فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلَاةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيَّا  إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَأُولَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلَا يُظْلَمُونَ شَيْئًا

Onlardan sonra namazı tərk edib şəhvətə uyan bir nəsil gəldi. Onlar (Cəhənnəmdəki) Fəyy dərəsinə düşəcəklər. Tövbə edib iman gətirən və yaxşı işlər görənlərdən başqa! Onlar heç bir zülm (haqsızlıq) görmədən Cənnətə daxil olacaqlar. {“Məryəm” surəsi, 19/59-60}

فَخَرَجَ عَلٰى قَوْمِهِ في ز۪ينَتِهِ قَالَ الَّذ۪ينَ يُر۪يدُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا ياَ لَيْتَ لَنَا مِثْلَ مَا أُوتِيَ قَارُونُ إِنَّهُ لَذُو حَظٍّ عَظ۪يمٍ  وَقَالَ الَّذ۪ينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَيْلَكُمْ ثَوَابُ اللّٰهِ خَيْرٌ لِمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا

(Bir gün Qarun) faxir libas geyib öz zinəti (ehtişamı) içində qövmünün qarşısına çıxdı. Dünyaya həris olanlar dedilər: “Kaş ki Qaruna verilən (dövlət) bizə də veriləydi. Həqiqətən, o, böyük bəxt (qismət) sahibidir!” (Axirət barəsində) elm verilmiş kəslər isə belə dedilər: “Vay halınıza! Bu dünya malının arxasınca düşməyə dəyərmi? İman gətirib yaxşı əməl edən kimsə üçün Allahın mükafatı (təmənnasında olduğunuz var-dövlətdən, dəbdəbədən) daha yaxşıdır!” {“Qasas” surəsi, 28/79-80}

ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّع۪يمِ

Sonra da həmin gün (Allahın dünyada sizə əta etdiyi) nemətlər barəsində mütləq sorğu-sual olunacaqsınız! {“Təkasur” surəsi, 102/8}

مَنْ كَانَ يُر۪يدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِيهَا مَا نَشَاءُ لِمَْن نُر۪يدُ ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ يَصْلَاهَا مَذْمُومًا مَدْحُورًا

Kim fani dünyanı istəsə, dilədiyimiz şəxsə istədiyimiz neməti verərik. Sonra isə (axirətdə) ona Cəhənnəmi məskən edərik. O, (Cəhənnəmə) qınanmış, (Allahın mərhəmətindən) qovulmuş bir vəziyyətdə daxil olar!  {“İsra” surəsi, 17/18}

 عَنْ عَائِشَةَ ، قَالَتْ: مَا شَبِعَ آلُ مُحَمَّدٍ  مِنْ خُبْزِ شَع۪يرٍ يَوْمَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ حَتّٰى قُبِضَ.

Həzrəti Aişə (r. anhə) demişdir:

“Rəsulullahın (s.ə.s.) vəfatına qədər Onun ailəsi iki gün dalbadal doyunca arpa çörəyi yeməmişdir”. [Buxari, Eyman 22; Müslim, Zühd 22]

 عَنْ عُرْوَةَ عَنْ عَائِشَةَ  ، أَنَّهَا كَانَتْ تَقُولُ: وَاللّٰهِ يَا ابْنَ أُخْت۪ي إِنْ كُنَّا لَنَنْظُرُ إِلَى الْهِلَالِ ثُمَّ الْهِلَالِ ثُمَّ الْهِلَالِ ثَلَاثَةُ أَهِلَّةٍ ف۪ي شَهْرَيْنِ. وَمَا أُوقِدَ ف۪ي أَبْيَاتِ رَسُولِ اللّٰهِ  نَارٌ. قُلْتُ: يَا خَالَةُ فَمَا كَانَ يُع۪يشُكُمْ؟ قَالَتْ: اَلْأَسْوَدَانِ: التَّمْرُ وَالْمَاءُ إِلَّا أَنَّهُ قَدْ كَانَ لِرَسُولِ اللّٰهِ ج۪يرَانٌ مِنَ الأَنْصَارِ. وَكَانَتْ لَهُمْ مَنَايِحُ وَكَانُوا يُرْسِلُونَ إِلىَ رَسُولِ اللّٰهِ  مِنْ أَلْبَانِهَا فَيَسْق۪ينَا.

Urvə ibn Zubeyr Həzrəti Aişənin (r.anhə) belə dediyini rəvayət etmişdir:

“Bacıoğlu! Vallah, biz bir ay, daha sonra bir ay, daha sonra da bir ay, yəni iki ayda üç hilal görərdik, amma Allah Rəsulunun (s.ə.s.) evlərində ocaq yanmazdı. (yemək bişməzdi)”. Mən (Urvə): “Xala! Bəs nə yeyib-içirdiniz?” – deyə soruşdum. Həzrəti Aişə belə cavab verdi: “İki qara, yəni xurma və su. Bir də Allah Rəsulunun (s.ə.s.) ənsar qonşularının sağmal malları vardı. Onlar  Rəsulullaha (s.ə.s.) süd göndərərdilər. O da bizə verirdi”. [Buxari, Riqaq 17; Müslim, Zühd 28]

 عَنْ أَب۪ي سَع۪يدٍ الْمَقْبُرِيِّ عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ  أَنَّهُ مَرَّ بِقَوْمٍ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ شَاةٌ مَصْلِيَةٌ. فَدَعَوْهُ فَأَبٰى أَنْ يَأْكُلَ وَقَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللّٰهِ  مِنَ الدُّنْيَا وَلَمْ يَشْبَعْ مِنْ خُبْزِ الشَّع۪يرِ.

Əbu Səid əl-Maqburi Əbu Hureyrədən (r.a.) rəvayət edir:

“Əbu Hureyrə bir neçə adamın yanından keçirmiş. Onların qabağında qızardılmış qoyun var imiş. Onlar Əbu Hureyrəni ziyafətə dəvət edirlər, amma o, dəvəti qəbul etməyib belə deyir: “Rəsulullah (s.ə.s.) doyunca arpa çörəyi yemədən dünyadan köçdü”. [Buxari, Ətimə 23]

 عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَش۪يرٍ  قَالَ: لَقَدْ رَأَيْتُ نَبِيَّكُمْ  وَمَا يَجِدُ مِنْ الدَّقَلِ مَا يَمْلَأُ بِهِ بَطْنَهُ.

