Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi və səlləm) buyurur: “Sənə faydalı olan şeyin arxasınca get və onu əldə etmək ucun Allahdan komək dilə. Əsla acizlik etmə. Başına bir iş gələndə də: “Kaş belə edəydim, belə olardı,” – demə. Yalnız: “Bu, Allahın təqdiridir, O dilədiyini edər,” – de. Cunki “kaş” deyib heyifsilənmək şeytana qapı acar, soyləyəni zərərə salar”.
Evliliyin ilk illəri və bir etiraf. Boyuk bir xətadan sonra, həm də cox gec edilmiş etiraf ! Bir faydası varmı? “Kaş ki” deməyin hec bir mənası yoxdur. Allah Rəsulunun (sallallahu əleyhi və səlləm) bə ya nı ilə desək, bu zəmində “kaş ki” demək, şeytana komək etməyə bə rabərdir. Belə buyurur Nəbilər Sərvəri (sallallahu əleyhi və səlləm): “Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi və səlləm) buyurur: “Sənə faydalı olan şeyin arxasınca get və onu əldə etmək ucun Allahdan komək dilə. Əsla acizlik etmə. Başına bir iş gələndə də: “Kaş belə edəydim, belə olardı,” – demə. Yalnız: “Bu, Allahın təqdiridir, O dilədiyini edər,” – de. Cunki “kaş” deyib heyifsilənmək şeytana qapı acar, soyləyəni zərərə salar”. (Muslim, “Kader” 34, Nesai “Amelil Yevmi vel-Leyle” 195, İbn Mace, “Mukaddime” 10) Cunki zamanı geri qaytarmaq mumkun deyil. Ah, kaş ki! Bəli, kaş ki zamanı geriyə qaytara biləydik və o xətaları bir daha təkrarlamayaydıq… Və ya madam zamanı geri qaytara bilmirik, barı o vaxtlar zamanı irəli cəkə biləydik, bu peşman gunlərimizi gorub ona uyğun davrana biləydik. Heyhat!
Hər nə isə.. Birinci numunəyə qayıdaq!
İki ailənin timsalında sonradan peşmancılığa gətirib cıxaran
sə bəbləri araşdırırıq, birinci ornəyə baxaq. Xanım dənizlərin o tayından – başqa olkədən gəlib. Cox kicik yaşda ailə qurub yoldaşın, dostun xatirinə. Bir tərəfdən həyat təcrubəsinin olmaması, bir tərəfdən ana-ata, qardaş, vətən həsrəti, ustəlik ərin – ozunun də etirafı etdiyi kimi – bəd xasiyyətli, guzəştsiz, hərbi nizam-intizamlı həyat istəməsi… Bunlardan əlavə, yad dil, yad olkə, ustəgəl bu zəncirə qoşulan bir ovlad halqası. Səadət zənciri deyil, problemlər zəncirinin halqaları belə tamamlanır. Bu yerdə xususi qeyd edim ki, nə kişiyə, nə qadına yol gostərən, ailə həyatına istiqamət verən, təcrubələri dəstək olan bir cevrə də yoxdur.
Munaqişələr artıq o həddə catır ki, bəziləri mudaxilə edərək ərarvada bir muddət ayrı yaşamağı məsləhət gorurlər. Və bu “tədbir” “yerinə duşur”. Və qadın korpəsini qucağına alıb ata evinə qayıdır. Bu gediş də son gediş olur.
İkinci ornək isə dord aydır, ailə quran, xanımı uc aylıq hamilə olan bir kişiyə aiddir. Kişi patriarxal ailə muhitində boyumuş, yaşı, təcrubəsi, biliyi, ozunə hormət və inamı yerli-yerindədir. Sağlam xarakteri və bilik səviyyəsi, dost-tanış arasında hormət və izzəti var. Liderlik xususiyyəti və əngin xoşgorusu ilə dost tanış arasında barmaqla gostərilir. “İnancına sadiq qalaraq, hətta şeytanla belə dostcasına yola gedən adam tanıyırsanmı?” – deyə soruşsa idilər, ilk ağlıma gələn insan o olardı. Amma təəssuf ki, ata-anasının timsalında gorduyu ailə munasibətlərini oz evliliyində gorməyincə və omur boyu da gorə bilməyəcəyi qənaətinə gəlincə evliliyin elə ilk aylarında narahatlıqlar zuhur etməyə başlamışdı.
