də başınıza gəlməsin”. [Buxari, Ənbiya 17, Təfsiru surə 15/2, Məğazi 80; Müslim, Zühd 38]

İzah: Həlak edilən toplumların xarabalıqları şeytanın qərar­gahına çevrilə bilər. Onlar həlak olub getsələr də, o lənətlənmiş yerə gedənlər bir müsibətlə üzləşə bilərlər. İstər şeytanın, istərsə həlak edilənlərin şərindən qorunmaq üçün Uca Allaha sığınmaq və Onun (c.c.) himayəsinə girmək lazımdır.