 Numan ibn Bəşir (r.a.) demişdir:

“Düzü, mən Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) elə vaxtlarını gördüm ki, qarnını doydurmaq üçün adi xurma belə tapa bilmirdi”. [Müslim, Zühd 34]

 عَنْ خَالِدِ بْنِ عُمَرَ الْعَدَوِيِّ قَالَ: خَطَبَنَا عُتْبَةُ بْنُ غَزْوَانَ وَكَانَ أَم۪يرًا عَلَى الْبَصْرَةِ فَحَمِدَ اللّٰهَ وَأَثْنٰى عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ الدُّنْيَا آذَنَتْ بِصُرْمٍ وَوَلَّتْ حَذَّاءَ وَلَمْ يَبْقَ مِنْهَا إِلَّا صُبَابَةٌ كَصُبَابَةِ الْإِنَاءِ يَتَصَابُّهَا صَاحِبُهَا وَإِنَّكُمْ مُنْتَقِلُونَ مِنْهَا إِلٰى دَارٍ لَا زَوَالَ لَهَا فَانْتَقِلُوا بِخَيْرِ مَا بِحَضْرَتِكُمْ فَإِنَّهُ قَدْ ذُكِرَ لَنَا أَنَّ الْحَجَرَ يُلْقٰى مِنْ شَف۪يرِ جَهَنَّمَ فَيَهْوِي فِيهَا سَبْع۪ينَ عَامًا لَا يُدْرِكُ لَهَا قَعْرًا وَاللّٰهِ لَتُمْلَأَنَّ! أَفَعَجِبْتُمْ؟ وَلَقَدْ ذُكِرَ لَنَا أَنَّ مَا بَيْنَ مِصْرَاعَيْنِ مِنْ مَصَار۪يعِ الْجَنَّةِ مَس۪يرَةَ أَرْبَع۪ينَ عَامًا وَلَيَأْتِيَنَّ عَلَيْهَا يَوْمٌ وَهُوَ كَظ۪يظٌ مِنَ الزِّحَامِ وَلَقَدْ رَأَيْتُنيِ سَابِعَ سَبْعَةٍ مَعَ رَسُولِ اللّٰهِ  مَالَنَا طَعَامٌ إِلَّا وَرَقُ الشَّجَرِ، حَتّٰى قَرِحَتْ أَشْدَاقُنَا فالْتَقَطْتُ بُرْدَةً فَشَقَقْتُهَا بَيْن۪ي وَبَيْنَ سَعْدِ بْنِ مَالِكٍ فَاتَّزَرْتُ بِنِصْفِهَا وَاتَّزَرَ سَعْدٌ بِنِصْفِهَا فَمَا أَصْبَحَ الْيَوْمَ مِنَّا أَحَدٌ إِلَّا أَصْبَحَ أَم۪يرًا عَلٰى مِصْرٍ مِنْ الأَمْصَارِ. وَإِنيِّ أَعُوذُ بِاللّٰهِ أَنْ أَكُونَ ف۪ي نَفْس۪ي عَظ۪يمًا وَعِنْدَ اللّٰهِ صَغ۪يرًا.

Xalid ibn Ömər əl-Ədəvi nəql etmişdir:

“Bəsrə əmiri Utbə ibn Ğazvan (r.a.) bizə xitab etdi. Öncə Allaha həmd və səna edib sözlərinə belə davam etdi: “Dünya (özünün) fani bir yer olduğunu açıq-aşkar göstərdi və sürətlə axıb gedir. Ondan qalan bir adamın suyu içib qabın dibində saxladığı qədərdir. Siz bu fani dünyadan sonsuzluq yurduna köçəcəksiniz. Oraya xeyirli və yararlı şeyləri aparmağa çalışın. Çünki bizə bəhs edilən Cəhənnəm elə dərin quyudur ki, ora atılan daş yetmiş il getsə də, yenə onun dibinə çata bilmir. Vallah, Cəhənnəm mütləq doldurulacaq. Nə oldu, yoxsa təəccüb edirsiniz? – davam edərək, – yenə bizə bildirildiyinə görə, Cənnət qapılarının taylarının arası düz qırx illik məsafədir. Gün gələcək Cənnət ağzına qədər dolacaq. Mən özümü Allah Rəsulu (s.ə.s.) ilə birlikdə olan yeddi adamın sonuncusu bilirəm. Ağac yarpağından başqa yol azuqəmiz yox idi, buna görə dodaqlarımız yara olmuşdu. Bir paltar tapmış, iki yerə bölüb bir hissəsini Sad ibn Malikə vermişdim. Yarısını mən, digər yarısını da Sad belinə dolayıb fitə etmişdik. Di gəl gör ki, bu gün hərəmiz bir şəhərin valisiyik. (Haradan haraya). Özümü böyük görüb təkəbbür göstərməkdən və Allah qatında kiçik qəbul edilməkdən Ona sığınıram”. [Müslim, Zühd 14]

 عَنْ سَعْدِ بْنِ أَب۪ي وَقَّاصٍ  قَالَ: إِنّ۪ي لَأَوَّلُ الْعَرَبِ رَمٰى بِسَهْمٍ ف۪ي سَب۪يلِ اللّٰهِ، وَلَقَدْ كُنَّا نَغْزُو مَعَ رَسُولِ اللّٰهِ  مَا لَنَا طَعَامٌ إِلَّا وَرَقُ الْحُبْلَةِ وَهٰذاَ السَّمُرُ حَتّٰى إِنْ كَانَ أَحَدُناَ لَيَضَعُ كَمَا تَضَعُ الشَّاةُ مَالَهُ خِلْطٌ.

Sad ibn Əbi Vaqqas (r.a.) nəql edir:

“Haqq yolunda ox atan ilk ərəb mənəm. Biz Allah Rəsulu (s.ə.s.) ilə birlikdə döyüşə gedəndə hublə və səmur ağacının yarpaqlarından başqa azuqə tapmazdıq. Hətta böyük ayaq yoluna gedərkən nəcisimiz qoyun nəcisi kimi quru və dənə-dənə olurdu”. [Buxari, Riqaq 17; Müslim, Zühd 12]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ  قَالَ: وَاللّٰهِ الَّذ۪ي لَا إِلٰهَ إِلَّا هُوَ، إِنْ كُنْتُ لَأَعْتَمِدُ بِكَبِد۪ي عَلَى الْأَرْضِ مِنَ الْجُوعِ وَإِنْ كُنْتُ لَأَشُدُّ الْحَجَرَ عَلٰى بَطْنيِ مِنَ الْجُوعِ. وَلَقَدْ قَعَدْتُ يَوْمًا عَلٰى طَر۪يقِهِمُ الَّذ۪ي يَخْرُجُونَ مِنْهُ فَمَرَّ النَّبِيُّ  فَتَبَسَّمَ ح۪ينَ رَآن۪ي وَعَرَفَ مَا ف۪ي وَجْه۪ي وَمَا ف۪ي نَفْسِي، ثُمَّ قَالَ: «أَبَا هِرٍّ» قُلْتُ: لَبَّيْكَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ، قَالَ: «اِلْحَقْ » وَمَضٰى فَاتَّبَعْتُهُ فَدَخَلَ فَاسْتَأْذَنَ فَأَذِنَ ليِ فَدَخَلْتُ فَوَجَدَ لَبَنًا ف۪ي قَدَحٍ فَقَالَ: «مِنْ أَيْنَ هٰذَا اللَّبَنُ؟» قَالُوا: أَهْدَاهُ لَكَ فُلَانٌ أَوْ فُلَانَةٌ قَالَ: «أَبا هِرٍّ» قُلْتُ: لَبَّيْكَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ، قَالَ: «اِلْحَقْ إِلٰى أَهْلِ الصُّفَّةِ فَادْعُهُمْ ليِ». قَالَ: وَأَهْلُ الصُّفَّةِ أَضْيَافُ الْإِسْلَامِ، لَا يَأْوُونَ عَلٰى أَهْلٍ وَلَا مَالٍ وَلَا عَلٰى أَحَدٍ وَكَانَ إِذَا أَتَتْهُ صَدَقَةٌ بَعَثَ بِهَا إِلَيْهِمْ. ولَمْ يَتَنَاوَلْ مِنْهَا شَيْئًا وَإِذَا أَتَتْهُ هَدِيَّةٌ أَرْسَلَ إِلَيْهِمْ وَأَصَابَ مِنْهَا وَأَشْرَكَهُمْ فِيهَا فَسَاءَن۪ي ذٰلِكَ فَقُلْتُ: وَمَا هٰذَا اللَّبَنُ ف۪ي أَهْلِ الصُّفَّةِ؟ كُنْتُ أَحَقَّ أَنْ أُص۪يبَ مِنْ هٰذَا اللَّبَنِ شَرْبَةً أَتَقَوّٰى بِهَا فَإِذَا جَاءُوا أَمَرَن۪ي فَكُنْتُ أَنَا أُعْطِيهِمْ وَمَا عَسٰى أَنْ يَبْلُغَنيِ مِنْ هٰذَا اللَّبَنِ وَلَمْ يَكُنْ مِنْ طَاعَةِ اللّٰهِ وَطَاعَةِ رَسُولِهِ  بُدٌّ. فَأَتَيْتُهُمْ فَدَعَوْتُهُمْ فَأَقْبَلُوا وَاسْتَأْذَنُوا فَأَذِنَ لهُمْ وَأَخَذُوا مَجَالِسَهُمْ مِنَ الْبَيْتِ قَالَ: «يَا أَبَا هِرٍّ» قُلْتُ: لَبَّيْكَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ، قَالَ: «خُذْ فَأَعْطِهِمْ» قَالَ: فَأَخَذْتُ الْقَدَحَ فَجَعَلْتُ أُعْطِيهِ الرَّجُلَ فيَشْرَبُ حَتّٰى يَرْوٰى، ثُمَّ يَرُدُّ عَلَيَّ الْقَدَحَ فَأُعْطِيهِ الْآخَرَ فَيَشْرَبُ حَتّٰى يَرْوٰى، ثُمَّ يَرُدُّ عَلَيَّ الْقَدَحَ، حَتّٰى انْتَهَيْتُ إِلَى النَّبِيِّ  وَقَدْ رَوِيَ الْقَوْمُ كُلُّهُمْ فَأَخَذَ الْقَدَحَ فَوَضَعَهُ عَلٰى يَدِهِ فنَظَرَ إِلَيَّ فَتَبَسَّمَ فَقَالَ: «أَبَا هِرٍّ» قُلْتُ: لَبَّيْكَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ قَالَ: «بَق۪يتُ أَنَا وَأَنْتَ» قُلْتُ صَدَقْتَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ، قَالَ: «اُقْعُدْ فَاشْرَبْ» فَقَعَدْتُ فَشَرِبْتُ: فَقَالَ: «اِشْرَبْ» فَشَرِبْتُ فَمَا زَالَ يَقُولُ: «اِشْرَبْ» حَتّٰى قُلْتُ: لَا وَالَّذ۪ي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ مَا أَجِدُ لَهُ مَسْلَكًا، قَالَ: «فَأَرِنِي» فَأَعْطَيْتُهُ الْقَدَحَ فَحَمِدَ اللّٰهَ تَعَالٰى وَسَمّٰى وَشَرِبَ «الفَضْلَةَ»

Əbu Hureyrə (r.a.) rəvayət edir:

“Yeganə ilah və məbud olan Allaha and olsun ki, aclıqdan gah qarnımı yerə yaslayır, gah da mədəmin üstünə daş bağlayırdım. Bir gün Peyğəmbərimiz və bəzi səhabələri məscidə gələrkən yolun üs­tündə oturmuşdum. Allah Rəsulu (s.ə.s.) yanımdan keçəndə mə­nə təbəssüm etdi. Üzümə baxan kimi dərdimdən hali olub: “Əbu Hureyrə!” − deyə səsləndi. Mən: “Bəli, ya Rəsulallah!” – de­dim. “Ardımca gəl!” – deyib yoluna davam etdi. Mən də Onun arxasınca getdim. Allah Rəsulu evinə girdi. Mən də girmək üçün icazə istədim. İcazə verdi və içəri daxil oldum. Bir qabda bir qədər süd tapdı və: “Bunu kim gətirdi?” − deyə soruşdu. “Filan adam və ya filan qadın bizə hədiyyə gətirdi,” − dedilər. Peyğəmbərimiz (s.ə.s.): “Əbu Hureyrə,” − deyə təkrar səsləndi. Mən: “Əmr edin, ey Allahın Rəsulu!” − deyə cavab verdim. “Get əhli-suffəni yanıma çağır,” – buyurdu.

Əhli-suffə müsəlmanların qonağı idi. Onların nə ev-eşiyi, nə ailəsi, nə mal-mülkü, nə də bir kimsəsi vardı, onlar qəriblər idi. Peyğəmbərimizə bir sədəqə gələndə özü heç nə götürməz, suffə əhlinə verərdi. Gələn sədəqə deyil, hədiyyə olardısa, özü də hamı kimi ondan nəsibini alar, qalanını da onlara göndərərdi. Allah Rəsulunun suffə əhlini evə dəvət etməsindən narahat oldum. Öz-özümə: “Bu süd əhli-suffəyə necə çatacaq? O südü içib özümə gəlməyə daha çox mənim haqqım var. Halbuki onlar gələndə Allah Rəsulu mənə əmr edəcək, mən də südü onlara verəcəyəm. O süddən mənə ya qala, ya da qalmaya. Ancaq Allah və Rəsulunun əmrinə itaət etməkdən başqa çarəm də yoxdur,” – deyə düşündüm. Bu fikirlərlə onların yanına gedib Rəsulullahın hüzuruna dəvət etdim. Dəvəti qəbul etdilər və Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) evinin qabağına gələrək içəri girmək üçün icazə istədilər. O da icazə buyurduqdan sonra içəri keçib əyləşdilər. Peyğəmbərimiz (s.ə.s.): “Ey Əbu Hureyrə!”− deyə təkrar mənə səsləndi. Mən: “Əmr et, ey Allahın Rəsulu!” – deyə cavab verdim. “Südü götür, onlara ikram et!” – deyə buyurdu. Mən də götürüb bir-bir səhabələrə verməyə başladım. Kimə verirdimsə, doyunca içir, sonra da qabı mənə qaytarırdı. Beləcə südü hamıya payladıqdan sonra ən axırda Allah Rəsuluna (s.ə.s.) verdim. Hər kəs süddən doyunca içmişdi. Rəsulullah qabı alıb əlində tutdu, təbəssümlə mənə baxdı. Ardınca: “Əbu Hureyrə” − deyə səsləndi. “Buyurun, ey Allahın Rəsulu,” –dedim. “Təkcə ikimiz qaldıq,” – buyurdu. Mən: ”Düzdür, ya Rəsulallah!”− dedim. “Otur, sən də iç!” –buyurdu. Mən də oturub içdim. Sonra yenə: “Otur, iç!” – buyurdu. Yenə oturub içdim. Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) elə: “İç, iç!” – deyirdi. O qədər içdim ki, axırda: “Səni haqq peyğəmbər göndərən Allaha and olsun ki, artıq içməyə yer qalmadı, doydum,” – dedim. “Onda mənə ver!” – buyurdu. Qabı ona verdim, Allah-Təalaya şükür etdi, “bismillah” deyib qalan südü özü içdi. [Buxari, Riqaq 17]