Birinci misaldakı peşmancılığı xatırlatmaq istəyirəm. “Kaş ki bir az daha dozumlu olaydım. Kaş hər şeyin hərbi rejim cərcivəsində olmasını gozləməyə idim. Kaş arvadıma və ozumə yeni həyata uyğunlaşmaq ucun bir az zaman verəydim”. Amma “sonrakı peşmancılıq fayda verməz”.
Diqqət etsəniz, gorərsiniz ki, hər iki numunədə də problemlərin spesifik ornəyini vermədim. Nə ucun? Qorxdum ki, yanlış anlaşılmalara əsas verər. Ancaq məsələni daha da konkretləşdirmək ucun bu ailələrlə əlaqəli olmayan, ancaq əksər ailələrdə muşahidə edilən bir cəhəti vurğulamaq istəyirəm. Bir atalar sozu var, amma yazılı mənbələrdə rast gəlməmişəm: “Ərindən sonra yuxudan qalxan qadından xeyir gəlməz”. Həqiqətən də, bizim evdar qadın statusuna gorə, qadın oz həyat yoldaşından oncə yuxudan qalxır, sufrəni hazırlayır, utusu başda olmaqla, kişinin lazımi geyimlərini səliqə-sahmana salır və əri işə gedəndən sonra istəsə, yatır, istəsə, yatmır. Məktəbə gedən uşaq və ya uşaqlar varsa, onlara aid işlər də qadın aiddir.
Lakin biz bu gun bəzi ailələrdə eyni halın tamamilə əksini goruruk, həm də əksər ailələrdə. “Ayıbdırmı, gunahdırmı?” – deyə soruşa bilərsiniz? Xeyr, nə ayıbdır, nə də gunah! Əgər ailə uzvləri bunu bir həyat modeli kimi mənimsəmişsə və burada bir anormallıq gormurlərsə, biz hec nə deyə bilmərik. Amma bu hal birincisi, evdə soz-sohbətlərə səbəb olursa (bu da olduqca normaldır), ikincisi ənənəvi (klassik) ailə sisteminin muəyyən mənada dəyişməsinə gətirib cıxarırsa və ovladlarımız vasitəsilə sonrakı nəsillərə oturulməsi ehtimal daxilindədirsə ‒ halbuki bu, labuddur, ‒ o zaman qadın gundəlik həyattərzini qədim, ənənəvianlayışımızauyğunqurmalı deyilmi? Fikrimcə, lazımdır, şərtdir, hətta deyərdim ki, qadın buna məcburdur. Madam ki evdar qadındır və adət-ənənələrimizə gorə, yuxarıda bəhs etdiyim vəzifələr evdar qadına aiddir, hər şeyə rəğmən, bunları yerinə yetirməklə mukəlləfdir.
Məncə, “bu hal aztərkibli ailə quruluşunun tələbidir və ya həyat standartlarının dəyişməsi bunu zəruri edir” və s. bu kimi bəhanələrin hec bir mənası yoxdur. Belə ki, biz yaşadığımız həyatla yalnız bu gunumuzun deyil, gələcəyimizin də təməllərini atırıq. Mən problemin nəticəsini yuxarıda bir cumlə ilə ifadə etməyə calışdım. Bu həyat tərzininovladlarımızanecətəsiredəcəyinihərhaldaduşunursunuz! Guya, qəbul olunan həyat tərzindən guzəştə getmək imiş bu! Evin xanımı belə duşunur? Yox bir, nənəsi kimi subh tezdən qalxacaq, ərini işə yola salacaqmış? Hansı dovrdə yaşayırıq? Bunlar hissiyyatın ağıl və muhakiməyə qalib gəldiyini gostərən yer siz bəyanlardır. Allah xatirinə etməyin bunları! Qoyun insan ailə sinin səadəti uğrunda azacıq da olsa, fədakarlıq gostərsin. Azacıq da olsa, yuxusundan kecsin. Bu qədər fədakarlığı belə gostərmək istəməyən qadın nə bir ailə yuvasının xanımı, nə də ana ola bilər. Əslində, elə boyuk fədakarlıq da deyil! Sadəcə yuxunu nizama salmaq lazımdır!