 عَنْ عَائِشَةَ  قَالَتْ: تُوُفِّيَ رَسُولُ اللّٰهِ  وَدِرْعُهُ مَرْهُونَةٌ عِنْدَ يَهُودِيٍّ ف۪ي ثَلَاث۪ينَ صَاعًا مِنْ شَع۪يرٍ.

Həzrəti Aişə (r. anhə) nəql edir: “Allah Rəsulu (s.ə.s.) vəfat edəndə zirehi otuz ölçək (4 oqqa – təxminən 5,1 kq) arpa müqabilində bir yəhudidə girov idi”. [Buxari, Cihad 89; Müslim, Musaqat 124]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ  قَالَ: لَقَدْ رَأَيْتُ سَبْع۪ينَ مِنْ أَهْلِ الصُّفَّةِ، مَا مِنْهُمْ رَجُلٌ عَلَيْهِ رِدَاءٌ، إِمَّا إِزَارٌ وَإِمَّا كِسَاءٌ، قَدْ رَبَطُوا ف۪ي أَعْنَاقِهِمْ مِنْهَا مَا يَبْلُغُ نِصْفَ السَّاقَيْنِ وَمِنْهَا مَا يَبْلُغُ الْكَعْبَيْنِ فَيَجْمَعُهُ بِيَدِهِ كَرَاهِيَةَ أَنْ تُرٰى عَوْرَتُهُ.

Əbu Hureyrə (r.a.) demişdir:

“Mən suffə əhlindən yetmiş nəfər gördüm. Heç birinin əy­­nindəki paltar bütün vücudunu örtmürdü. Bəzisinin bir fitəsi, bə­zilərinin də boyunlarına bağladığı bir kisası (üst geyimi) vardı. Bu pal­tarların bir qismi baldırlarının yarısına, bir qismi də topuqlarına çatırdı, ədəb yerləri görünməsin deyə paltarlarını əllə tuturdular”. [Buxari, Salat 58]

 عَنْ عِمْرَانَ بْنِ الْحُصَيْنِ  عَنِ النَّبِيِّ  أَنَّهُ قَالَ: «خَيْرُكُمْ قَرْن۪ي ثُمَّ الَّذ۪ينَ يَلُونَهُمْ ثُمَّ الَّذ۪ينَ يَلُونَهُمْ» قَالَ عِمْرَانُ: فَمَا أَدْر۪ي قَالَ النَّبِيُّ  مَرَّتَيْنِ أَوْ ثَلَاثًا «ثُمَّ يَكُونُ بَعْدَهُمْ قَوْمٌ يَشْهَدُونَ وَلَا يُسْتَشْهَدُونَ، وَيَخُونُونَ وَلَا يُؤْتَمَنُونَ، وَيَنْذُرُونَ وَلَا يُوفُونَ، وَيَظْهَرُ فِيهمُ السِّمَنُ»

İmran ibn əl-Husayn (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyur­duğunu nəql etmişdir:

“Ən xeyirli nəsil hal-hazırda arasında olduğum nəsildir. Sonra onların ardınca gələn, sonra da onların arxasınca gələn nəsildir”.

İmran ibn əl-Husayn davam edir: “Nəbilər Sərvərinin (s.ə.s.) “Sonra onların ardınca gələnlər  gəlir” cümləsini iki, yoxsa üç dəfə təkrar etdiyini bilmirəm.

Ardınca Allah Rəsulu (s.ə.s.) belə buyurdu:

“O xeyirli nəsillərdən sonra elə bir topluluq gələcək ki, şahidlik tələb edilmədiyi halda, şahidlik edəcək, xəyanəti adətə çevirəcəklər, buna görə də heç kim onlara inanmayacaq. Əhd edəcəklər, amma yerinə yetirməyəcəklər. Bir də düzgün yeyib-içmədiklərinə görə kökəlmə halları meydana çıxacaq”. [Buxari, Şəhadat 9, Riqaq 7; Müslim, Fədailus-səhabə 214]

 عَنْ أَب۪ي أُمَامَةَ  قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ: «يَا ابْنَ آدَمَ، إِنَّكَ إِنْ تَبْذُلِ الْفَضْلَ خَيْرٌ لَكَ، وَإِنْ تُمْسِكْهُ شَرٌّ لَكَ، وَلَا تُلَامُ عَلٰى كَفَافٍ، وَابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ»

Əbu Ümamə (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql etmişdir: “Ey Adəm övladı! Ehtiyacdan artıq olan malı Allah yolunda ver­­mək sənin üçün daha xeyirlidir. (Xəsislik edib) verməmək əley­­hinədir (zərərinədir). Ehtiyacın qədər olan malına görə Allah hü­zurunda məsuliyyət daşımaz və qınanmazsan. Xərcləməyə özündən və mükəlləf olduğun ailə üzvlərindən başla”. [Tirmizi, Zəkat 32]

 عَنْ عَبْدِ اللّٰهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ  أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ  قَالَ: «قَدْ أَفَلَحَ مَن أَسْلَمَ وَكَانَ رِزْقُهُ كَفَافًا وَقَنَّعَهُ اللّٰهُ بِمَا آتَاهُ»

Abdullah ibn Amr ibn əl-As (r.a.) Allah Rəsulunun (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql edir: “Müsəlman olub Rəbbinə itaət edən, ehtiyacları qədər halal ruzi verilən və Allahın lütf etdiyi nemətə qənaət edən insan nicat tapmışdır”. [Müslim, Zəkat 125]

 عَنْ فَضَالَةَ بْنِ عُبَيْدٍ الْأَنْصَارِيِّ  أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللّٰهِ  يَقُولُ: « طُوبَى لِمَنْ هُدِيَ إِلَى الْإِسْلَامِ وَكَانَ عَيْشُهُ كَفَافًا وَقَنِعَ»

Fədalə ibn Ubeyd əl-Ənsari (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə bu­yurduğunu nəql etmişdir:

“Müjdələr olsun, İslamı qəbul edib həqiqəti tanıyan insana. Müj­dələr olsun, kifayət qədər ruzisi olub ona qənaət edənə”. [Tirmizi, Zühd 35]

 عَنْ فَضَالَةَ بْنِ عُبَيْدٍ  أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ  كَانَ إِذَا صَلّٰى بِالنَّاسِ يَخِرُّ رِجَالٌ مِنْ قَامَتِهِمْ فِي الصَّلَاةِ مِنَ الْخَصَاصَةِ وَهُمْ أَصْحَابُ الصُّفَّةِ حَتّٰى يَقُولَ الْأَعْرَابُ: هَؤُلَاءِ مَجَان۪ينُ، فإِذَا صَلّٰى رَسُولُ اللّٰهِ  انْصَرَفَ إِلَيْهِمْ فَقَالَ: «لَوْ تَعْلَمُونَ مَا لَكُمْ عِنْدَ اللّٰهِ تَعَالٰى لَأَحْبَبْتُمْ أَنْ تَزْدَادُوا فَاقَةً وَحَاجَةً»

Fədalə ibn Ubeyd (r.a.) nəql edir:

“Allah Rəsulu (s.ə.s.) namaz qıldırarkən bəzi səhabələr çox ac olduqlarına görə ayaq üstə dayana bilmir, yıxılıb özündən gedirdi. Bun­lar suffə əhlindən idilər. Səhradan gələn bədəvilər onların ha­lını bilmədikləri üçün: “Bunlar dəlidir,” – deyirdilər. Kainatın Fəxri Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) namazı qurtarıb huşunu itirənlərin yanına gələr və belə təsəlli edərdi: “Allah qatında sizin üçün nələr hazırlandığını bilsə idiniz, daha da yoxsul və möhtac olmağı arzu edərdiniz”. [Tirmizi, Zühd 39]

 عَنِ الْمِقْدامِ بْنِ مَعْد۪يكَرِبَ  قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّٰهِ  يقَولُ: «مَا مَلَأَ آدَمِيٌّ وِعَاءً شَرًّا مِنْ بَطْنِهِ، بِحَسْبِ ابْنِ آدَمَ أُكُلَاتٌ يُقِمْنَ صُلْبَهُ، فَإِنْ كَانَ لَا مَحَالَةَ فَثُلُثٌ لِطَعَامِهِ وَثُلُثٌ لِشَرَابِهِ وَثُلُثٌ لِنَفَسِهِ»

Miqdad ibn Mədikərib (r.a.) nəql edir:

“Allah Rəsulunun (s.ə.s.) belə buyurduğunu eşitdim: “İnsan oğlu­nun doldurduğu ən pis qab mədəsidir. Halbuki ayaq üstə durmaq üçün bir neçə loğma kifayət edir. Yox əgər mütləq yeməlidirsə, on­­­da  mədəsinin üçdə birini yeməyə, üçdə birini suya (mayeyə), üç­­­də birini də nəfəsə (havaya) ayırsın (boş saxlasın)”.  [Tirmizi, Zühd 47]

 عَنْ أَب۪ي عَبْدِ اللّٰهِ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللّٰهِ  قَالَ: بَعَثَنَا رَسُولُ اللّٰه  وَأَمَّرَ عَلَيْنَا أَبَا عُبَيْدَةَ  نتَلَقّٰى ع۪يرًا لِقُرَيْشٍ وَزَوَّدَنَا جِرَابًا مِنْ تَمْرٍ لَمْ يَجِدْ لَنَا غَيْرَهُ فَكَانَ أَبُو عُبَيْدةَ يُعْط۪ينَا تَمْرَةً تَمْرَةً فَق۪يلَ: كَيْفَ كُنْتُمْ تَصْنَعُونَ بِهَا؟ قَالَ: نَمَصُّهَا كَمَا يَمَصُّ الصَّبِيُّ، ثُمَّ نَشْرَبُ عَلَيْهَا مِنَ الْمَاءِ فَتَكْف۪ينَا يَوْمَنَا إِلَى اللَّيْلِ وَكُنَّا نَضْرِبُ بِعِصِيِّنَا الْخَبَطَ، ثُمَّ نَبُلُّهُ بِالْمَاءِ فَنَأْكُلُهُ. قَالَ: وَانْطَلَقْنَا عَلٰى ساَحِلِ البَحْرِ فَرُفِعَ لَنَا عَلٰى سَاحِلِ الْبَحْرِ كَهَيْئَةِ الْكَث۪يبِ الضَّخْمِ فَأَتيْنَاهُ فَإِذَا هِيَ دَابَّةٌ تُدْعٰى الْعَنْبَرَ فَقَالَ أَبُو عُبَيْدَةَ: مَيْتَةٌ، ثُمَّ قَالَ: لَا، بَلْ نَحْنُ رُسُلُ رَسُولِ اللّٰهِ  وَف۪ي سَب۪يلِ اللّٰهِ وَقَدِ اضْطُرِرْتُمْ فَكُلُوا فَأَقَمْنَا عَلَيْهِ شَهْرًا وَنَحْنُ ثَلَاثُ مِائَةٍ، حَتّٰى سَمِنَّا وَلَقَدْ رَأَيْتُنَا نَغْتَرِفُ مِنْ وَقْبِ عَيْنِهِ بِالْقِلَالِ الدُّهْنَ وَنَقْطَعُ مِنْهُ الْفِدَرَ كَالثَّوْرِ أَوْ كَقَدْرِ الثَّوْرِ. وَلَقَدْ أَخَذَ مِنَّا أَبُو عُبيْدَةَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلاً فَأَقْعَدَهُمْ ف۪ي وَقْبِ عَيْنِهِ وَأَخَذَ ضِلَعًا مِنْ أَضْلَاعِهِ فَأَقَامَهَا ثُمَّ رَحَلَ أَعْظَمَ بَع۪يرٍ مَعَنَا فَمَرَّ مِنْ تَحْتِهَا وَتَزَوَّدْنَا مِنْ لَحْمِهِ وَشَائِقَ فَلَمَّا قَدِمْنَا الْمَديِنَةَ أَتَيْنَا رَسُولَ اللّٰهِ  فَذكَرْنَا ذٰلِكَ لَهُ فَقَالَ: « هُوَ رِزْقٌ أَخْرَجَهُ اللّٰهُ لَكُمْ فَهَلْ مَعَكُمْ مِنْ لَحْمِهِ شَيْءٌ فَتُطْعِمُونَا؟» فَأَرْسَلْنَا إِلٰى رَسُولِ اللّٰهِ  مِنْهُ فَأَكَلَهُ.

Cabir ibn Abdullah (r.a.) belə demişdir:

“Allah Rəsulu (s.ə.s.) Əbu Ubeydəni (r.a.) bizə sərkərdə təyin edib Qureyş karvanının üstünə göndərdi. Başqa bir şey olmadığına görə yol azuqəsi kimi bir kisə xurma verdi. Əbu Ubeydə xurmaları dənə-dənə bölüşdürürdü”.

Rəvayətin bu yerində Həzrəti Cabirə: “O xurmalarla necə keçinirdiniz?”− deyə sual verdilər. Hz. Cabir sualın cavabında: “Xurmanı uşaq kimi sorur, sonra da üstündən su içirdik. Bununla həmin gün axşama qədər keçinirdik. Ağac budaqlarını silkələyir, yerə tökülən yarpaqları su ilə isladıb yeyirdik,” − dedi və sözünə belə davam etdi: “Biz sahil boyunca getdik. Qabağımıza böyük qum təpəsinə bənzər bir şey çıxdı. Yaxınlaşanda baxdıq ki, o ənbər (balina növü) adlı bir balıqdır. Sərkərdə Əbu Ubeydə: “Bu ölü heyvandır (murdardır),” – dedi. Sonra fikrini dəyişdirib: “Lakin biz indi Allah Rəsulunun (s.ə.s.) elçiləriyik və Allah yolundayıq, məcburiyyət dərəcəsində dara düşmüş sayılırıq, o halda yeyə bilərik,” − dedi. Biz üç yüz nəfər idik və bir ay boyunca o balığın ətindən yeyərək orada qaldıq, hətta kökəldik də. Balığın göz çuxurundan kasa-kasa yağ çıxarır, öküz böyüklüyündə parçalar qoparırdıq. Əbu Ubeydə on üç adamı onun göz çuxurunda oturtdu, bir qabırğa sümüyünü götürüb dik qoydu. Sonra ən iri dəvəyə yəhər vurub mindi və onun altından keçdi. Balığın ətindən basdırma edib götürdük. Mədinəyə dönəndə Allah Rəsulunun (s.ə.s.) hüzuruna varıb başımıza gələnləri danışdıq. Peyğəmbərimiz: “O, Allahın sizin qarşınıza çıxardığı ruzidir. Ətindən gətiribsinizsə, biz də dadına baxaq?” – buyurdu. Biz də bir qədər Rəsulullaha göndərdik və O (s.ə.s.) da yedi”. [Müslim, Sayd 17]

 عَنْ جَابِرٍ  قَالَ: إِنَّا كُنَّا يَوْمَ الْخَنْدَقِ نَحْفِرُ فَعَرَضَتْ كُدْيَةٌ شَديِدَةٌ فَجَاءُوا إِلَى النَّبِيِّ  فَقَالوُا: هٰذِهِ كُدْيَةٌ عَرَضَتْ فِي الْخَنْدَقِ. فَقَالَ: «أَنَا نَازِلٌ» ثُمَّ قَامَ وَبَطْنُهُ مَعْصُوبٌ بِحَجَرٍ وَلَبِثْنَا ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ لَا نَذُوقُ ذَوَاقًا فَأَخَذَ النَّبِيُّ  الْمِعْوَلَ فَضَرَبَ فَعَادَ كَث۪يبًا أَهْيَلَ أَوْ أَهْيَمَ. فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللّٰهِ ائْذَنْ ل۪ي إِلَى الْبَيْتِ فَقُلْتُ لِامْرَأَتِي: رَأَيْتُ بِالنَّبِيِّ  شَيْئًا مَا ف۪ي ذٰلِكَ صَبْرٌ فَعِنْدَكِ شَيْءٌ؟ فَقَالَتْ: عِنْد۪ي شَع۪يرٌ وَعَنَاقٌ فَذَبَحْتُ الْعَنَاقَ وَطَحَنْتُ الشَّع۪يرَ حَتّٰى جَعَلْنَا اللَّحْمَ فِي الْبُرْمَةِ ثُمَّ جِئْتُ النَّبِيَّ  وَالْعَج۪ينُ قَدِ انْكَسَرَ وَالبُرْمَةُ بَيْنَ الْأَثَافِيِّ قَدْ كَادَتْ تَنْضَجُ. فَقُلْتُ: طُعَيِّمٌ ل۪ي فَقُمْ أَنْتَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ وَرَجُلٌ أَوْ رَجُلَانِ قَالَ: «كَمْ هُوَ؟» فَذَكَرْتُ لَهُ فَقَالَ: «كَث۪يرٌ طَيِّبٌ، قُلْ لَهَا لَا تَنْزِعِ الْبُرْمَةَ وَلَا الْخُبْزَ مِنَ التَّنُّورِ حَتّٰى آتِيَ» فَقَالَ: «قُومُوا» فَقَامَ الْمُهَاجِرُونَ وَالْأَنْصَارُ فَدَخَلْتُ عَلَيْهَا فَقُلْتُ: وَيْحَكِ جَاءَ النَّبِيُّ  وَالْمُهَاجِرُونَ وَالْأَنْصَارُ وَمَنْ مَعَهُمْ، قَالَتْ: هَلْ سَأَلَكَ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: «اُدْخُلُوا وَ لَا تَضَاغَطُوا» فَجَعَلَ يَكْسِرُ الْخُبْزَ وَيَجْعَلُ عَلَيْهِ اللَّحْمَ وَيُخَمِّرُ الْبُرْمَةَ وَ التَّنُّورَ إِذَا أَخَذَ مِنْهُ وَيُقَرِّبُ إِلٰى أَصْحَابِهِ ثُمَّ يَنْزِعُ فَلَمْ يَزَلْ يَكْسِرُ وَيَغْرِفُ حَتّٰى شَبِعُوا وَبَقِيَ مِنْهُ فَقَالَ: «كُل۪ي هٰذَا وَأَهْد۪ي فَإِنَّ النَّاسَ أَصَابَتْهُمْ مَجَاعَةٌ»

Hz. Cabir (r.a.) rəvayət edir:

“Xəndək müharibəsi ərəfəsi idi, xəndək qazarkən sərt bir qayaya rast gəldik. Səhabələr Allah Rəsulunun (s.ə.s.) hüzuruna gedib məsələni xəbər verdilər. Peyğəmbərimiz: “Mən özüm xəndəyə enəcəyəm!” – buyurub ayağa qalxdı, aclıqdan qarnına daş bağlamışdı. Düz üç gün heç nə yemədən orada qalmışdıq. Allah Rəsulu (s.ə.s.) xəndəyə endi, külüngü əlinə alıb qayaya bir zərbə vurdu. Vuran kimi qaya parça-parça oldu. Mən: “Ey Allahın Rəsulu! İzin ver, evə gedim?” – dedim. (İzin verdi) Evə gəlib zövcəmə: ”Allah Rəsulunun (s.ə.s.) dözülməz dərəcədə ac olduğunu gördüm, evdə yeməyə bir şey varmı?”– deyə soruşdum. Zövcə: “Bir az arpa, bir baş oğlaq var,” – dedi. Dərhal oğlağı kəsib arpanı üyütdüm. Xəmir yoğurdum. Qazanı ocağa qoyub Rəsulullahın hüzuruna vardım: “Ey Allahın Rəsulu! Bir kasıb süfrəsi hazırlatdım, bir-iki adamla bizə buyurun!” – dedim. Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) “Süfrədə nə qədər yemək var?” – deyə soruşdu, mənə də nə varsa, dedim. Bundan sonra: ”Maşallah, çox imiş. Yaxşı, sən xanımına xəbər elə. Mən gələnə qədər qazanı ocaqdan götürməsin, çörəyi də təndirdən çıxarmasın,” – buyurdu. Sonra üzünü səhabələrə tutub: “Qalxın, gedirik!” – buyurdu. Mühacir və ənsar ayağa qalxdı, sayca çox idilər. Mən də təlaşla zövcəmin yanına gəldim: ”Eyvah! Allah Rəsulu (s.ə.s.) mühacir və ənsarla birlikdə gəlir,” – dedim. Zövcəm: “Səndən süfrəmizdə nə qədər yemək olduğunu soruşdumu?” – deyəndə mən: “Bəli!” – dedim.

Allah Rəsulu (s.ə.s.) evimizə təşrif buyuranda səhabələrinə: ”İzdiham çıxarmadan içəri girin,” –buyurdu. Ardınca da bir tikə çörək kəsib üstünə ət qoydu və növbə ilə səhabələrə verdi. Hər səhabəyə verəndən sonra təndirin və qazanın ağzını örtürdü. Onların hamısı doyana qədər belə davam etdi. Axırda bir qədər yemək artıq qaldı. Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) zövcəmə buyurdu: “Bu artıq qalan yeməyi ye, qonşulara da payla, çünki insanlar aclıqdan çox əziyyət çəkiblər”. (Buxari, Məğazi 29)

Qənaətkarlıq, orta yolu tutmaq, başqalarına yük olmamaq

وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إلَّا عَلَى اللّٰهِ رِزْقُهَا

Yer üzündə yaşayan elə bir canlı yoxdur ki, Allah onun ruzisini verməsin. {“Hud” surəsi, 11/6}

وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَ وَالْإِنْسَ إلَّا لِيَعْبُدُونِ  مَا أُر۪يدُ مِنْهُمْ مِنْ رِزْقٍ وَمَا أُر۪يدُ أَنْ يُطْعِمُونِ

Mən cinləri və insanları yalnız Mənə ibadət etmək üçün ya­ratdım! Mən onlardan ruzi istəmirəm. Mən onlardan Məni (ehtiyacı olan bəndələrimi) yedirtməyi də istəmirəm! {“Zariyat” surəsi, 51/56-57}

لِلْفُقَرَاءِ الَّذ۪ينَ أُحْصِرُوا ف۪ي سَب۪يلِ اللّٰهِ لَا يَسْتَط۪يعُونَ ضَرْبًا فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِس۪يمَاهُمْ لَا يَسْأَلُونَ النَّاسَ إلْحَافًا

Bu yardımlar Allah yolunda canından keçərək (dolanmaq, ruzi qazanmaq üçün) yer üzündə hərəkət edə bilməyən (və ya buna imkanı olmayan) yoxsullar üçündür. Belə şəxslər həyalı olub dilənçilikdən çəkindiklərinə görə onların halını bilməyənlər onları dövlətli hesab edirlər. (Ya Rəsulum!) Sən isə onları üzlərindən tanıyırsan. Onlar heç kəsdən israrla bir şey istəməzlər. {“Bəqərə” surəsi, 2/273}

وَالَّذ۪ينَ إذَا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكاَنَ بَيْنَ ذٰلِكَ قَوَامًا

Onlar (mallarını) xərclədikdə nə israfçılıq, nə də xəsislik edər, bu ikisinin arasında orta bir yol tutarlar. {“Furqan” surəsi, 25/67}

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ  عَنِ النَّبِيِّ  قَالَ: «لَيْسَ الْغِنٰى عَنْ كَثْرَةِ الْعَرَضِ، وَلَكِنَّ الْغِنٰى غِنَى النَّفْسِ»

Əbu Hureyrə (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəq­l etmişdir:

“Həqiqi zənginlik çoxlu sərvətə sahib olmaq deyil, qənaətcil olub gözütox yaşamaqdır”. [Buxari, Riqaq 15; Müslim, Zəkat 130]

 عَنْ حَك۪يمِ بْنِ حِزَامٍ  قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللّٰهِ  فَأَعْطَانِي، ثُمَّ سَأَلْتُهُ فَأَعْطَانِي، ثُمَّ سَأَلْتُهُ فَأَعْطَانِي، ثُمَّ قَالَ: «يَا حَك۪يمُ، إِنَّ هٰذَا الْمَالَ خَضِرٌ حُلْوٌ، فَمَنْ أَخَذَهُ بِسَخَاوَةِ نَفْسٍ بُورِكَ لَهُ فِيهِ، وَمَنْ أَخَذَهُ بِإِشْرَافِ نَفْسٍ لَمْ يُبَارَكْ لَهُ فِيهِ، وَكَانَ كَالَّذ۪ي يَأْكُلُ وَلَا يَشْبَعُ، وَالْيَدُ الْعُلْيَا خَيْرٌ مِنَ الْيَدِ السُّفْلٰى»

قَالَ حَكيمٌ فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللّٰهِ وَالَّذ۪ي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ لَا أَرْزَأُ أَحَدًا بَعْدَكَ شَيْئًا حَتّٰى أُفَارِقَ الدُّنْيَا، فَكَانَ أَبُو بَكْرٍ  يَدْعُو حَك۪يمًا لِيُعْطِيَهُ الْعَطَاءَ، فَيَأْبٰى أَنْ يَقْبَلَ مِنْهُ شَيْئًا. ثُمَّ إِنَّ عُمَرَ  دَعَاهُ لِيُعْطِيَهُ، فَأَبٰى أَنْ يَقْبَلَهُ. فَقَالَ: يَا مَعْشَرَ الْمُسْلِم۪ينَ، أُشْهِدُكُمْ عَلٰى حَك۪يمٍ أَنّ۪ي أَعْرِضُ عَلَيْهِ حَقَّهُ الَّذ۪ي قَسَمَهُ اللّٰهُ لَهُ ف۪ي هٰذَا الْفَيْءِ، فَيَأْبٰى أَنْ يَأْخُذَهُ. فَلَمْ يَرْزَأْ حَك۪يمٌ أَحَدًا مِنَ النَّاسِ بَعْدَ النَّبِيِّ  حَتّٰى تُوُفِّيَ.

Hakim ibn Hizam (r.a.) nəql edir:

“Allah Rəsulundan (s.ə.s.) mal (bir şey, əşya və s.) istədim, verdi. Bir daha istədim, yenə verdi. Təkrar istədim, yenə əliboş qay­tar­madı. Sonra mənə belə buyurdu: “Hakim, bu dünya malı var ha,­ cazibədardır, şirindir. Kim onu qəlbən deyil, kəsbən (işləyib qa^­zanmaqla) əldə edərsə, həmin malda bərəkət görər. Kim də hə­rislik və acgözlüklə əldə edərsə, onda bərəkət olmaz. Belə in­sanlar acgöz, gözüdoymaz olurlar. Üstdəki əl (verən əl) aşağıdakı əl­dən (alan əldən) daha xeyirlidir”. Bu nəsihətdən sonra mən: “Ya Rəsulallah! Səni haqq din ilə göndərən Allaha and olsun ki, bundan sonra ömrüm  boyu Səndən başqa heç kimdən bir şey almayacağam,” – dedim”.

Aradan illər keçdi və bir gün xəlifə Həzrəti Əbu Bəkir Hakimi qənimət malından pay vermək üçün hüzuruna çağırdı. Lakin Hakim ona yaxın durmadı. Yenə bir müddət sonra xəlifə Həzrəti Ömər ona bir şey vermək istədi. Hakim yenə qəbul etmədi. Hətta Həz­rəti Ömər (r.a.): “Ey müsəlmanlar! Siz Hakimin adından şahid olun. Mən qənimətdən Allahın onun üçün buyurduğu payı verirəm, lakin o almaq istəmir,” – dedi. Rəvayət edən deyir ki, həqiqətən, Hakim Allah Rəsulundan (s.ə.s.) sonra dünyadan kö­çənədək heç kimdən bir şey almadı”. [Buxari, Vəsaya 9, Riqaq 7; Müslim, Zəkat 96]

 عَنْ حَك۪يمِ بْنِ حِزَامٍ  أَنَّ النَّبِيَّ  قَالَ: «اَلْيَدُ الْعُلْيَا خَيْرٌ مِنَ الْيَدِ السُّفْلٰى، وَابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ، وَخَيْرُ الصَّدَقَةِ مَا كَانَ عَنْ ظَهْرِ غِنيً، وَمَنْ يَسْتَعْفِفْ يُعِفَّهُ اللّٰهُ، وَمَنْ يَسْتَغْنِ يُغْنِهِ اللّٰهُ»

Hakim ibn Hizam (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyur­duğunu nəql edir:

“Üstdəki əl (verən əl) aşağıdakı əldən (alan əldən) daha xe­­yir­lidir. Yardım etməyə dolanışığına görə mükəlləfiyyət daşıdığın in­­sanlardan başla. Xeyirli sədəqə ehtiyacdan artıq olan maldan ve­­­­rilən sədəqədir. Kim iffətli olsa (insanlardan heç nə istəməsə), Allah da onu iffətli edər (heç kimə möhtac qoymaz). Kim qənaətcil olsa, Allah da onu müstəğni (gözü-könlü tox) edər”. [Buxari, Zəkat 18; Müslim, Zəkat 95]

 عَنْ عَوْفِ بْنِ مَالِكٍ الْأَشْجَعِيِّ  قَالَ: كُنَّا عِنْدَ رَسُولِ اللّٰهِ  تِسَعْةً أَوْ ثَمَانِيَةً أَوْ سَبْعَةً فَقَالَ: أَلَا تُبَايِعُونَ رَسُولَ اللّٰهِ  وَكُنَّا حَد۪يثيِ عَهْدٍ بِبَيْعَةٍ فَقُلْنَا: قَدْ بَايَعْنَاكَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ، ثُمَّ قَالَ: «أَلَا تُبَايِعُونَ رَسُولَ اللّٰهِ؟» فَبَسَطْنَا أَيْدِيَنَا وَقُلْنَا قَدْ بَايَعْنَاكَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ فَعَلَامَ نُبَايِعُكَ؟ قَالَ: «عَلٰى أَنْ تَعْبُدُوا اللّٰهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَالصَّلَوَاتِ الخَمْسَ وَتُط۪يعُوا اللّٰهَ» وَأَسَرَّ كَلِمَةً خَفِيَّةً: «وَلَا تَسْأَلوُا النَّاسَ شَيْئًا» فَلَقَدْ رَأَيْتُ بَعْضَ أُولَئِكَ النَّفَرِ يَسْقُطُ سَوْطُ أَحَدِهِمْ فَمَا يَسْأَلُ أَحَدًا يُنَاوِلُهُ إِيَّاهُ

Avf ibn Malik əl-Əşcəyi (r.a.) rəvayət edir:

Biz Allah Rəsulunun (s.ə.s.) hüzurunda idik. Yeddi və ya doqquz nəfər olardıq. Bizə: “Allah Rəsuluna beyət etmirsiniz?” – buyurdu. Biz yeni beyət etdiyimizə görə: “Ya Rəsulullah! Biz sizə bir az əvvəl beyət etmişik,” – dedik. Sonra təkrar: “Allah Rəsuluna beyət etməyəcəksiniz?” – deyə soruşdu. Bu səfər əllərimizi uzadaraq: “Ya Rəsulullah! Biz sizə beyət etmişik. İndi hansı məsələlərdə beyət edəcəyik?” – deyə soruşduq. Buyurdu: “Allaha layiqincə qul olub Ona heç bir şeyi ortaq qoşmamaq, beş vaxt namazı iqamə etmək (tədili-ərkana riayət edərək qılmaq), itaət etmək (yavaş səslə) və heç kimdən bir şey istəməmək şərti ilə beyət edəcəksiniz”. Avf ibn Malik deyir: “Vallah, bu beyətdə olanların elələrini görürdüm ki, nəinki insanlardan bir şey istəyərdi, hətta miniyinin üstündə qamçısı yerə düşsəydi, heç kimə xahiş etməz, düşüb özü götürərdi”. [Müslim, Zəkat 108]

 عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ  أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ  قَالَ: «لَيْسَ الْمِسْك۪ينُ الَّذ۪ي يَطُوفُ عَلٰى النَّاسِ تَرُدُّهُ اللُّقْمَةُ وَاللُّقْمَتَانِ وَالتَّمْرَةُ وَالتَّمْرَتَانِ وَلَكِنَّ الْمِسْك۪ينَ الَّذ۪ي لَا يَجِدُ غِنًى يُغْنِيهِ وَلَا يُفْطَنُ لَهُ فَيُتَصَدَّقَ عَلَيْهِ وَلَا يَقُومُ فَيَسْأَلَ النَّاسَ»

Əbu Hureyrənin (r.a.) nəql etdiyinə görə, Allah Rəsulu (s.ə.s.)  belə buyurmuşdur:

“Fəqir (yoxsul) qapı-qapı gəzib-dolaşan və bir-iki loğma və ya bir-iki xurma ilə başdan edilən insan deyil. Həqiqi fəqir halını heç kəs bilmədiyi üçün sədəqə verilməyən, ehtiyac içində olsa da, iffətinə görə başqalarına əl açmayan və camaatdan heç bir şey istəməyən insandır.” [Buxari, Zəkat 53; Müslim, Zəkat 101]